Wyrok z dnia 1986-01-30 sygn. IV PR 4/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV PR 4/86

Wyrok z dnia 30 stycznia 1986 r.

W ramach umownie przyjętego ryzyka gospodarczego agenta obciążają poniesione przez niego - ponad przyjęte założenia kalkulacyjne - koszty prowadzonego zakładu.

Obniżenie, w szczególnie usprawiedliwionych przypadkach, zryczałtowanej odpłatności agenta, m.in. na skutek uznania faktycznie poniesionych przez niego zwiększonych, ponad umownie przyjęte założenia kalkulacyjne, uzasadnionych w danych okolicznościach kosztów prowadzonego zakładu, może nastąpić - w razie stwierdzenia sprzeczności umowy z prawem lub zasadami współżycia społecznego - przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności zachodzących po stronie prowadzącego zakład.

Przewodniczący: sędzia SN B. Błachowska. Sędziowie SN: E. Brzeziński, F. Rusek (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa Turystycznego (...) w G.W. przeciwko Andrzejowi E. o odszkodowanie na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gorzowie Wlkp. z dnia 18 października 1985 r.

uchylił zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy wyrok zaoczny z dnia 20 marca 1985 r. w zakresie kwoty 261.363 zł z odsetkami i w tej części przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w Gorzowie Wlkp. do ponownego rozpoznania w innym składzie.

Uzasadnienie

Powód wnosił o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kwoty 2.041.270 zł z odsetkami i kosztami podając, że pozwany nie wywiązał się z umowy zawartej na warunkach zlecenia i winien jest powodowi z tytułu różnych należności dochodzoną pozwem kwotę.

Sąd Wojewódzki, po częściowym uchyleniu wyroku zaocznego, zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.683.403 zł wraz z odsetkami, a w pozostałej części powództwo oddalił.

Pozwany prowadził piwiarnię (...) w W. na własne ryzyko od maja do końca października 1984 r. na podstawie umowy agencyjnej - na warunkach zlecenia - z uwzględnieniem sporządzonej kalkulacji finansowej, stanowiącej załącznik do umowy z dnia 2 maja 1984 r.

Sąd w szczególności ustalił, że kwota zryczałtowanej odpłatności była zawyżona, wynikała bowiem z błędnej kalkulacji finansowej, czemu dał wyraz także powód obniżając dwukrotnie jej wysokość.

Równocześnie Sąd skorygował wysokość kosztów ponoszonych przez pozwanego w ten sposób, że podniósł je z kwoty 1.327.800 zł do kwoty 1.631.872 zł, przyjmując, że w kalkulacji wysokość tych kosztów była zaniżona.

Nie znalazł natomiast Sąd podstaw do uwzględnienia ich w kwocie przedstawionej przez pozwanego, tj. w wysokości 1.893.235 zł

W rewizji pozwany domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w części dotyczącej kwoty 261.363 zł i przekazania sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania podnosząc, że wymieniona kwota niesłusznie nie została wliczona do kosztów poniesionych przez pozwanego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Orzeczenie Sądu o kosztach ponoszonych przez pozwanego oparte jest na opinii biegłego. Biegły zaś dokonał korekty w tym zakresie przez podwyższenie wskaźnika procentowego kosztów z 18% do 22%, a obniżenie wskaźnika zysku z 27,1% do np. 22,5%, przy czym zasadności tej korekty bliżej nie uzasadnił, mimo że wskaźnik zysku proponował obniżyć "do poziomu np. 22,5%". Wynika z tego, że biegły nie był pewny swego stanowiska i uważał, że można przyjąć także inny wskaźnik dający możliwość uznania kosztów pozwanego w większej lub mniejszej wysokości. Brak konkretyzacji tego wskaźnika oraz uzasadnienia tej propozycji zdaje się wynikać z braku właściwego i ukształtowanego poglądu w tym przedmiocie, mającego chyba swe źródło w niedostatecznym rozeznaniu rzeczywistych i uzasadnionych potrzeb zakładu prowadzonego przez pozwanego.

W tym stanie sprawy, z uwagi na brak dostatecznych motywów przyjętego rozstrzygnięcia, nie ma możliwości dokonania w postępowaniu rewizyjnym oceny jego zasadności i zgodności z prawem.

Z tego względu należy uznać rewizję za uzasadnioną. Prawidłowe rozstrzygnięcie o kosztach prowadzonego przez agenta zakładu wymaga wszechstronnego zebrania materiału dowodowego i dokonania koniecznych ustaleń.

