Postanowienie z dnia 2000-05-16 sygn. III KKN 117/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III KKN 117/98

Postanowienie z dnia 16 maja 2000 r.

Brak możliwości wzięcia udziału przez oskarżonego w posiedzeniu sądu z niezawinionych przez niego przyczyn, w szczególności wynikających z zaniechania sądu powiadomienia go o terminie i miejscu posiedzenia w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego, stanowi rażące uchybienie, naruszające przepisy postępowania dotyczące prawa do obrony (art. 102 § 1 w zw. z art. 9 k.p.k. z 1969 r.), mogące mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Przewodniczący: sędzia SN T. Grzegorczyk.

Sędziowie SN: J. Medyk (sprawozdawca), A. Siuchniński.

Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2000 r. sprawy Mirosławy S., oskarżonej z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników (Dz. U. Nr 142, poz. 702), z powodu kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść oskarżonej, od postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia 12 maja 1997 r. warunkowo umarzającego postępowanie karne

zaskarżone postanowienie uchylił i na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 51 § 2 k.k.s. umorzył postępowanie karne (...).

Uzasadnienie

W dniu 17 marca 1997 r. do Sądu Rejonowego w G. wpłynął akt oskarżenia przeciwko Mirosławie S. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników (Dz. U. Nr 142, poz. 702), a polegającego na tym, że: "wbrew obowiązkowi ewidencji i identyfikacji podatkowej w przewidzianym terminie do dnia 7 lutego 1996 r. nie dokonała w II Urzędzie Skarbowym w G. zgłoszenia identyfikacyjnego, spełniając ten obowiązek w dniu 23 maja 1996 r.".

W dniu 28 marca 1997 r. przewodniczący wydziału zarządził skierowanie sprawy na posiedzenie w celu sprawdzenia formalnych warunków aktu oskarżenia oraz rozważenia możliwości warunkowego umorzenia postępowania lub skierowania sprawy na rozprawę główną.

Z kolei w dniu 12 maja 1997 r. Sąd Rejonowy w G. na posiedzeniu z udziałem prokuratora - na podstawie art. 27 § 1, art. 28 § 2 pkt 3 k.p.k. oraz art. 2 § 1 k.k. - warunkowo umorzył postępowanie karne przeciwko oskarżonej o zarzucany jej czyn, określony w art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników (Dz. U. Nr 142, poz. 702), i wyznaczył okres próbny na rok z jednoczesnym nałożeniem na oskarżoną obowiązku wykonania świadczenia na cel społeczny poprzez wpłacenie na rzecz Stowarzyszenia Pomocy Zwierzętom z siedzibą w G. kwoty 200 zł.

Powyższe postanowienie uprawomocniło się w pierwszej instancji. W dniu 24 lutego 1998 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł od tego postanowienia kasację na korzyść Mirosławy S. W kasacji tej zawarty jest zarzut "rażącej obrazy prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 9 k.p.k., art. 102 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 299 § 2 k.p.k. z 1969 r., polegającej na tym, iż sąd nie zawiadomił oskarżonej o terminie posiedzenia i pomimo tego wydał postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania karnego, czym ograniczono «prawo oskarżonej do obrony», co mogło mieć wpływ na treść orzeczenia".

Na tej podstawie skarżący domaga się uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja wniesiona przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść oskarżonej jest zasadna.

Nie ulega wątpliwości fakt, że sąd, wyznaczając z urzędu termin posiedzenia w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego, nie zawiadomił oskarżonej o tym, lecz pod jej nieobecność wydał postanowienie warunkowo umarzające postępowanie karne z jednoczesnym nałożeniem w nim obowiązku świadczenia pieniężnego na określony cel społeczny.

W tej sytuacji zgodzić należało się z argumentami autora kasacji, iż zaskarżone postanowienie wydane zostało z rażącym naruszeniem przepisów postępowania, co mogło mieć wpływ na treść tego orzeczenia.

