Postanowienie z dnia 1986-10-21 sygn. III CRN 244/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 244/86

Postanowienie z dnia 21 października 1986 r.

Jeżeli sąd uwzględnia w całości żądanie zasadnicze i tylko w części żądanie alternatywne, to powinien oddalić żądanie alternatywne w pozostałej części.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki. Sędziowie SN: W. Łysakowski (sprawozdawca), K. Olejniczak.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie sprawy z powództwa Ireny I. przeciwko Edmundowi W. o zapłatę na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego PRL od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 3 stycznia 1986 r.:

oddalił rewizję nadzwyczajną.

Uzasadnienie

Powódka Irena I. domagała się nakazania pozwanemu Edmundowi W., by wydał jej bony dolarowe wartości 2.000 dolarów USA albo zapłacił ich równowartość według cen wolnorynkowych.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 30 kwietnia 1985 r. Sąd Rejonowy w Radomsku nakazał pozwanemu wydanie powódce bonów dolarowych wartości 2.000 dolarów USA w terminie miesiąca od uprawomocnienia się wyroku, a w razie niewydania bonów w terminie - zapłatę kwoty 270.520 zł.

Od tego wyroku wniosła rewizję powódka, domagając się jego zmiany w części dotyczącej żądania alternatywnego przez podwyższenie zasądzonej kwoty 270.520 zł do kwoty 600.000 zł (przy przyjęciu przelicznika 300 zł za bon wartości jednego dolara USA). Zdaniem skarżącej, Sąd Rejonowy wadliwie przyjął, że miernikiem wartości bonów są kursy walut obcych ustalone przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego, a nie ceny bonów kształtujące się w powszechnym nimi obrocie (ceny wolnorynkowe).

Postanowieniem z dnia 3 stycznia 1986 r. Sąd Wojewódzki w Piotrkowie Trybunalskim odrzucił rewizję powódki z uzasadnieniem, że jest ona niedopuszczalna, gdyż została wniesiona od nie istniejącego orzeczenia. Rewizja "zmierza do zmiany wyroku w części, w której powództwo nie zostało uwzględnione, a więc w części, w której Sąd Rejonowy nie orzekł o żądaniu pozwu".

Orzeczenie powyższe zaskarżył Prokurator Generalny PRL rewizją nadzwyczajną, wniesioną w dniu 5 sierpnia 1986 r. Podnosząc, że zaskarżone postanowienie rażąco narusza prawo, a zwłaszcza przepis art. 367 k.p.c., jak również interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, skarżący wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu w Piotrkowie Trybunalskim celem rozpoznania rewizji powódki. Według Prokuratora Generalnego orzeczenie zostało wydane i istnieje zarówno w części dotyczącej żądania zasadniczego, jak i alternatywnego, lecz jedynie trafność zastosowania przelicznika bonów dolarowych stanowiła przedmiot zaskarżenia i była kwestionowana w rewizji powódki. Zamieszczenie w wyroku I instancji rozstrzygnięcia o oddaleniu w części powództwa było w ogóle zbędne, a tym samym brak takiego rozstrzygnięcia nie uzasadnia poglądu, że rewizja powódki została wniesiona od orzeczenia nie istniejącego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W judykaturze i w doktrynie jest utrwalony pogląd, że zaskarżone może być tylko orzeczenie istniejące. Nie można zatem wnieść środka odwoławczego od orzeczenia, które nie zostało - w rozumieniu przepisów prawa procesowego - wydane. Chodzi tu bądź o brak orzeczenia w ogóle, bądź o brak w wydanym orzeczeniu rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, odnośnie którego strona się skarży.

Ta ostatnia sytuacja zachodzi w rozważanej sprawie. Powódka zaskarżyła wyrok, w którym brak było rozstrzygnięcia negatywnego co do części żądania alternatywnego, która nie została uwzględniona. Żądanie pozwu nie zostało wprawdzie dokładnie sprecyzowane (nie określono kwotowo żądania alternatywnego), ale było oczywiste, że powódka żądała alternatywnie kwoty wyższej od zasądzonej. Wyższa bowiem jest, co wynikało z materiału sprawy, wartość bonów dolarowych według cen wolnorynkowych, do których to cen powódka się odwoływała, od wartości tychże bonów - przyjętej przez Sąd Rejonowy - określonej stosownie do kursów walut obcych, w tym dolara USA, ustalonych przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Rewizja niedopuszczalna podlega odrzuceniu (art. 372 k.p.c.), tak też postąpił Sąd Wojewódzki z rewizją powódki.

W rewizji nadzwyczajnej został wyrażony pogląd, że Sąd Rejonowy wobec uwzględnienia w całości żądania zasadniczego (nakazanie pozwanemu, by wydał powódce 2.000 bonów dolarowych), nie miał podstawy do oddalenia w części żądania alternatywnego, mimo że nie uwzględnił go w całości.

Poglądu tego nie można podzielić.

Alternatywnie sformułowane żądanie powódki (chodzi przy tym o dopuszczoną w orzecznictwie swoistą jego postać, gdy uprawnienie do zwolnienia się od świadczenia przez spełnienie świadczenia innego przyznane zostało dłużnikowi przez wierzyciela w drodze odpowiedniego sformułowania pozwu) stanowi jedno roszczenie procesowe, opiewające jednak na dwa różne świadczenia, z których pierwsze jest określone jako żądanie zasadnicze, drugie natomiast jako żądanie alternatywne. O każdym z nich sąd jednocześnie orzeka w wyroku. Świadczenia te, różne w ujęciu procesowym, są sobie równe w rozumieniu prawnomaterialnym, jako że spełnienie jednego z nich powoduje zaspokojenie wierzyciela (wygaśnięcie wierzytelności).

Konsekwencją takiego rozumienia istoty alternatywnie sformułowanego żądania pozwu musi być oddalenie w części żądania alternatywnego, gdy zostało ono - zdaniem sądu - określone powyżej wartości żądania zasadniczego. Takie negatywne rozstrzygnięcie jest konieczne dlatego, że jego zamieszczenie otwiera drogę do zaskarżenia orzeczenia przez stronę powodową, gdy nie podziela ona stanowiska sądu orzekającego. Brak takiego negatywnego rozstrzygnięcia prowadzi do sytuacji, jaka zaistniała w rozważanej sprawie.

Uzyskanie takiego negatywnego rozstrzygnięcia, otwierającego drogę do zaskarżenia orzeczenia, było możliwe przy wykorzystaniu instytucji uzupełnienia wyroku (art. 351 k.p.c.). Powódka pozbawiła się tej możliwości, jej wniosek o uzupełnienie wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku został oddalony, gdyż wpłynął po upływie ustawowego terminu (patrz postanowienie z dnia 8 marca 1986 r.).

W zaistniałej sytuacji pozostaje powódce wytoczenie nowego powództwa o zapłatę kwoty 329.480 zł, stanowiącej różnicę między żądaną kwotą 600.000 zł a zasądzoną kwotą 270.520 zł. Nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na powagę rzeczy osądzonej. W orzecznictwie bowiem jest ustalony pogląd, że powód - gdy nie doszło do uzupełnienia wyroku - może dochodzić w drodze osobnego procesu tej części swego roszczenia, o której sąd nie orzekł w poprzednim procesie (patrz orzeczenie SN z dnia 4 listopada 1966 r. II PR 436/66 - OSNCP 1967, z. 4, poz. 79).

Z przytoczonych powodów rewizja nadzwyczajna podlegała oddaleniu.

OSNC 1988 r., Nr 1, poz. 17