Uchwała z dnia 1998-12-10 sygn. I KZP 22/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 22/98

Uchwała z dnia 10 grudnia 1998 r. 

"Przemoc wobec osoby" jako forma zmuszania - w rozumieniu art. 191 § 1 k.k. - może polegać tylko na bezpośrednim fizycznym oddziaływaniu na człowieka i nie obejmuje oddziaływania pośredniego (tzw. przemocy pośredniej) przez postępowanie z rzeczą.

Przewodniczący sędzia: L. Misiurkiewicz (sprawozdawca). Sędziowie: A. Deptuła, L. Paprzycki. Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Józefy N., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Wojewódzki w Tarnowie, postanowieniem z dnia 13 października 1998 r., zagadnienia prawnego, wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy użyte w art. 191 § 1 k.k. z 1997 r. znamię «przemoc wobec osoby» obejmuje przypadki tzw. przemocy pośredniej przez rzecz, gdy ta postać przemocy zmusza pokrzywdzonego do zaniechania?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Środkami zmuszania, przewidzianymi w art. 191 § 1 k.k., są przemoc wobec osoby lub groźba bezprawna.

Ograniczenie w stosunku do art. 167 § 1 k.k. z 1969 r. pojęcia "przemocy", jako jednej z form zmuszania, do "przemocy wobec osoby", jest niewątpliwie podyktowane dążeniem do ograniczenia znaczenia tego pojęcia, jakie nadano mu zarówno w orzecznictwie (wyroki SN: z dnia 12 sierpnia 1974 r. - Rw 403/74, OSNKW 1974, z. 11, poz. 216; z dnia 16 stycznia 1976 r. - VI KZP 36/75, OSNPG 1976, z. 3, poz. 2; uchwały SN: z dnia 27 kwietnia 1994 r. - I KZP 8/94, OSNKW 1994, z. 5-6, poz. 28; z dnia 24 czerwca 1994 r. - I KZP 13/94, OSNKW 1994, z. 7-8, poz. 42; z dnia 18 listopada 1997 r. - I KZP 31/97, OSNKW 1998, z. 1-2, poz. 2), jak i w doktrynie (Z. Sobolewski: Glosa do wyroku SN z dnia 10 czerwca 1960 r. - IV K 385/59, "Nowe Prawo" 1962, nr 3, s. 444; T. Hanausek: Przemoc jako forma działania przestępnego, Kraków 1966, s. 139; M. Surkont: Przestępstwo zmuszania w polskim prawie karnym, Gdańsk 1991, s. 65-66).

"Przemoc", tak w judykaturze, jak i w doktrynie, jest rozumiana jako fizyczne oddziaływanie na człowieka bezpośrednio lub za pośrednictwem rzeczy, które uniemożliwia opór lub go przełamuje bądź też wpływa na kształtowanie jego woli lub procesy motywacyjne w pożądanym przez sprawcę kierunku (przymus absolutny, jak i względny).

Zgodnie z prezentowanym poglądem, przemoc może być skierowana bezpośrednio na osobę zmuszaną, jak też może przybrać formę pośrednią - przez rzecz lub przez osobę trzecią (T. Hanausek: Przemoc..., s. 138-147, M. Filar: Przestępstwa przeciwko wolności. Nowa Kodyfikacja Karna. Kodeks karny - Krótkie Komentarze, z. 18, s. 82). Tego rodzaju pogląd, do przyjęcia w poprzednim stanie prawnym (art. 167 § 1 d.k.k.), jest nie do zaakceptowania w odniesieniu do art. 191 § 1 k.k., w którym, odmiennie niż w art. 167 § 1 d.k.k., w miejsce znamienia "przemocy" ustawodawca wprowadził jako formę przestępnego zmuszania "przemoc wobec osoby".

Nie sposób przyjąć, aby ustawodawca, wprowadzając taką zmianę w stosunku do dawnego art. 167 § 1 k.k., nie zamierzał nadać pojęciu "przemoc" innego, węższego znaczenia, przez ograniczenie przemocy do fizycznego oddziaływania wyłącznie na człowieka. W przeciwnym wypadku, zastąpienie pojęcia "przemocy", pojęciem "przemocy wobec osoby" nie miałoby żadnego uzasadnienia. Należy przy tym uwzględnić i to, że ustawodawca w kodeksie karnym z 1997 r. wyraźnie rozróżnia pojęcie "przemocy" od pojęcia "przemocy wobec osoby" (por. art. 64 § 2, art. 119 § 1, art. 127 § 1, art. 128 § 1 i 3, art. 197 § 1, art. 224 § 1 i 2, art. 232, art. 245, art. 246, art. 249, art. 250, art. 260, art. 264 § 2, art. 282, art. 289 § 3 i art. 191 § 1, art. 280, art. 281, art. 282 czy art. 153 § 1, w tym wypadku - "przemoc wobec kobiety").

Gdyby więc "przemoc" i "przemoc wobec osoby" były pojęciami o tym samym zakresie przedmiotowym, to posługiwanie się obu tymi pojęciami - jako tożsamymi - w tej samej ustawie, byłoby zupełnie niezrozumiałe i wręcz niedopuszczalne, także z punktu widzenia techniki legislacyjnej.

Za interpretacją "przemocy wobec osoby" jako bezpośredniego fizycznego oddziaływania na człowieka przemawia niewątpliwie treść art. 280 k.k. (rozbój), gdzie ustawodawca, tak jak w wypadku art. 191 § 1 k.k., posługuje się pojęciem "przemocy wobec osoby" jako środkiem działania przy rozboju.

Nie do zaakceptowania przecież byłby pogląd, że w wypadku rozboju "przemoc wobec rzeczy" może być rozumiana jako "pośrednia" forma przemocy wobec osoby. Tak więc "przemoc wobec osoby" oznacza tylko "bezpośrednie fizyczne oddziaływanie na człowieka, które uniemożliwia opór lub go przełamuje albo wpływa na kształtowanie się jego woli przez zastosowanie fizycznej dolegliwości" (L. Gardocki: Prawo karne, Warszawa 1998, s. 299).

Wobec powyższego, w wypadku obu przestępstw, określonych w art. 191 § 1 k.k. i w art. 280 k.k., nie sposób przyjąć, że w ramach tej samej ustawy "to samo" znaczy "co innego".

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

OSNKW 1999 r., Nr 1-2, poz. 2