Wyrok z dnia 1985-10-10 sygn. II CR 281/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 281/85

Wyrok z dnia 10 października 1985 r.

Sprawa o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy o ks. wiecz. i hip.) jest z istoty swej odmianą sprawy o ustalenie prawa (art. 189 k.p.c.). Dlatego w sprawie o usunięcie niezgodności zachodzi potrzeba wykazania interesu prawnego w ustaleniu rzeczywistego stanu prawnego. Ze względu na brak tego interesu sprawa o usunięcie niezgodności nie może zastąpić sprawy o założeniu księgi wieczystej czy o wpis prawa w tej księdze (art. 59 i nast., art. 37 i nast. ustawy o ks. wiecz. i hip.).

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek. Sędziowie SN: R. Czarnecki (sprawozdawca), W. Łysakowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Mikołaja A. przeciwko Edwardowi i Teresie małż. M. o usunięcie niezgodności na skutek rewizji pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze z dnia 25 marca 1985 r.

zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo; zasądził od Mikołaja A. na rzecz Edwarda i Teresy małż. M. 10.125 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nie obciążył Edwarda i Teresy wpisem, od którego Mikołaj A. był zwolniony; zasądził od Mikołaja A. na rzecz Edwarda i Teresy M. 11.200 zł tytułem zwrotu kosztów instancji rewizyjnej.

Uzasadnienie

Franciszek A. był właścicielem gospodarstwa rolnego, m.in. działki siedliskowej nr 222 z zabudowaniami. Dla tej nieruchomości została założona księga wieczysta, obecnie - Kw nr 3900, a w jej dziale pierwszym dokonano wpisu co do gospodarstwa rolnego "z zabudowaniami". Umową z dnia 30 listopada 1962 r., zawartą w formie aktu notarialnego, Franciszek A. sprzedał Mikołajowi A. cztery działki, w tym - działkę siedliskową 222/2. W założonej dla tej nieruchomości księdze wieczystej - obecnie - Kw 4016, w jej dziale pierwszym dokonano wpisu co do gospodarstwa rolnego "bez zabudowań". Według decyzji organu administracji z dnia 14 listopada 1972 r., wydanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250), córka Franciszka A., Stefania P., stała się właścicielem gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodzi m.in. działka 222/1. Stosownie do decyzji organu administracji z dnia 19 stycznia 1976 r., opartej na przepisach ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność Państwa za rentę i spłaty pieniężne (Dz. U. Nr 21, poz. 118). Państwo przejęło gospodarstwo rolne Mikołaja A. na własność za rentę, w tym m.in. działkę siedliskową 222/2, jednakże z wyłączeniem zabudowań. Na działkach 222/2 i 222/1 znajdują się: budynek mieszkalny i dwa budynki gospodarskie. W budynku mieszkalnym Mikołaj A. oraz Franciszek A., a po nim Stefania P. korzystali z pomieszczeń w poziomie. W budynkach gospodarskich korzystali z odrębnych części.

Umową z dnia 25 lutego 1980 r., zawartą w formie aktu notarialnego, Stefania P. sprzedała Edwardowi i Teresie M. nieruchomość rolną, którą obejmuje Kw nr 3900, zabudowaną domem mieszkalnym i budynkami gospodarskimi.

W sytuacji gdy Edward i Teresa M. uważają się za nabywców budynku mieszkalnego i gospodarskich, w pozwie z dnia 4 lutego 1983 r. Mikołaj A. wniósł o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w Kw nr 3900 i 4016 a rzeczywistym stanem prawnym. Sformułowanie zadania jest wynikiem poglądu, że na podstawie umowy sprzedaży z dnia 30 listopada 1962 r. Mikołaj A. stał się współwłaścicielem w 1/2 idealnej części działki siedliskowej nr 222 z zabudowaniami.

Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo, ale Sąd Wojewódzki uchylił ten wyrok.

W toku ponownego rozpoznawania sprawy Skarb Państwa przystąpił do sprawy w charakterze powoda.

W uwzględnieniu żądań Mikołaja A. i Skarbu Państwa Sąd Wojewódzki polecił: wpisać w Kw 3900 Państwo w 1/2 idealnej części oraz Edwarda i Teresę M. w takiej części jako współwłaścicieli działki siedliskowej nr 222; wpisać w Kw 4016 Mikołaja A. w 1/2 idealnej części oraz Edwarda i Teresę M. w takiej części jako współwłaścicieli budynków; założyć nową księgę wieczystą dla nieruchomości dotychczas wpisanej w Kw 3900, od której została odłączona działka siedliskowa, i wpisać w niej Edwarda i Teresę M. jako właścicieli tej nieruchomości, założyć nową księgę wieczystą dla nieruchomości dotychczas wpisanej w Kw 4016, od której została odłączona działka siedliskowa oraz wyodrębnione budynki, i wpisać w niej Skarb Państwa jako właściciela tej nieruchomości.

Uzasadnienie

Rozpoznając sprawę na skutek rewizji Edwarda i Teresy M. Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

W myśl art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147) rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych odnosi się tylko do stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej. Nie odnosi się więc ona do stanu faktycznego wpisanego w tej księdze. Wpis dokonany w dziale pierwszym łamie 5 Kw nr 3900 w brzmieniu: "gospodarstwo rolne z zabudowaniami" jest wpisem danych faktycznych o znaczeniu informacyjnym. Dlatego wpis dotyczący zabudowań nie rozstrzyga na korzyść Edwarda i Teresy M. Podlegają oni ogólnej zasadzie, według której nie mogło być na nich przeniesione więcej praw niż sprzedawcy przysługiwało.

