Postanowienie z dnia 1986-04-15 sygn. III CRN 40/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 40/86

Postanowienie z dnia 15 kwietnia 1986 r.

Na postanowienie sądu rejonowego uchylające czynność komornika, wydane w wyniku rozpoznania skargi na czynności komornika, przysługuje zażalenie do sądu rewizyjnego wówczas, gdy zaskarżone postanowienie zmierza do zakończenia postępowania (art. 394 § 1 in principio k.p.c. w związku z art. 13 § 2 i art. 767 § 3 k.p.c.).

Przewodniczący: sędzia SN J. Niejadlik. Sędziowie SN: K. Olejniczak, Z. Świeboda (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 1986 r. na rozprawie sprawy ze skargi Katarzyny M. z udziałem Anny B. o uchylenie czynności komornika na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 27 lutego 1985 r.:

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i oddalił zażalenie Anny B. na podstawie Sądu Rejonowego w Ropczycach z dnia 25 października 1984 r.; odstąpił od obciążania Anny B. wpisem od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 22 maja 1967 r. b. Sąd Powiatowy w Ropczycach dokonał rozgraniczenia nieruchomości Antoniego T. i Wiktorii T. od nieruchomości Feliksa M., Anny M., Franciszki S. oraz Józefa M. i Katarzyny M. położonych w miejscowości G. - w ten sposób, że granicę między tymi nieruchomościami ustalił "zgodnie ze stanem spokojnego posiadania i przez środek znaków granicznych" umieszczonych podczas oględzin nieruchomości w tej sprawie. Zarazem b. Sąd Powiatowy zakazał uczestnikom wykonywania aktów władczych poza tak ustaloną granicą, stwierdził zniesienie lub zmianę konfiguracji poszczególnych działek, a wreszcie orzekł o kosztach postępowania rozgraniczeniowego.

W dniu 26 marca 1984 r. Anna B. złożyła do komornika Sądu Rejonowego w Ropczycach wniosek "o odtworzenie i oddanie w posiadanie" ustalonej przez Sąd wyżej oznaczonej granicy. W uzasadnieniu wniosku podała, że granica ta "została w niektórych miejscach zatarta przez zniszczenie graniczników", co uniemożliwia jej wykopanie rowów odwadniających oraz postawienie ogrodzenia. Do wniosku dołączyła odpis powołanego postanowienia o rozgraniczeniu ze stwierdzeniem Sądu, że jest ono prawomocne, a nadto odpis postanowienia b. Sądu Powiatowego w Ropczycach z dnia 21 sierpnia 1967 r. stwierdzającego, że spadek po Antonim T. m.in. nabyła Anna B., przy czym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne położone w G. wymieniona dziedziczy w całości. Na tej podstawie zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne w sprawie (...), w toku którego komornik w dniu 15 czerwca 1984 r. - przy udziale biegłego geodety - wskazał stronom granicę ustaloną w postanowieniu rozstrzygającym i po stwierdzeniu, że brak jest czterech znaków granicznych, umieścił te znaki zgodnie ze wskazaniem biegłego.

W dniu 19 czerwca 1984 r. Katarzyna M. wniosła do Sądu Rejonowego w Ropczycach skargę na tę czynność komornika, zarzucając, że w wyniku tej czynności wytyczono "nową granicę" na odcinku długości około 100 m, niezgodną z granicą ustaloną w postanowieniu o rozgraniczeniu, co "odcina" ją od studni znajdującej się dotychczas "w granicy". W związku z załatwianiem tej skargi Sąd Rejonowy m.in. polecił - na podstawie art. 759 § 1 k.p.c. - komornikowi wezwanie wierzycielki Anny B. do przedstawienia prawidłowego tytułu wykonawczego, tj. postanowienia Sądu z dnia 22 maja 1967 r. zaopatrzonego klauzulą wykonalności oraz wezwanie jej do przedstawienia (z klauzulą prawomocności) postanowienia b. Sądu Powiatowego w Ropczycach z dnia 21 sierpnia 1967 r. o stwierdzeniu nabycia spadku po Antonim T. Następnie postanowieniem z dnia 25 października 1984 r. Sąd Rejonowy uchylił zaskarżoną czynność komornika. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd ustalił, że czynność komornika została dokonana bez tytułu wykonawczego i tylko na podstawie postanowienia o rozgraniczeniu opatrzonego stwierdzeniem prawomocności, co nie mogło stanowić podstawy egzekucji. Do akt komorniczych (...) dołączono później odpis postanowienia o rozgraniczeniu z dnia 22 maja 1967 r. (...) z klauzulą wykonalności nadaną temu postępowaniu dnia 8 listopada 1984 r.

