Uchwała z dnia 1985-11-27 sygn. III CZP 62/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 62/85

Uchwała z dnia 27 listopada 1985 r. 

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki. Sędziowie SN: J. Szachułowicz (sprawozdawca), A. Wielgus.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Anny K. przeciwko Zbigniewowi K. o eksmisję po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 12 lipca 1985 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest orzeczenie eksmisji byłego współmałżonka z objętego wspólnością ustawową własnościowego mieszkania spółdzielczego, jeżeli swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkanie drugiemu byłemu małżonkowi, który po prawnym orzeczeniu rozwodu wystąpił z powództwem o eksmisję?"

podjął następującą uchwałę:

Dopuszczalne jest żądanie eksmisji byłego małżonka ze wspólnego własnościowego mieszkania spółdzielczego, jeżeli on swoim rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkanie ustanowione wyrokiem rozwodowym.

Uzasadnienie

Sąd Najwyższy udzielając odpowiedzi na przedstawione pytanie miał na uwadze następujące okoliczności faktyczne:

Strony w czasie trwania ich małżeństwa nabyły własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, łączące się z członkostwem powódki, składającego się z trzech pokoi i kuchni. Wyrokiem zapadłym 28 grudnia 1983 r. sąd orzekł rozwód małżeństwa stron z wyłącznej winy pozwanego.

Wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dwojgiem dzieci powierzył matce i orzekł o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas zamieszkiwania w nim rozwiedzionych małżonków (quoad usum) w ten sposób, że powódka wraz z dwojgiem dzieci będzie zajmować 2 pokoje o pow. 14 i 9 m², a pozwany 1 pokój o pow. 11 m², z tym, że z pozostałych pomieszczeń strony będą korzystać wspólnie.

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 1985 r. Sąd nakazał pozwanemu opuszczenie wspólnego mieszkania i opróżnienie go z rzeczy osobistych. Sąd swoje rozstrzygnięcie oparł na ustaleniach, że pozwany nadużywa alkoholu, wywołuje awantury, dopuszcza się rękoczynów wobec powódki i w ten sposób narusza spokój domowy, co niekorzystnie wpływa na dzieci stron. Naganne zachowanie pozwanego uniemożliwia dalsze wspólne zamieszkanie w jednym lokalu mieszkalnym. Zdaniem Sądu Rejonowego, skoro powódka na podstawie art. 58 § 2 k.r.o. mogła skutecznie domagać się eksmisji pozwanego, to po orzeczeniu rozwodu nie traci tego uprawnienia, jeśli postępowanie pozwanego nie uległo poprawie.

Sąd Wojewódzki, rozpoznając rewizję powódki od wyroku nakazującego pozwanemu opróżnienie mieszkania, powziął wątpliwości objęte przedstawionym do rozstrzygnięcia pytaniem prawnym.

Nasuwające się wątpliwości były przedmiotem ogólnych rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Należy do nich zaliczyć uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1974 r. III CZP 1/74 (OSNCP 1975, z. 3, poz. 37) zawierającą wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego małżonków, gdy w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu, oraz uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r. III CZP 46/75 (OSNCP 1976, z. 9, poz. 184), zawierającą zalecenia kierunkowe w sprawie wzmożenia ochrony rodziny, oraz uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1978 r. (OSNCP 1978, z. 3, poz. 39) ustalającą wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie orzekania w wyroku rozwodowym o wspólnym mieszkaniu, zajmowanym przez małżonków, oraz o podziale majątku wspólnego (art. 58 § 2, 3 i 4 k.r.o.).

W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 listopada 1975 r. III CZP 37/75 (OSNCP 1976, z. 7-8, poz. 152) Sąd Najwyższy uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych zasadę prawną, że małżonek po ustaniu małżeństwa może wytoczyć powództwo przeciwko byłemu małżonkowi o rozwiązanie stosunku najmu i nakazanie opróżnienia wspólnie zajmowanego lokalu mieszkalnego niezależnie od tego, czy lokal został faktycznie podzielony. Natomiast w uchwale zwykłego składu z dnia 18 lipca 1984 r. III CZP 42/84 (OSNCP 1985, z. 2-3, poz. 25) Sąd Najwyższy dopuścił możliwość wytoczenia powództwa po ustaniu małżeństwa o opróżnienie wspólnie zajmowanego mieszkania objętego przez małżonków na podstawie stosunku użyczenia.

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, podstawą wątpliwości objętej przedstawionym pytaniem prawnym jest brak wyraźnej podstawy prawnej uzasadniającej wprost dopuszczalność żądania eksmisji byłego małżonka z lokalu spółdzielczego własnościowego, objętego wspólnością ustawową. W tym względzie stanowisko Sądu Najwyższego należy uznać za zasadne.

