Uchwała z dnia 1984-12-14 sygn. III CZP 73/84

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 73/84

Uchwała z dnia 14 grudnia 1984 r. 

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki (sprawozdawca). Sędziowie SN: A. Gola, J. Majorowicz.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, S. Trautsolta, w sprawie z powództwa Mieczysława i Ireny K. przeciwko Skarbowi Państwa - Prokuratura Rejonowa dla Dzielnicy W. o 201.000 zł i wydanie 700 marek RFN oraz 32 dolarów USA po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 8 października 1984 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy osoba, na której szkodę dokonano kradzieży, a następnie po wykryciu sprawców przestępstwa zatrzymano u nich walory dewizowe pochodzące ze sprzedaży skradzionych przedmiotów - może dochodzić na podstawie art. 369 k.p.k. w związku z art. 164 § 1 i art. 169 k.k.w. od Skarbu Państwa wydania tych walorów lub ich równowartości, co do których prawomocnym wyrokiem karnym został orzeczony ich przepadek na rzecz Skarbu Państwa.

2. Czy w opisanym wyżej przypadku przeciwko osobie poszkodowanej przestępstwem działa art. 412 k.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Osoba, na której szkodę dokonano kradzieży, może w trybie określonym w art. 369 k.p.k. dochodzić od Skarbu Państwa wydania równowartości - uzyskanych przez sprawcę kradzieży w zamian za sprzedaż skradzionych przedmiotów - dewiz, co do których sąd w postępowaniu karnym orzekł prawomocnie przepadek na rzecz Skarbu Państwa.

W takiej sytuacji przepis art. 412 k.c. nie ma zastosowania w stosunku do osoby, która poniosła szkodę na skutek kradzieży rzeczy stanowiących jej własność.

Uzasadnienie

Przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne nasunęło się Sądowi Wojewódzkiemu na tle następujących okoliczności faktycznych i prawnych procesu wytoczonego przez powodów przeciwko Skarbowi Państwa (Prokuraturze Rejonowej dla Dzielnicy W.) o wydanie między innymi 700 marek RFN. Sąd Rejonowy powództwo oddalił. Sąd ten ustalił, że mieszkanie powodów zostało okradzione. Za rzeczy skradzione sprawcy kradzieży nabyli między innymi 700 marek. W postępowaniu karnym prawomocnym wyrokiem na podstawie art. 48 § 1 k.k. został orzeczony przepadek 700 marek. Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że brak jest podstaw prawnych do uwzględnienia żądania powodów. Jest rzeczą oczywistą, że powodowie nie są właścicielami zatrzymanych pieniędzy. Podstawy do żądania wydania dewiz nie stwarza też art. 138 k.k.w.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Założeniem przedstawionego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego jest orzeczony na podstawie art. 48 § 1 k.k. przepadek przedmiotów pośrednio uzyskanych z przestępstwa. Stosownie do art. 369 k.p.k., osobie nie będącej stroną, która rości sobie prawa do mienia objętego orzeczoną konfiskatą lub do rzeczy objętych orzeczonym przepadkiem, przysługuje prawo dochodzenia swych roszczeń tylko w drodze procesu cywilnego.

U podstaw tego unormowania leży zasada, według której łup złodzieja nie podlega przepadkowi z tej racji, że nie przestaje być on własnością pokrzywdzonego i jemu powinien być zgodnie z zasadami prawa cywilnego zwrócony. Należy przy tym wyjaśnić, że przedmiotami pochodzącymi pośrednio z przestępstwa są rzeczy nabyte za pieniądze uzyskane za pomocą przestępstwa lub nabyte za pieniądze uzyskane ze sprzedaży lub zamiany rzeczy skradzionych. Taka właśnie sytuacja występuje w sprawie niniejszej. Odznacza się ona jednak pewną swoistością, która wyraża się w tym, że sprawcy kradzieży za rzeczy stanowiące własność powodów lub za pieniądze uzyskane z ich sprzedaży nabyli dewizy w postaci zagranicznych środków płatniczych. Tu właśnie tkwi źródło wątpliwości prawnych podniesionych przez Sąd Wojewódzki.

Z punktu widzenia przepisów prawa cywilnego, regulujących problemy własności, nie nastręczałoby żadnych wątpliwości roszczenie powodów o wydanie pieniędzy, co do których orzeczono w postępowaniu karnym na podstawie art. 48 § 1 k.k. przepadek, a które uzyskali sprawcy kradzieży ze sprzedaży rzeczy skradzionych (przedmioty pośrednio uzyskane z przestępstwa). Walory dewizowe, które sprawcy kradzieży uzyskali w drodze nielegalnej za mienie powodów, nie mogą stać się w formie dewiz przedmiotem własności powodów. Nie oznacza to jednak tego, że powodom, których mienie zostało uszczuplone bezprawnym działaniem innych osób (kradzież) i następnie przekształcone z naruszeniem obowiązujących przepisów w zagraniczne środki płatnicze, nie przysługuje roszczenie o wydanie równowartości waluty zagranicznej w pieniądzu polskim. Nie ma żadnych racji ani prawnych, ani moralnych, aby w takiej sytuacji Skarb Państwa na podstawie art. 48 § 1 k.k. uzyskał korzyść kosztem osób poszkodowanych przestępstwem z tej tylko racji, że sprawcy kradzieży w różnej formie naruszali obowiązujący porządek prawny.

Przepadek z art. 412 k.c. nie może dotknąć osoby, która nie brała udziału w czynności prawnej, i która została pokrzywdzona przestępstwem wymierzonym przeciwko jej mieniu.

W tym zakresie należy mieć na uwadze trzecią tezę wytycznych wymiaru sprawiedliwości w zakresie stosowania przepisów art. 412 k.c. i art. 197 k.p.c. (OSNCP 1973, z. 3, poz. 37), według której przesłanką przepadku przewidzianego w art. 412 k.c. jest istnienie po stronie spełniającego i przyjmującego świadczenie świadomości niegodziwości zarówno celu czynności prawnej, jak i czynu zabronionego. Poszkodowany przestępstwem, pozbawiony swego mienia, nie był podmiotem ani czynności prawnej, ani czynu zabronionego przez prawo. Dlatego też nie może on ponosić ujemnych skutków zachowania sprawcy przestępstwa przeciwko jego mieniu. Z prawnego i społecznego punktu widzenia nie byłoby zrozumiałe, aby ofiara przestępstwa miała ponosić skutki bezprawnego zachowania innych osób, wyczerpującego przesłanki z art. 412 k.c., z którymi nie łączyły jej żadne dobrowolne stosunki prawne.

Z tych wszystkich względów należało orzec jak w sentencji niniejszej uchwały.

OSNC 1985 r., Nr 9, poz. 123