Na skutek zażalenia Anny B. na postanowienie z dnia 25 października 1984 r. Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 27 lutego 1985 r. zmienił je i skargę Katarzyny M. oddalił. Sąd Wojewódzki stwierdził, że po rozpoznaniu sprawy przez Sąd I instancji "proceduralny brak tytułu wykonawczego został uzupełniony", wierzycielka bowiem przedstawiła tytuł wykonawczy, a nadto zaznaczył, że dłużniczka kwestionowała tylko zbyt dużą liczbę osadzonych przez komornika znaków granicznych, natomiast nie kwestionowała prawidłowości odtworzenia granicy.

W rewizji nadzwyczajnej Minister Sprawiedliwości wnosi o uchylenie postanowienia Sądu Wojewódzkiego z dnia 27 lutego 1985 r. i o odrzucenie zażalenia Anny B. od postanowienia Sądu Rejonowego w Ropczycach z dnia 25 października 1984 r. Skarżący zarzuca rażące naruszenie art. 767 § 3 i art. 776 k.p.c. oraz naruszenie interesu PRL.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 czerwca 1972 r. III CRN 115/72 (OSNCP 1973, z. 2, poz. 34), orzeczenie o rozgraniczeniu nieruchomości, w którym oznaczono jedynie ich granicę, stanowi tytuł egzekucyjny podlegający zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności i wykonaniu w zakresie, jaki określa art. 1 dekretu z dnia 13 września 1946 r. o rozgraniczeniu nieruchomości (Dz. U. Nr 53, poz. 296), i z tych względów przepisy art. 776, 777 i 781 k.p.c. w związku z art. 14 ust. 2 powołanego dekretu oraz art. 13 § 2 k.p.c. mają tu odpowiednie zastosowanie. Wykonanie bowiem postanowienia rozgraniczającego na mocy art. 17 wymienionego dekretu stanowi szczególny rodzaj egzekucji, jakkolwiek nie można pominąć faktu, że postanowienie rozgraniczające zawiera także pewne cechy świadczenia, ponieważ strony muszą znosić wzajemnie ustaloną przez sąd granicę. Ten szczególny charakter wynika z istoty i funkcji postępowania o rozgraniczenie nieruchomości, które to postępowanie nie spełniłoby swego zadania, gdyby wydane w tym postępowaniu orzeczenie nie podlegało przymusowemu wykonaniu przez utrwalenie na gruncie linii granicznych.

Pogląd, że orzeczenie sądowe o rozgraniczeniu nieruchomości stanowi tytuł egzekucyjny, wypowiedział już Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 grudnia 1968 r. III CZP 102/68 (OSNCP 1969, z. 9, poz. 155). Uchwała ta jednak dotyczy nieco innego stanu faktycznego, a mianowicie sytuacji, gdy w wyniku postanowienia o rozgraniczeniu grunt przypada uczestnikowi, który nim nie włada. Wówczas - jak podkreślono w uchwale - sąd powinien w postanowieniu o rozgraniczeniu orzec również w przedmiocie wydania tego gruntu.

Na tle przytoczonego orzecznictwa Sądu Najwyższego niewadliwie postąpił Sąd Rejonowy, który - po rozpoznaniu skargi Katarzyny M. na czynności komornika - uchylił czynność komornika podjętą bez tytułu wykonawczego (art. 776 k.p.c.). Ponieważ w postępowaniu międzyinstancyjnym Anna B. dołączyła do akt komorniczych tytuł wykonawczy, przeto Sąd Wojewódzki uznał, że brak został uzupełniony, i zmieniając zaskarżone postanowienie oddalił skargę Katarzyny M. na czynności komornika.

W rewizji nadzwyczajnej skarżący zajmuje stanowisko, że na postanowienie sądu uchylające czynność komornika, podjęte po rozpoznaniu skargi na czynności komornika, nie przysługuje zażalenie. Otóż ustosunkowanie się do tak jednoznacznie sformułowanego poglądu wymaga bardziej szczegółowych rozważań. Stosownie do art. 767 § 3 k.p.c. zażalenie na postanowienie sądu rejonowego rozstrzygające skargę na czynności komornika przysługuje tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Przepisy części drugiej księgi drugiej k.p.c. określają postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Na przykład art. 795 § 1, art. 828, 829 § 2, art. 870 § 2 i inne. Poza tym zażalenie przysługuje na niektóre postanowienia sądu wydane w postępowaniu egzekucyjnym, a wymienione w art. 394 § 1 k.p.c., przepis ten bowiem zamieszczony w części dotyczącej postępowania rozpoznawczego ma zastosowanie za pośrednictwem art. 13 § 2 k.p.c. także w postępowaniu egzekucyjnym. Jednakże wskazane przepisy nie zawierają takiego uregulowania, które wprost przewidywałoby zażalenie na postanowienie sądu rejonowego uchylające czynność komornika. Uchylenie jednak przez sąd czynności komornika może mieć różne znaczenie, w szczególności zależne od tego, do czego (jakich rezultatów) ma ono zmierzać. Sąd rejonowy np. może: 1) uchylić czynność komornika i polecić mu dokonanie innej czynności, 2) uchylić jedynie fragment czynności komornika, 3) uchylić czynność komornika w całości. Ze względu na występującą w rozpoznawanej sprawie sytuację należy zauważyć, że na postanowienie sądu określone w pkt 3 będzie przysługiwać zażalenie, dlatego że postanowienie sądu rejonowego zmierza w istocie rzeczy do zakończenia postępowania (art. 394 § 1 in principio k.p.c. w związku z art. 13 § 2 i art. 767 § 3 k.p.c.). Można zatem stwierdzić, że na postanowienie sądu rejonowego uchylające czynność komornika, wydane w wyniku rozpoznania skargi na czynności komornika, przysługuje zażalenie do sądu rewizyjnego wówczas, gdy zaskarżone postanowienie zmierza do zakończenia postępowania (art. 394 § 1 in principio k.p.c. w związku z art. 13 § 2 i art. 767 § 3 k.p.c.).

