Wyrok z dnia 1985-10-29 sygn. I CR 312/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 312/85

Wyrok z dnia 29 października 1985 r.

1. Tłumacz jest uprawniony do domagania się zachowania postaci dzieła nadanej mu przez twórcę i zawartej w tłumaczeniu tego dzieła, czyli do domagania się ochrony integralności tłumaczenia tego dzieła.
2. Wygaśnięcie praw autorskich twórcy dzieła nie ogranicza ochrony praw autorskich tłumacza do dzieła w jego tłumaczeniu.

Przewodniczący: sędzia SN S. Bieske (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Łysakowski, M. Sychowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Stowarzyszenia Autorów ZAIKS w W. przeciwko Teatrowi Nowemu w W. o ochronę praw autorskich na skutek rewizji strony powodowej od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 20 kwietnia 1985 r.

uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo oraz orzekającej o kosztach procesu i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Po ostatecznym sprecyzowaniu żądania powód - Stowarzyszenie Autorów ZAIKS - wniósł o nakazanie zamieszczenia na łamach "Życia Warszawy" przez pozwany Teatr Nowy w W. oświadczenia następującej treści: "«Teatr Nowy» w W. przeprasza pana Ziemowita F., tłumacza «Powieści teatralnej» Michała Bułhakowa, za wykorzystanie jego przekładu w trzech pierwszych spektaklach sztuki «Uśmiech Wilka», wystawionej w Piwnicy (...), bez zgody autora przekładu oraz z naruszeniem integralności dzieła przez dokonanie skrótów, wstawek i zmian postaci powieściowych oraz ich cech zniekształcających zarówno treść, jak i formę utworu. «Teatr Nowy» przeprasza pana Ziemowita F. za wykorzystanie w dalszych przedstawieniach fragmentów przekładu bez podania nazwiska autora tłumaczenia, bez jego zgody oraz z wprowadzeniem do spektaklu wyżej opisanych zmian".

Pozwany uznał żądanie jedynie w części dotyczącej przeproszenia autora tłumaczenia za wykorzystanie przekładu bez uzyskania na to zgody, przyznając, że nie dopełnił formalności związanych z uzyskaniem zgody na wykorzystanie fragmentów przekładu Ziemowita F. w spektaklu «Uśmiech Wilka», którego premiera odbyła się w dniu 5 listopada 1982 r. i na którą został zaproszony autor tłumaczenia. Teatr Nowy wyjaśnił, że nie był w stanie odwołać najbliższych dwóch spektakli po premierze w dniach 6 i 7 listopada 1982 r. W następnych przedstawieniach wykorzystany został przekład fragmentów «Powieści teatralnej» dokonany przez reżysera spektaklu Pawła D.

Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 1985 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zobowiązał "Teatr Nowy" w W. do zamieszczenia na łamach "Życia Warszawy" oświadczenia o następującej treści: "«Teatr Nowy» w W. przeprasza pana Ziemowita F., tłumacza «Powieści teatralnej» Michała Bułhakowa, za wykorzystanie fragmentów jego przekładu w trzech pierwszych spektaklach sztuki «Uśmiech Wilka» wystawionej w dniach 5, 6 i 7 listopada 1982 r. w Piwnicy (...) bez zgody autora przekładu" w terminie miesięcznym od daty uprawomocnienia się niniejszego wyroku, a w wypadku niewykonania przez pozwanego nałożonego wyżej obowiązku w zakreślonym terminie upoważnia powoda do zamieszczenia w "Życiu Warszawy" oświadczenia, o którym wyżej mowa, na koszt pozwanego. W pozostałej części sąd powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu. Sąd ten za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia przyjął następujące ustalenia.

Autorem scenariusza spektaklu "Uśmiech Wilka" jest Paweł D. Spektakl oparto na fragmentach kilku utworów Michała Bułhakowa: "Życie pana Moliera", "Mistrz i Małgorzata", "Powieść teatralna", "Szkarłatna Wyspa", "Zmowa Świętoszków", "Ostatnie dni", "Mieszkanko Zojki". Autorem przekładu "Powieści teatralnej" jest Ziemowit F. Pozwany nie uzyskał zgody autora Ziemowita F. na wykorzystanie tłumaczenia; tłumaczenie to jednak zostało we fragmentach wykorzystane w scenariuszu przez Pawła D. Paweł D. zwrócił się do Ziemowita F. o wyrażenie zgody na wykorzystanie tłumaczenia w przeddzień premiery, lecz zgody tej nie uzyskał. Mimo braku tej zgody premiera spektaklu odbyła się w dniu 5 listopada 1982 r. Następnie jeszcze w dniach 6 i 7 listopada 1982 r. spektakl został wystawiony w tej samej wersji. Potem przedstawienia zostały wstrzymane.

Następnie Paweł D. sam dokonał tłumaczenia fragmentów "Powieści teatralnej" Michała Bułhakowa i już tylko to tłumaczenie było wykorzystane w dalszych spektaklach, na co pozwany uzyskał zgodę Stowarzyszenia "ZAIKS".