Zważyć bowiem należy, że pozwany na podstawie umowy przyjął na siebie ryzyko gospodarcze prowadzonego zakładu. Z istoty ryzyka zaś wynika, że opłacalność prowadzonego zakładu obciąża wyłącznie agenta. Prowadzący zakład zatem - bez względu na wynik swej gospodarczej działalności - jest zobowiązany do uiszczenia zryczałtowanej odpłatności i ponoszenia koniecznych kosztów. Taka odpowiedzialność jest uzasadniona, jeżeli przyjęta kalkulacja finansowa jest prawidłowa w zakresie ustalenia zryczałtowanej odpłatności i kosztów, a więc uwzględniająca odpowiedni zysk dla przedsiębiorstwa oraz godziwy dochód dla agenta, a osiągnięcie wyników zbliżonych do przyjętych założeń uzależnione jest od sposobu i prawidłowości prowadzenia zakładu przez agenta, jego staranności, rzetelności, zapobiegliwości handlowej, gospodarności itp. Takie rozumienie prawidłowości kalkulacji jest uzasadnione i konieczne. Wiadomo bowiem, że osiągnięcie wyników ściśle określonych w kalkulacji - realnie rzecz ujmując - nie będzie zasadą. W wielu przypadkach występować będzie przekroczenie lub zaniżenie założeń kalkulacyjnych. W tych więc przypadkach znajduje swój dobitny wyraz i urzeczywistnienie prowadzenie zakładu przez agenta na własne ryzyko.

Ocena prawidłowości założeń kalkulacyjnych - w przypadku nieosiągnięcia przewidzianych wyników - wymaga więc uwzględnienia dopuszczalnych granic błędu. Granice te uzależnione będą w każdym przypadku od wielkości występujących różnic między założeniami a osiągniętymi rezultatami.

Chodzi więc o wyniki zbliżone do kalkulacyjnych, nie uzasadniające jednak na tle całokształtu okoliczności i przy uwzględnieniu doświadczenia życiowego, podważenia ich prawidłowości. W przypadku jednak stwierdzenia, że - mimo prawidłowego prowadzenia zakładu przez agenta - założeń (co do zryczałtowanej odpłatności i kosztów) określonych w kalkulacji, z uwagi na jej rażącą wadliwość, nie można było w zbliżonych granicach osiągnąć, sąd może uznać, że umowa zawarta przez strony jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 k.c.).

Wystąpi więc w takim przypadku potrzeba dokonania ustaleń także co do stopnia przyczynienia się każdej ze stron do niewykonania umowy, wysokości osiągniętych przez agenta dochodów, faktycznie poniesionych kosztów prowadzonego zakładu oraz ich zasadności i celowości, wysokości i terminowości uiszczonych przez agenta kwot zryczałtowanej odpłatności oraz należności za towar i in. Poczynienie tych wszystkich niezbędnych ustaleń będzie stanowiło podstawę prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Powyższe rozważania pozwalają przyjąć, że agenta, w ramach umownie przyjętego ryzyka gospodarczego, obciążają poniesione przez niego - ponad przyjęte założenia kalkulacyjne - koszty prowadzonego zakładu.

Obniżenie, w szczególnie usprawiedliwionych przypadkach, zryczałtowanej odpłatności agenta m.in. na skutek uznania faktycznie poniesionych przez niego zwiększonych, ponad umownie przyjęte założenia kalkulacyjne, uzasadnionych w danych okolicznościach kosztów prowadzonego zakładu, może nastąpić - w razie stwierdzenia sprzeczności umowy z prawem lub zasadami współżycia społecznego - np. w przypadku rażąco błędnej ekonomicznej i handlowej kalkulacji zryczałtowanej odpłatności i kosztów, nie uwzględniającej odpowiedniego zysku dla przedsiębiorstwa oraz godziwego dochodu dla agenta - przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności zachodzących po stronie prowadzącego zakład, nieosiągnięciu planowych założeń na skutek okoliczności, za które agent nie odpowiada, sposobu prowadzenia zakładu, gospodarności, rzetelności i zapobiegliwości handlowej, wysokości uzyskanego dochodu, terminowości, wysokości uiszczenia zryczałtowanej odpłatności, i należności za towar i in. (por. m.in. orz. SN z dnia 25 lipca 1983 r. III PRN 38/73, OSPiKA 1974 r., z. 11, poz. 232; orz. SN z dnia 18 listopada 1974 r. II CR 617/74 - "Informacja Prawnicza" 1974, z. 6-7, poz. 7).

Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art. 388 § 1 k.p.c.).

OSNC 1987 r., Nr 1, poz. 17