Uchwała z dnia 1985-08-14 sygn. III CZP 44/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 44/85

Uchwała z dnia 14 sierpnia 1985 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki. Sędziowie SN: G. Bieniek (sprawozdawca), J. Niejadlik.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Janiny B. przy uczestnictwie Władysławy C. i Stefana C. o ustanowienie służebności po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 21 marca 1985 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy można uznać za nie mającą odpowiedniego dostępu do drogi publicznej nieruchomość, jeżeli przylega ona do drogi publicznej, która przez znaczną część roku (w okresie deszczów) nie nadaje się do przejazdu ze względu na błotnistość, a utwardzenie drogi wymaga znacznych nakładów?"

podjął następującą uchwałę:

Nieodpowiedniość dostępu nieruchomości do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. może - w szczególnie uzasadnionych wypadkach - polegać na tym, że nieruchomość ta przylega wprawdzie do drogi publicznej, jednakże przejazd tą drogą przez znaczną część roku jest utrudniony lub niemożliwy ze względu na jej zły stan techniczny.

Uzasadnienie

Wnioskodawczyni Janina B. wniosła o ustanowienie drogi koniecznej na rzecz nieruchomości oznaczonej nr 653 twierdząc, że nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, gdyż droga, z której jest zmuszona dotychczas korzystać, jest nieprzejezdna od jesieni do wiosny. W związku z tym żądała obciążenia służebnością drogi koniecznej działki nr 654, będącej własnością uczestników postępowania. Uczestnicy postępowania wnieśli o oddalenie wniosku zarzucając, że brak przesłanki do ustanowienia drogi koniecznej, skoro nieruchomość wnioskodawczyni ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej.

Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr 653 należąca do wnioskodawczyni graniczy od strony północno-wschodniej z drogą 840. Jest to droga dojazdowa polna, nie utwardzona, ma liczne zagłębienia, usytuowana jest na terenie gliniastym, w okresie deszczu i śniegu jest nieprzejezdna dla zaprzęgów konnych i pojazdów samochodowych. Na działce nr 653 znajduje się siedlisko wnioskodawczyni i jej rodziny.

Działka nr 645 należąca do uczestników postępowania użytkowana jest na cele rolnicze, przylega do drogi publicznej nr 841, która jest utwardzona. W tym stanie faktycznym Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 14 grudnia 1984 r. ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości nr 653 służebność przechodu, przejazdu i przegonu przez nieruchomość nr 645, pasem szerokości 3 m, za stosownym wynagrodzeniem. Sąd Rejonowy uznał, że skoro droga oznaczona nr 840 nie jest przejezdna przez kilka miesięcy w roku, to nie spełnia funkcji drogi publicznej. Uzasadnia to wniosek, że nieruchomość nr 653 nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Rozpoznając rewizję uczestników postępowania Sąd Wojewódzki w Krakowie przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c., jako budzące poważne wątpliwości, podane na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 145 § 1 k.c. służebność drogi koniecznej może zostać ustanowiona wówczas, gdy nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich. Oznacza to, że przesłanki określone w powołanym przepisie są spełnione zarówno wówczas, gdy nieruchomość w ogóle nie ma dostępu do drogi publicznej lub budynków gospodarskich, jak i wtedy, gdy nieruchomość ma połączenie z taką drogą (lub budynkami gospodarskimi), ale nie jest ono "odpowiednie". O tym, czy połączenie jest odpowiednie, decydują wszystkie okoliczności konkretnego przypadku; chodzi o to, by dostęp do drogi publicznej zapewniał wszelką niezbędną - ze społeczno-gospodarczego punktu widzenia - łączność z drogą publiczną, umożliwiając normalną, gospodarczą eksploatację rzeczy. W świetle unormowania art. 145 § 1 k.c. żądanie ustanowienia drogi koniecznej nie może być zatem uznane za bezzasadne dopóty, dopóki droga okrężna lub inne polne drogi nie są drogami publicznymi, albo też na rzecz danej nieruchomości nie ma ustanowionej służebności przejazdu. Z ustaleń faktycznych jednak, dokonanych w niniejszej sprawie, wynika, że nieruchomość należąca do wnioskodawczyni - jako osoby żądającej ustanowienia drogi koniecznej - graniczy z drogą publiczną w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. Nr 14, poz. 60). Jednakże droga ta przez znaczną część roku nie jest przejezdna, z uwagi na jej zły stan techniczny. Jeśli w tej sytuacji przyznać priorytet gramatycznej wykładni art. 145 § 1 k.c., to nie byłoby możliwości skutecznego dochodzenia ustanowienia drogi koniecznej, skoro nieruchomość ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej, a zły stan techniczny drogi publicznej sam przez się nie uzasadnia takiego żądania. Regulując przesłanki ustanowienia drogi koniecznej ustawodawca miał zapewne na uwadze okoliczność, że utrzymanie dróg publicznych w stanie umożliwiającym korzystanie z nich zgodnie z przeznaczeniem należy do właściwości organów władzy i administracji państwowej. Wynikało to zarówno z przepisów ustawy z dnia 29 marca 1962 r. o drogach publicznych (Dz. U. Nr 20, poz. 90 ze zm.), jak i wynika to z obecnie obowiązującej ustawy z dnia 21 marca 1985 r. (Dz. U. Nr 14, poz. 60). Nie ulega zatem wątpliwości, że na tych organach spoczywa ustawowy obowiązek utrzymania drogi publicznej w stanie pozwalającym na korzystanie z niej zgodnie z przeznaczeniem. Jest to jednak stan pożądany (postulowany), który może odbiegać od stanu rzeczywistego, a niekiedy istotnie tak jest. W tej sytuacji nie jest możliwa do przyjęcia jedynie gramatyczna wykładnia art. 145 § 1 k.c., bez uwzględnienia istoty społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa żądania ustanowienia drogi koniecznej. Jeśli bowiem droga publiczna nie jest odpowiednia (nie jest przejezdna przez znaczną część roku) i nie może być używana w zakresie koniecznym do korzystania z nieruchomości, to w rzeczy samej istnieje taki stan, jakby drogi tej nie było. Nie można przecież zakładać, że w art. 145 § 1 k.c. chodziło o połączenie z drogą publiczną w ogóle. W istocie bowiem chodziło o połączenie z taką drogą, która technicznie nadaje się do ruchu na niej w potrzebnym zakresie.