Podstawowy problem w sprawie sprowadza się do zagadnienia, czy art. 58 § 2 k.r.o., dopuszcza wyjątkowo możliwość orzeczenia eksmisji w postępowaniu o rozwód, w wypadku gdy jedno z małżonków swoim rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, tylko w tych sytuacjach, gdy żądanie eksmisji jest możliwe na zasadach ogólnych, czy również wtedy, gdy wspólne mieszkanie jest przedmiotem wspólności majątkowej małżeńskiej i przepis art. 58 § 2 k.r.o. może być uważany za podstawę ograniczenia prawa do lokalu mieszkalnego. Dalsza wątpliwość dotyczy kwestii, czy ograniczenie to może mieć miejsce wyłącznie w wyroku rozwodowym, czy też również w czasie późniejszym, po orzeczeniu w wyroku rozwodowym o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania (quoad usum). Wspomniane zalecenia kierunkowe w sprawie wzmożenia ochrony rodziny w pkt VIII dopuszczają możliwość orzeczenia eksmisji jednego z małżonków niezależnie od tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie mieszkania, lecz żądanie eksmisji ograniczają do wypadków wyjątkowych, gdy drugi z małżonków swym rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.

Ta myśl znalazła swoje dalsze rozwinięcie w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 13 stycznia 1978 r. W tezie II pkt 1 i 2 wyraźnie stwierdzono, że rozstrzygnięcie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków (art. 58 § 2 zdanie pierwsze k.r.o.) obejmuje w zasadzie każde mieszkanie, zajmowane przez nich, tzn. mieszkanie znajdujące się faktycznie w ich dyspozycji, niezależnie od posiadanego tytułu prawnego. Wspólne mieszkanie w rozumieniu cytowanego przepisu nie obejmuje mieszkania należącego do odrębnego majątku tego z małżonków, przeciwko któremu jest skierowane żądanie eksmisji, i mieszkania funkcyjnego w rozumieniu prawa lokalowego.

W kontekście przytoczonej wykładni art. 58 § 2 k.r.o. należy stwierdzić, że przepis ten stanowi swoistego rodzaju ograniczenie prawa własności mieszkania stanowiącego przedmiot wspólności ustawowej i za ograniczeniem tym przemawia wzgląd na interes rodziny i szeroko pojęta ochrona tego małżonka, któremu strona przeciwna uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie swym rażąco nagannym zachowaniem.

Ograniczenie uprawnień byłego małżonka sprowadzające się wyłącznie do pozbawienia go praw korzystania ze wspólnego mieszkania nie może przesądzać o przyznaniu go w późniejszym postępowaniu o podział majątku wspólnego temu małżonkowi, który doznał ochrony przez orzeczenie eksmisji na jego rzecz. Celem takiego uregulowania ustawowego i dokonanej wykładni omawianego przepisu art. 58 § 2 k.r.o. jest wyłączenie konfliktów pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami, rzutujących ujemnie na wychowawczą rolę rodziców i dobro dzieci. Interes społeczny związany z tak rozumianą ochroną jest nadrzędny w stosunku do ochrony, jakiej prawo udziela uprawnionemu rzeczowo.

Rozstrzygnięcie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas zamieszkiwania w nim rozwiedzionych małżonków (quoad usum) jest czasowym rozdzieleniem małżonków i w razie zmiany okoliczności po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego sąd może zmienić rozstrzygnięcie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania, a gdy zmiana taka była niecelowa ze względu na rażąco naganne zachowanie się byłego małżonka względem pozostałych członków rodziny, sąd może orzec jego eksmisję na podstawie art. 58 § 2 k.r.o. Stosowanie tego przepisu nie jest ograniczone wyłącznie do postępowania o rozwód. Ma on zastosowanie także w czasie późniejszym, jeśli na skutek zmiany okoliczności - ustalone z reguły tymczasowe korzystanie ze wspólnego mieszkania okazało się niemożliwe. Stosowanie art. 58 § 2 k.r.o. nie jest ograniczone czasowo na wzór art. 618 § 3 k.p.c., a więc stanowi on podstawę do żądania także szerszej ochrony w nim przewidzianej, jaką jest eksmisja, po nieskutecznym podziale quoad usum, gdy wspólne zamieszkiwanie okazało się niemożliwe i zachodzi sytuacja przewidziana w tym przepisie.

Za przyjętym rozwiązaniem przemawia także argument spójnego stosowania prawa.

Jeśli sąd w wyroku rozwodowym może orzec eksmisję jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania, nie ma żadnych przeszkód przemawiających za niemożliwością orzeczenia eksmisji po rozwodzie. W przytoczonych wyżej wytycznych i kierunkowych zaleceniach podkreślono, że u podłoża wykładni art. 58 § 2 k.r.o. leży dobro rodziny utożsamiane na omawianym odcinku z interesem społecznym, a więc także rodziny o zmniejszonym składzie osobowym, która nie musi poszukiwać ochrony po bezskutecznym podziale wspólnego mieszkania quoad usum wyłącznie na drodze podziału majątku wspólnego.

Z wyżej przytoczonych przyczyn udzielono odpowiedzi jak w treści uchwały.

OSNC 1986 r., Nr 10, poz. 150