Według ostatecznej decyzji organu administracji z dnia 14 listopada 1972 r. Stefania P. stała się właścicielem działki nr 222/1. Z kolei na podstawie ostatecznej decyzji z dnia 19 stycznia 1976 r. własność działki 222/2 (sąsiadującej z działką 222/1) została przeniesiona na rzecz Państwa. Powołane decyzje wyłączają możność przyjęcia, żeby Stefania P. była współwłaścicielem działki siedliskowej 222 w dniu 25 lutego 1980 r., tj. w dniu, w którym sprzedała ona Edwardowi i Teresie M. gospodarstwo rolne. Wspomnianą umową Stefania P. sprzedała Edwardowi i Teresie M. stanowiącą jej własność działkę 222/1 z częściami budynków: mieszkalnego i gospodarskiego oraz z całym budynkiem gospodarskim znajdującym się na tej działce.

Sprawę o wpis prawa w księdze wieczystej rozpoznaje państwowe biuro notarialne w postępowaniu nieprocesowym (art. 37 i nast. ustawy o ks. wiecz. i hip.), np. - o wpis Państwa jako właściciela gospodarstwa rolnego przejętego za rentę (art. 33 ust. 3 powołanej ustawy z dnia 29 maja 1974 r.). Również dla założenia księgi wieczystej przewidziane jest postępowanie nieprocesowe (art. 59 i nast. ustawy o ks. wiecz. i hip.), np. - o założenie księgi wieczystej dla budynków, jeżeli stanowią one odrębny od gruntu przedmiot własności (art. 11 ust. 1 w związku z art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 29 maja 1974 r.). W razie gdy dokonany wpis jest od początku nieprawdziwy, art. 10 ustawy o ks. wiecz. i hip. przewiduje rozpoznawanie w procesie roszczenia o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Postępowanie w sprawie opartej na art. 10 ustawy o ks. wiecz. i hip. nie zastępuje wyżej wspomnianych postępowań. Sprawa ta z istoty swej jest odmianą sprawy o ustalenie prawa (art. 189 k.p.c.) i dlatego zachodzi w niej potrzeba wykazania interesu prawnego w jego ustaleniu.

Stosownie do ostatecznej decyzji organu administracji z dnia 19 stycznia 1976 r. Mikołaj A. zatrzymał własność zabudowań, odrębną od działki nr 222/2, na której te zabudowania są położone, własność zatem części budynków: mieszkalnego i gospodarskiego. W sprawie o założenie księgi wieczystej dla budynków nastąpiłoby rozstrzygnięcie o możliwości jej założenia, a w braku tej możliwości - o sposobie ujawnienia własności (por. uchwałę z dnia 12 września 1969 r., OSNCP 1970, z. 2, poz. 27, chociaż nie dotyczy ona takiego samego stanu prawnego). Jednakże Mikołaj A. nie zgłosił wniosku o założenie wspomnianej księgi (art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 29 maja 1974 r.). Toteż w sprawie z art. 10 ustawy o ks. wiecz. i hip. nie ma on interesu prawnego w ustaleniu prawa, którego przedmiotem są części budynków. Z kolei Skarb Państwa utrzymuje, że zgłosił wniosek o wpis prawa w księdze wieczystej, mianowicie - o ujawnienie Państwa w Kw 4016 jako właściciela gospodarstwa rolnego przejętego od Mikołaja A., w tym m.in. działki 222/2. W sprawie opartej na art. 10 ustawy o ks. wiecz. i hip. również on nie ma interesu prawnego w ustaleniu prawa. Wreszcie - gdy Sąd Wojewódzki, będąc związany ostatecznymi decyzjami organu administracji z dnia 14 listopada 1972 r. i z dnia 19 stycznia 1976 r., sprzecznie z tymi decyzjami przyjął, że działka 222 jest współwłasnością Państwa oraz Edwarda i Teresy M. i z tego ustalenia wyprowadził swe podstawowe wnioski, zaskarżony wyrok ulega zmianie, a powództwo - oddaleniu (art. 390 § 1 k.p.c.).

Szczególne okoliczności sprawy przemawiają za sięgnięciem do dyspozycji art. 102 k.p.c. i za rozdzieleniem w ramach tego przepisu kosztów procesu po połowie. Otóż Mikołaj A. poniósł 20.100 zł kosztów (oraz wynagrodzenie adwokata: 8.000 zł plus 4.000 zł plus 6.000 zł), a Edward i Teresa M. - 40.350 zł (oraz wynagrodzenie adwokata: 8.000 zł plus 4.000 zł plus 6.000 zł). Obie strony poniosły 60.450 zł kosztów. Ich połowa wynosi 30.225 zł. Edward i Teresa M. ponieśli 40.350 zł, a powinni byli ponieść 30.225 zł. Dlatego wyrok w części orzekającej o kosztach procesu ulega zmianie w ten sposób, że następuje zasądzenie 10.125 zł (40.350 zł minus 30.225 zł) od Mikołaja A. na rzecz Edwarda i Teresy M. Z kolei w postępowaniu przed Sądem Najwyższym Mikołaj A. poniósł 6000 zł tytułem wynagrodzenia adwokata a Edward i Teresa M. - 28.400 zł (i 8.000 zł tytułem wynagrodzenia adwokata). Obie strony poniosły 34 400 zł kosztów. Ich połowa wynosi 17.200 zł. Edward i Teresa M. ponieśli 28.400 zł, a powinni byli ponieść 17.200 zł. Dlatego tytułem zwrotu kosztów instancji rewizyjnej następuje zasądzenie od Mikołaja A. na rzecz Edwarda i Teresy M. 11.200 zł (28.400 zł minus 17.200 zł).

Orzeczono więc jak w sentencji.

OSNC 1986 r., Nr 7-8, poz. 125