Zdaniem sądu pierwszej instancji, skoro autor scenariusza posłużył się fragmentami przekładu Ziemowita F. bez zgody tego ostatniego, naruszył art. 15 pkt 2 ustawy o prawie autorskim, uwzględnione zostało zatem powództwo w części dotyczącej zobowiązania pozwanego do przeproszenia Ziemowita F. za wykorzystanie fragmentów tłumaczenia "Powieści teatralnej" Michała Bułhakowa bez zgody autora przekładu w trzech przedstawieniach "Uśmiech Wilka" wystawionych w Piwnicy (...) w dniach 5, 6 i 7 listopada 1982 r.

Sąd pierwszej instancji ustalił dalej, że powód nie udowodnił, aby pozwany naruszył jego prawa autorskie przez to, że wykorzystał tłumaczenie dowolnie wybierając jego fragmenty i dokonując zmian postaci - co zniekształciło treść utworu. Powództwo zatem w tym zakresie, jako nie udowodnione, podlegało, zdaniem sądu pierwszej instancji, oddaleniu.

Według ustaleń sądu pierwszej instancji autorem przekładu, którego fragmenty wykorzystano w spektaklach wystawionych po dniu 7 listopada 1982 r., jest autor scenariusza i reżyser Paweł D., który otrzymał stosowne zezwolenie ZAIKS-u. Również zatem i w tym zakresie powództwo, jako nie uzasadnione podlegało, zdaniem sądu pierwszej instancji, oddaleniu.

Wyrok ten zaskarżył rewizją powód i powołując podstawy zaskarżenia wymienione w art. 368 pkt 1, 3 i 4 k.p.c. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części oddalającej powództwo i uwzględnienie oddalonych roszczeń lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według poglądów doktryny istnieje ścisły związek prawa autorskiego do oryginału dzieła z prawem autorskim do tłumaczenia tego dzieła. Tłumaczenie bowiem, będąc odrębnym dobrem stworzonym przez tłumacza, jest równocześnie powieleniem wartości oryginału. Stąd też wykonywanie prawa do tłumaczenia, eksploatacja tego prawa, stanowi równocześnie pośrednią eksploatację oryginału, tj. i przysługującego do niego prawa twórcy oryginału. Uznać zatem należy, że tłumacz jest uprawniony nie tylko do decydowania o udostępnieniu dzieła w jego tłumaczeniu osobom trzecim, lecz również, że tłumacz jest uprawniony do domagania się respektowania postaci dzieła nadanej mu przez twórcę i zawartej w tłumaczeniu tego dzieła, czyli do domagania się respektowania integralności tłumaczenia tego dzieła.

W świetle powyższego sąd pierwszej instancji powinien był wyjaśnić, czy pozwany, wybierając z tłumaczenia Ziemowita F. dowolnie fragmenty tego tłumaczenia i dokonując zmian postaci, nie zniekształcił treści utworu "Powieść teatralna" Michała Bułhakowa w tłumaczeniu Ziemowita F. Z poglądem sądu pierwszej instancji, że byłoby to zbyt daleko idące, gdyż prawa autorskie pisarza wygasły, nie można się zgodzić. Pogląd ten bowiem nie uwzględnia, że według art. 3 § 1 prawa autorskiego przedmiotem ochrony są również same prawa autorskie tłumacza dzieła, które mogą być według art. 3 § 2 tegoż prawa wykonywane również wtedy, gdy prawa autorskie do oryginału wygasły. Uznać więc należy, że wygaśnięcie praw autorskich twórcy dzieła nie ogranicza ochrony praw autorskich tłumacza do dzieła w jego tłumaczeniu.

Wychodząc z błędnych założeń sąd pierwszej instancji dokonał sprzecznie z zebranym w sprawie materiałem ustalenia, że pozwany nie naruszył integralności dzieła powoda "Powieść teatralna" Bułhakowa w tłumaczeniu Ziemowita F. Biegły Józef H. bowiem w swej opinii stwierdził, że w odniesieniu do zmian w postaciach "Powieści teatralnej" i ich cech charakterystycznych to "poszkodowanym jest tylko Michał Bułhakow", nie zaś jego tłumacz, czyli tym samym biegły uznał, że miało miejsce zniekształcenie dzieła Michała Bułhakowa w tłumaczeniu Ziemowita F.

Ani z ustaleń sądu pierwszej instancji, ani z zebranego w sprawie materiału nie wynika, czy przedmiotem oceny biegłego Józefa H. był tylko scenariusz Pawła D. opracowany na podstawie tłumaczenia Ziemowita F. i zrealizowany na pierwszych trzech spektaklach, tj. 5, 6 i 7 listopada 1982 r., czy też i następny scenariusz Pawła D. opracowany już na podstawie jego tłumaczenia. Nie można zatem uznać, że ustalenie sądu pierwszej instancji, iż scenariusz spektakli wystawionych przez pozwanego po dniu 7 listopada 1982 r. stanowił oryginalny przekład "Powieści teatralnej" Michała Bułhakowa przez Pawła D., nastąpiło z wyjaśnieniem wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Wykazane zatem zostały podstawy rewizji z art. 368 pkt 1, 3 i 4 k.p.c., zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo podlega więc uchyleniu na podstawie art. 388 § 1 k.p.c., a sprawa przekazaniu sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, przy czym sąd ten powinien zastosować się do cytowanych wyżej wskazań.

OSNC 1986 r., Nr 10, poz. 159