Ten kierunek wykładni znajdował już pośrednio wyraz w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego. W szczególności w uchwale z dnia 18 września 1956 r. I CO 29/54 (PiP 1958, z. 5-6, s. 992) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że sąd powszechny na podstawie art. 19 dekretu o postępowaniu niespornym z zakresu prawa rzeczowego jest właściwy do rozpoznania żądania właścicieli działek, które nie mają odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, o ustanowienie dla tych działek drogi koniecznej przez inne działki; właściwości tej nie uchyla okoliczność, że nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej polega na małej zdolności tej drogi lub jej odcinka w pewnych okresach roku dla ruchu pieszego. Podobnie w orzeczeniu z dnia 11 września 1957 r. 3 CR 710/57 (OSP 1958, z. 6, poz. 153) Sąd Najwyższy stwierdził, że zniesienie służebności z mocy art. 189 prawa rzeczowego może nastąpić dopiero wtedy, gdy służebność straciła wszelkie znaczenie; sytuacja taka nie zachodzi w wypadku, gdy powierzchnia ścieżki, do której przywiązana jest służebność przechodu, jest w stopniu istotnym wygodniejsza od drogi publicznej położonej w bliskim sąsiedztwie tej ścieżki, zwłaszcza gdy w pewnych okresach z powodu błota czy zasp śnieżnych używanie drogi publicznej jest utrudnione lub nawet niemożliwe.

Podzielając zatem ten rozszerzający kierunek wykładni art. 145 § 1 k.c. podkreślić należy, że uznanie za brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej także sytuacji, gdy przejazd tą drogą jest utrudniony lub niemożliwy, może nastąpić:

- jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach (np. gdy wielokrotne starania osoby zainteresowanej w organach administracji państwowej o naprawę drogi publicznej lub jej likwidację nie przyniosły rezultatu),

- gdy przejazd jest utrudniony lub niemożliwy przez znaczną część roku (w razie przerwy w komunikacji zarządom dróg przysługuje prawo urządzenia czasowego przejazdu przez grunty przyległe do pasa drogowego - art. 23 ust. 6 pkt 7 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych).

Z przytoczonych względów należało udzielić odpowiedzi jak w uchwale.

OSNC 1986 r., Nr 7-8, poz. 106