Oba Sądy nie miały na uwadze wynikającej z wniosku wszczynającego postępowanie egzekucyjne okoliczności, że granica ustalona w orzeczeniu o rozgraniczeniu uległa zatarciu. W takim razie odtworzenie jej - czego dotyczył ten wniosek - w ogóle nie mogło nastąpić przez komornika w drodze wykonania tego orzeczenia, lecz jedynie w drodze ponownego rozgraniczenia przez powołany do tego organ. Dlatego Sąd Rejonowy - rozpoznając skargę na czynności komornika - mógł uchylić czynność komornika, przy czym takie uchylenie czynności komornika zmierza do zakończenia postępowania egzekucyjnego.

W rezultacie postanowienie Sądu Rejonowego odpowiada prawu (art. 387 k.p.c. w związku z art. 423 § 1 k.p.c.). Sąd Wojewódzki zatem powinien oddalić zażalenie wniesione na postanowienie Sądu Rejonowego uchylające czynności komornika (art. 387 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.).

Poza tym przytoczone przez ten Sąd powody oddalenia skargi mogą nasuwać zastrzeżenia. W szczególności ustalenie, że skarżąca nie kwestionowała prawidłowości odtworzenia granicy jest niezgodne z treścią jej skargi. Katarzyna M. utrzymywała, że graniczniki nowe wbito w innych miejscach, a stanowisko jej, że nastąpiło przesunięcie granicy na pewnym odcinku lub odcinkach, może mieć oparcie w wyrysie mapy sporządzonym w dniu 20 maja 1967 r. w sprawie o rozgraniczenie. Z wyrysu tego bowiem wynika, że granica ustalona w tej sprawie nie przebiega na całej długości linią prostą, lecz łamaną, wobec czego nawet umieszczenie graniczników podczas egzekucji "w linii dotychczasowej granicy", lecz w innych miejscach (według skarżącej) mogło spowodować częściowe przesunięcie granicy. Może na to wskazywać także porównanie powyższego wyrysu z wyrysem mapy sporządzonym przez biegłego (innego) w sprawie egzekucyjnej (obydwa wyrysy sporządzono w tej samej skali).

Z pierwszego z tych dokumentów wynika, że w szczególności na wysokości działki oznaczonej nr 2692/2 i na długości środkowej części działki nr 2676 granica ustalona w postanowieniu o rozgraniczeniu jej wyraźnie wybrzuszona w kierunku działki nr 2692/2, której powierzchnia w wyniku rozgraniczenia uległa zmniejszeniu o blisko 2 ary, co wynika z dalszej części postanowienia o rozgraniczeniu i z opisu nieruchomości zamieszczonego na powołanym wyrysie, natomiast według wyrysu sporządzonego w sprawie egzekucyjnej granica na tych odcinkach została wyznaczona przez komornika w linii prostej lub prawie prostej. Z tego wyrysu ani z protokołu komornika nie wynika wprawdzie, aby nowe graniczniki umieszczono na tym odcinku granicy, ale nie wynika również, aby w czasie czynności komornika istniały tam graniczniki umieszczone w postępowaniu rozgraniczeniowym i oznaczone na wyrysie mapy sporządzonej w tym postępowaniu; połączenie zaś na wyrysie mapy sporządzonej w sprawie egzekucyjnej granicznika nr 5 z granicznikiem nr 6 daje inny przebieg granicy na tym odcinku - na niekorzyść Katarzyny M. - niż ustalono w orzeczeniu o rozgraniczeniu.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 422 § 1 k.p.c.). Upływ zaś terminu do wniesienia rewizji nadzwyczajnej nie stoi na przeszkodzie w jej uwzględnieniu, jeżeli zaskarżone postanowienie narusza również interes PRL polegający na prawidłowym kształtowaniu stosunków własnościowych w gospodarstwach rolnych.

OSNC 1987 r., Nr 7, poz. 102