Uchwała z dnia 1987-06-30 sygn. III CZP 41/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 41/86

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 30 czerwca 1987 r.

Przewodniczący: Prezes SN W. Sutkowski. Sędziowie SN: T. Bukowski, S. Dmowski, Z. Marmaj, K. Piasecki, Z. Świeboda (sprawozdawca), A. Wielgus.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej, W. Sztejn, rozpoznał wniosek Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 czerwca 1986 r. o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie prawne:

"Czy do zajęcia mienia ruchomego dłużnika, wchodzącego w skład majątku objętego wspólnością ustawową, wystarczy tytuł wykonawczy wydany jedynie przeciwko dłużnikowi, czy też niezbędne jest uzyskanie przez wierzyciela również klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika w trybie art. 787 k.p.c.?"

podjął następującą uchwałę i postanowił nadać jej moc zasady prawnej:

Zajęciu ruchomości będących we władaniu (współwładaniu) dłużnika (art. 845 § 2 k.p.c.), wchodzących w skład majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko dłużnikowi nie została nadana klauzula wykonalności także przeciwko jego małżonkowi (art. 787 § 1 k.p.c.).

Uzasadnienie

Pytanie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia spowodowane zostało rozbieżnością orzecznictwa. W szczególności według uchwały z dnia 21 sierpnia 1975 r. III CZP 59/75 (OSNCP 1976, z. 4, poz. 8) do zajęcia rzeczy ruchomej i do prowadzenia z niej egzekucji wystarczy tytuł wykonawczy wydany przeciwko dłużnikowi, jeżeli rzecz ruchoma znajduje się w jego władaniu, i to także wtedy, gdy taka rzecz stanowi składnik majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. Odmienne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 września 1978 r. IV CR 258/78 (OSNCP 1979, z, 6, poz. 127), wyrażając pogląd, że w wypadku gdy wierzyciel ma tytuł wykonawczy jedynie przeciwko dłużnikowi, a jego małżonek sprzeciwia się zajęciu rzeczy powołując się na to, że objęta jest ona majątkiem wspólnym, komornik obowiązany jest odstąpić od zajęcia i zawiadomić wierzyciela o potrzebie uzyskania odpowiedniej klauzuli wykonalności.

Otóż przepis art. 787 § 1 k.p.c. stwarzający możliwość nadania przez sąd klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika tytułowi egzekucyjnemu wydanemu tylko przeciwko dłużnikowi jest procesową konsekwencją materialnoprawnej normy art. 41 § 1 k.r.o. stanowiącej, że zaspokojenia z majątku wspólnego może w zasadzie żądać także wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jedno z małżonków. Klauzulę wykonalności zaś nadaje tytułowi egzekucyjnemu sąd na wniosek wierzyciela (art. 782 i 787 k.p.c.).

Ponieważ w pytaniu chodzi o egzekucję zmierzającą do zaspokojenia świadczeń pieniężnych w drodze egzekucji z ruchomości, rozważenia wymaga sytuacja określona w przepisie art. 845 § 2 k.p.c. Stwierdzić należy, że ani art. 787 k.p.c., ani inny przepis nie daje podstaw do przyjęcia, że dokonywanie zajęcia ruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego odbywa się na innych zasadach niż przewidziane w art. 845 § 2 k.p.c. Przesłanką zajęcia ruchomości jest okoliczność formalna, a mianowicie władanie ruchomością przez dłużnika, a nie badanie przez komornika, czy przedmiot, który ma być zajęty, należy do majątku dłużnika. Komornik obowiązany jest jedynie uczynić zadość obowiązkowi wynikającemu z art. 847 k.p.c., w tym zwłaszcza o zajęciu zawiadomić osoby, co do których dłużnik podał, że przysługuje im prawo żądania zwolnienia zajętych przedmiotów od egzekucji. Dotyczy to także i takiego wypadku, gdy rzecz ruchoma znajduje się we współwładaniu dłużnika i jego małżonka. Jako rzeczy będące we władaniu dłużnika (art. 845 § 2 k.p.c.) należy rozumieć zarówno rzeczy, którymi dłużnik włada wyłącznie, jak i takie rzeczy, którymi włada on wraz z inną osobą, w szczególności wraz ze swym małżonkiem. Odmienny pogląd nie jest do przyjęcia przede wszystkim dlatego, że prowadziłby w przeważającej liczbie wypadków do uniemożliwienia zajęcia, a w konsekwencji do uniemożliwienia egzekucji, i to nie tylko z przedmiotów objętych wspólnością majątkową, lecz również w przedmiotów będących odrębnym majątkiem dłużnika, a znajdujących się we współwładaniu obojga małżonków. Poza tym przepisowi art. 845 § 2 k.p.c. - przy odmiennym stanowisku - nadana by została treść, według której zajęciu podlegałyby ruchomości, będące w "wyłącznym" władaniu dłużnika, a do takiej wykładni przepis ten nie daje podstaw.