Z art. 299 § 1 pkt 5 k.p.k, i art. 299 § 2 k.p.k. z 1969 r. wynika, że w posiedzeniu sądu, wyznaczonym wskutek potrzeby wydania postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania, "ma prawo wziąć udział oskarżony i jego obrońca". Przewidziane w art. 299 § 2 k.p.k. z 1969 r. prawo oskarżonego i jego obrońcy do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu, który ma rozstrzygać o możliwości warunkowego umorzenia postępowania, nie może być przez nich realizowane w sytuacji zaniechania zawiadomienia ich o terminie posiedzenia. Jeśli zatem ustawa wprowadziła możliwość aktywnego uczestniczenia oskarżonej w posiedzeniu, w którym może być wydane orzeczenie kończące postępowanie karne, to brak powiadomienia jej o czasie i miejscu posiedzenia stanowi oczywistą obrazę art. 299 § 2 k.p.k. i art. 102 § 1 i 2 k.p.k. z 1969 r. Sądowi Rejonowemu w G. nie wolno było bez uprzedniego zawiadomienia oskarżonej o czasie i miejscu posiedzenia i bez sprawdzenia, że istnieje dowód obowiązkowego zawiadomienia, przeprowadzać wspomnianego posiedzenia.

W kwestii tej zarówno doktryna, jak i orzecznictwo Sądu Najwyższego są zgodne co do tego, że ilekroć kodeks postępowania karnego przewiduje prawo określonej osoby do wzięcia udziału w czynności procesowej, tylekroć należy osobę tę zawiadomić o czasie i miejscu tej czynności. Bez takiego uprzedniego zawiadomienia oraz bez sprawdzenia, czy istnieje dowód, że obowiązku zawiadomienia dopełniono, nie wolno przeprowadzać danej czynności.

Chociaż przytoczone orzecznictwo Sądu Najwyższego nie dotyczy wprost zagadnienia skutków zaniechania obowiązkowego zawiadomienia oskarżonego przez organ procesowy o czasie i miejscu posiedzenia dotyczącego warunkowego umorzenia postępowania, to jednak naruszenie innych przepisów postępowania, w których nie powiadomiono oskarżonego lub obrońcy o prawie wzięcia udziału w konkretnej czynności procesowej, zawsze stanowiło oczywistą obrazę art. 102 § I i 2 k.p.k. z 1969 r.

Jeśli w niniejszej sprawie doszło do zaniechania zawiadomienia oskarżonej o czasie i miejscu posiedzenia sądu, na którym doszło do wydania orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego, to takie postanowienie dotknięte jest rażącą obrazą przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść tego orzeczenia. Nie da się przecież wykluczyć tego, że po prawidłowym zawiadomieniu oskarżonej, skorzystałaby ona z takiego prawa po to, aby sądowi wyjaśnić dodatkowe okoliczności, mające istotny wpływ na ocenę charakteru czynu.

Analiza wskazanych okoliczności uzasadnia pogląd, że brak możliwości wzięcia udziału przez oskarżoną w posiedzeniu sądu z niezawinionych przez nią przyczyn, w szczególności wynikających z zaniechania sądu powiadomienia jej o terminie i miejscu posiedzenia w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego, stanowi rażące uchybienie, naruszające przepisy postępowania dotyczące jej prawa do obrony (art. 102 § 1 w zw. z art. 9 k.p.k. z 1969 r.), mogące mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Rozważyć należy, czy wniosek kasacji o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, po uprzednim uchyleniu zaskarżonego orzeczenia, stał się nieaktualny wobec wejścia w życie kodeksu karnego skarbowego.

Obecnie obowiązujący art. 51 § 1 k.k.s. stanowi, że karalność wykroczenia skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok, jeżeli zaś w okresie przewidzianym w § 1 wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, to owa karalność ustaje z upływem 2 lat od czasu jego popełnienia (art. 51 § 2 k.k.s.).

Z akt sprawy wynika, że oskarżona - do dnia 7 lutego 1996 r. - nie dopełniła obowiązku zgłoszenia identyfikacyjnego. Kwalifikacja tego czynu z art. 16 ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz. U. Nr 142, poz. 702 ze zm.) obecnie stała się nieaktualna ze względu na uchylenie tego przepisu przez art. 3 § 4 ustawy z dnia 10 września 1999 r. przepisów wprowadzających kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83, poz. 931) z dniem 17 października 1999 r.

Uwzględniając okoliczność, że czyn zarzucany oskarżonej stał się wykroczeniem, przeto w myśl art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 51 § 2 k.k.s. zaskarżone postanowienie należało uchylić oraz postępowanie karne umorzyć z powodu przedawnienia karalności czynu.

OSNKW 2000 r., Nr 7-8, poz. 68