Uchwała z dnia 1986-12-23 sygn. III CZP 94/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 94/86

Uchwała z dnia 23 grudnia 1986 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki. Sędziowie SN: Z. Marmaj, T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Anieli S. przeciwko Skarbowi Państwa - Urzędowi Skarbowemu w L. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Legnicy postanowieniem z dnia 25 września 1986 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w wypadku orzeczenia przepadku przedmiotu należącego do dorobku małżonków, dokonanego na podstawie art. 48 § 1 k.k., jedno z małżonków, którego orzeczenie to nie dotyczy, może skutecznie domagać się od Skarbu Państwa zapłaty określonej sumy pieniężnej, stanowiącej wartość jego udziału w tym przedmiocie?"

podjął następującą uchwałę:

Orzeczenie przepadku rzeczy, stanowiącej dorobek małżonków, uprawnia małżonka osoby skazanej do dochodzenia przysługujących temu małżonkowi roszczeń w drodze procesu cywilnego (art. 369 k.p.k.).

Uzasadnienie

Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Legnicy z dnia 24 czerwca 1985 r. Stanisław Wawrzyniec S. uznany został winnym czynu przewidzianego w art. 282 "a" k.k. w związku z art. 45 prawa prasowego - ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. (Dz. U. Nr 5, poz. 24) i skazany na karę jednego roku i sześciu miesięcy pozbawienia wolności. Jednocześnie na podstawie art. 48 § 1 k.k. orzeczony został przepadek na rzecz Skarbu Państwa samochodu osobowego marki "Zastawa 1100p" oraz innych dowodów rzeczowych zabezpieczonych u oskarżonego.

Powódka Aniela S., żona skazanego, w pozwie złożonym do Sądu Rejonowego w Lublinie twierdziła, że wymieniony samochód osobowy nabyty został w czasie trwania związku małżeńskiego. Żądała zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa (Urzędu Skarbowego w L.) kwoty 300.000 zł jako stanowiącej połowę wartości tego samochodu.

Pozwany Skarb Państwa wnosił o oddalenie powództwa jako bezzasadnego. Twierdził, że Urząd Skarbowy przeprowadził czynności egzekucyjne w wykonaniu prawomocnego, przytoczonego wyroku Sądu Wojewódzkiego w Legnicy.

Wyrokiem z dnia 30 maja 1986 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo.

Rozpoznając rewizję powódki Sąd Wojewódzki przedstawił - w trybie art. 391 k.p.c. - przytoczone zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kara dodatkowa, przepadku narzędzi lub innych przedmiotów, może być - stosownie do art. 48 § 1 k.k. - orzeczona także wówczas, gdy rzeczy te służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

Objęte przepadkiem rzeczy przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się tego orzeczenia. Taki skutek wyroku karnego orzekającego o przepadku rzeczy służących do popełnienia przestępstwa, w rozumieniu art. 48 § 1 k.k. odnieść należy także do przedmiotów dotkniętych przepadkiem, a stanowiących majątek objęty wspólnością majątkową małżeńską. Poszukiwanie środków ochrony mienia należącego do sfery stosunków majątkowych małżeńskich nie może prowadzić do sprzeczności z przepisami kodeksu karnego i wydanym w postępowaniu karnym prawomocnym wyrokiem skazującym. Jednakże należy też stwierdzić, że konsekwencje każdej kary - w tym także kary na majątku - jakim jest przepadek rzeczy - powinien ponieść sprawca przestępstwa, a nie jego małżonek lub rodzina.

Bezsporne jest, że mąż powódki jako sprawca przestępstwa nie wyrządził szkody w mieniu społecznym. Rodzina jego nie odniosła żadnej korzyści z popełnionego przestępstwa. Nie znajduje zastosowania - wbrew odmiennemu zapatrywaniu Sądu Rejonowego - cały system domniemań przewidzianych w art. 134 k.k.w. Istota zaś stanu prawnego, wprowadzonego przytoczoną nowelą z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy - kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234), polega na odrębnym unormowaniu odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania cywilnoprawne i odrębnie za inne należności. Przepis art. 125 § 1 k.k.w. dotyczy skutków orzeczenia kary konfiskaty majątku (a nie przepadku przedmiotu) w stosunku do jednego z małżonków pozostających we wspólności majątkowej. Artykuł 125 ² k.k.w. normuje dochodzenie z majątku wspólnego orzeczonych w postępowaniu karnym w stosunku do jednego z małżonków pozostających we wspólności majątkowej kar grzywny, pieniężnych kar porządkowych oraz obciążających tego małżonka kosztów sądowych. Powyższe unormowanie (stanowiące kontynuację stanowiska wyrażonego w uchwale całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1956 r. zawierającej wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej - OSN 1956, z. 2, poz. 61) wskazuje na kierunek zmian ustawowych. Zmierzają one do wzmożenia ochrony rodziny przez zabezpieczenie jej materialnych podstaw egzystencji. W zdecydowanej większości rodzin podstawę tej egzystencji stanowi mienie dorobkowe małżonków.

Uwzględnia powyższe dążenie i zapewnia realizację orzeczonej kary dodatkowej (w zakresie respektującym uprawnienia współmałżonka) analogiczne założenie - jak przyjęte w przytoczonych wytycznych - stwierdzające, że przedmiot, którego przepadek dotyczy, z mocy samego prawa przestaje być majątkiem wspólnym. Staje się on współwłasnością Państwa i drugiego z małżonków w częściach równych. Przekształcenie, w ściśle oznaczonym (i wynikającym z prawomocnego wyroku karnego orzekającego o przepadku rzeczy) zakresie wspólności bezudziałowej, w samoistny stosunek prawny, jakim jest współwłasność w częściach ułamkowych, pozwala współwłaścicielowi na dochodzenie swoich roszczeń w drodze procesu cywilnego (art. 369 k.p.k.).

Wstąpienie Państwa w prawa małżonka dotkniętego przepadkiem nie powoduje ustania wspólności majątkowej (ustawowej, umownej) małżeńskiej. Następuje tylko jej ograniczenie (w pewnym zakresie) o przedmioty, których przepadek dotyczy. Sama wspólność trwa i obejmuje pozostałe - nie objęte przepadkiem - mienie i prawa majątkowe oraz nabyte po przepadku, w części funkcjonowania tej wspólności, dalsze przedmioty majątkowe. Z powyższych przyczyn i w nawiązaniu do art. 396 k.p.k. należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1988 r., Nr 1, poz. 11