Na tle stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w życie ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 20, poz. 86) w orzecznictwie wyrażono też pogląd, że zajęcie nieruchomości stanowiących majątek wspólny bez klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika nie czyni tego małżonka bezbronnym i nie pozbawia go możliwości obrony takiej, jaką by podjął, gdyby zostało wszczęte przeciwko niemu postępowanie klauzulowe z art. 787 k.p.c. Jeżeli zajęcie ruchomości nastąpiło zgodnie z przepisem art. 845 k.p.c., a zatem było proceduralnie dopuszczalne, lecz naruszyło prawa materialne małżonka dłużnika, był on wobec braku przeciwko niemu klauzuli wykonalności osobą trzecią i mógł wystąpić z powództwem z art. 841 k.p.c., w którym mógł podnosić te wszystkie okoliczności, które byłyby badane w postępowaniu klauzulowym, w szczególności, że zajęta rzecz stanowi przedmiot jego majątku odrębnego (art. 33 k.r.o.), albo że wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z rzeczy będącej przedmiotem majątku wspólnego ze względu na ograniczenie przewidziane w art. 41 § 2 k.r.o. Natomiast w razie zajęcia rzeczy ruchomej z naruszeniem przepisów procesowych, np. zajęto mienie ruchome należące do majątku wspólnego będące w wyłącznym władaniu małżonka dłużnika, małżonkowi dłużnika przysługiwała skarga na czynności komornika (art. 767 k.p.c.).

III. Ustawą z dnia 18 kwietnia 1985 r. wprowadzony został m.in. przepis art. 767¹ k.p.c. o następującym brzmieniu: "§ 1. Jeżeli komornik na podstawie tytułu wykonawczego wydanego jedynie przeciwko dłużnikowi dokonał zajęcia przedmiotów stanowiących majątek wspólny dłużnika i jego małżonka, sąd w razie złożenia na tę czynność skargi przez małżonka dłużnika oraz podniesienia zarzutu z art. 41 § 3 k.r.o. orzeka również po przeprowadzeniu rozprawy o ograniczeniu lub wyłączeniu możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z majątku wspólnego. § 2. Na postanowienie sądu wydane w sprawie, o której mowa w § 1, przysługuje zażalenie". Przepis ten zatem przewiduje jeden środek w postaci skargi na czynności komornika, jako środek obrony małżonka dłużnika na dokonanie zajęcia mienia stanowiącego majątek wspólny w wypadku braku klauzuli wykonalności przeciwko temu małżonkowi, bez względu na to, czy zajęcie nastąpiło z naruszeniem przepisów procesowych, czy też materialnoprawnych. Według zaś poprzedniego stanu prawnego - o czym była już mowa - rozgraniczano środki obrony w zależności od tego, czy dotyczyły one naruszenia przez czynności egzekucyjne przepisów procesowych, czy też materialnoprawnych.

Wykładnia przepisu art. 767¹ k.p.c. uzasadnia pogląd, że podstawą skargi na czynności komornika, oprócz zarzutów proceduralnych opartych na naruszeniu przez komornika art. 845 k.p.c. oraz zarzutów materialnoprawnych z art. 41 § 3 k.r.o., mogą być zarzuty oparte na przepisie art. 41 § 2 k.r.o., czyli te wszystkie materialnoprawne podstawy, które stosownie do ustalonych poglądów były brane pod uwagę w postępowaniu z art. 787 k.p.c. Za stanowiskiem, iż podstawą skargi na czynność komornika opartej na przepisie art. 767¹ k.p.c. mogą być nie tylko zarzuty z art. 41 § 3 k.r.o., ale także zarzuty z art. 41 § 2 k.r.o., przemawia użyty w art. 767¹ k.p.c. zwrot, że sąd orzeka "również". Nie do przyjęcia jest pogląd, że sąd w trybie skargi na czynności komornika może jedynie orzekać o zarzutach z art. 41 § 3 k.r.o., o zarzutach zaś z art. 41 § 2 k.r.o. w drodze powództwa ekscydencyjnego.

Z przepisu art. 767¹ k.p.c. wynika, że sam fakt zajęcia ruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego, mimo braku klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, nie stanowi podstawy do unicestwienia tej czynności, chyba że czynność ta była proceduralnie niedopuszczalna z mocy art. 845 k.p.c. albo naruszała prawa małżonka dłużnika w świetle art. 41 § 2 i § 3 k.r.o. Gdyby bowiem brak klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika stanowił procesową niedopuszczalność zajęcia ruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego, ustawodawca nie dopuściłby w art. 767¹ k.p.c. możliwości badania materialnoprawnej podstawy zajęcia, lecz sam brak klauzuli wykonalności uznałby za podstawę unicestwienia tej czynności.

Przepis art. 767¹ k.p.c. zaś nie ma wpływu na wykładnię art. 845 § 2 k.p.c.

Z tych przyczyn udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1988 r., Nr 1, poz. 3