Uchwała z dnia 1984-08-07 sygn. III UZP 50/84

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III UZP 50/84

Uchwała z dnia 7 sierpnia 1984 r. 

Przewodniczący: sędzia SN J. Majorowicz. Sędziowie SN: A. Gola (sprawozdawca), W. Kuryłowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Natalii i Teodora małżonków H. przeciwko Marianowi B. i Helenie T. o przeniesienie prawa własności nieruchomości po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Sieradzu postanowieniem z dnia 30 maja 1984 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w sprawie o przeniesienie własności działki (art. 231 § 1 k.c.) do wartości przedmiotu sporu wlicza się wartość budowli wzniesionej przez powoda?"

podjął następującą uchwałę:

W sprawie o przeniesienie własności działki na podstawie art. 231 § 1 k.c. do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się wartości budowli wzniesionej przez powoda.

Uzasadnienie

Powodowie Natalia i Teodor H., działając na podstawie art. 231 § 1 k.c., domagali się zobowiązania pozwanych Mariana B. i Heleny T. do złożenia oświadczenia, że przenoszą na powodów własność połowy działki o pow. 7 arów, objętej księgą wieczystą KW nr 17448 Państwowego Biura Notarialnego w Wieluniu. W uzasadnieniu pozwu podano, że powodowie, jako posiadacze w dobrej wierze, wybudowali na przedmiotowej działce dom mieszkalny, w którym do tej pory zamieszkują i że wartość tego budynku wynosi 226.100 zł. Wartość przedmiotu sporu powodowie określili na kwotę 21.000 zł i stosownie do tego uiścili wpis w kwocie 1.325 zł.

Zarządzeniem z dnia 29.II.1984 r. Przewodniczący Sądu Rejonowego ustalił wpis na kwotę 16.022 zł i wezwał powodów do uiszczenia reszty wpisu w kwocie 14.697 zł.

W zażaleniu powodowie wnosili o uchylenie powyższego zarządzenia. Według powodów podstawą określenia wartości przedmiotu sporu powinna być wyłącznie wartość gruntu podlegająca wykupowi z wyłączeniem wartości budynków i innych urządzeń wzniesionych przez nich na tym gruncie.

W związku z zażaleniem Sąd Wojewódzki na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ani przepisy k.p.c. (art. 19-26) dotyczące wartości przedmiotu sporu, ani też ustawa z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110) wraz z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 lipca 1982 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 26, poz. 188) nie dają odpowiedzi na przedstawione pytanie. Występującej wątpliwości bowiem nie wyjaśnia regulacja przyjęta w art. 19 § 2 k.p.c. stanowiąca, że "w innych sprawach majątkowych (z wyłączeniem roszczeń pieniężnych - art. 19 § 1 k.p.c.) powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu sporu, uwzględniając postanowienia zawarte w dalszych przepisach oddziału drugiego tytułu pierwszego księgi pierwszej k.p.c.".

W żadnym z tych "dalszych przepisów" (art. 20-26 k.p.c.) nie można się jednak dopatrzeć takiej treści, która zawierałaby odpowiedź na pytanie, co w sprawach o roszczenia oparte na podstawie normatywnej z art. 231 § 1 k.c. podlega wliczeniu do wartości przedmiotu sporu. Odpowiedzi takiej nie dają też przepisy art. 6 i art. 7 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, skoro pierwszy z tych przepisów nakazuje jedynie podać w każdym piśmie wartość przedmiotu sporu, jeżeli od tej wartości zależy wysokość opłat, a przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna, natomiast drugi podaje jedynie sposób określenia podstawy obliczenia wpisu w sprawach o wydanie nieruchomości posiadanej bez tytułu prawnego lub na podstawie tytułu innego aniżeli najem lub dzierżawa. Także ogólne uregulowania rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych, jak i szczegółowe jego postanowienia zawarte w rozdziale drugim, traktujące o wpisach pobieranych w sprawach rozpoznawczych według przepisów księgi pierwszej k.p.c., nie wyjaśniają przedstawionej wątpliwości.

Gdy zatem ani przepisy k.p.c., ani przepisy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie wymieniają podstaw do określenia wartości przedmiotu sprawy przy dochodzeniu roszczeń z art. 231 § 1 k.c., należało do wyjaśnienia rozstrzyganego zagadnienia wykorzystać treść normatywną tego przepisu prawa materialnego.

Według art. 231 § 1 k.c. samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Z brzmienia tego przepisu wynika, że osoba, która wzniosła budynek lub inne urządzenie na cudzej nieruchomości, może żądać od każdoczesnego właściciela gruntu przeniesienia własności zabudowanej działki za odpowiednim wynagrodzeniem, co dowodzi, że nie chodzi tutaj o sprzedaż gruntu, lecz o roszczenie obligacyjne o szczególnej konstrukcji. Ta wyjątkowość uregulowania nakazuje odstąpić przy określaniu wartości przedmiotu sporu od reguł rządzących obrotem nieruchomościami, w tym zasady, że własność nieruchomości rozciąga się także na jej części składowe (art. 47 § 2 k.c.), a więc i na budynki i urządzenia, co powoduje określenie wartości nieruchomości, w konsekwencji zaś przedmiotu sporu, również przy uwzględnieniu wartości części składowych nieruchomości.

Za takim stanowiskiem przemawia i to, że przedmiotem sporu, w którym powód realizuje swoje roszczenie z art. 231 § 1 k.c., nie jest rozliczenie (por. art. 224-230 k.c.) z właścicielem nieruchomości (pozwanym) nakładów, z reguły wysokich, poczynionych na tę nieruchomość. Roszczenie bowiem osoby budującej na cudzym gruncie ograniczone jest z mocy szczególnego przepisu art. 231 § 1 k.c. wyłącznie do własności zabudowanej działki, natomiast wszystkie inne kwestie wynikające z faktu posiadania działki i jej zabudowy pozostają poza kognicją sądu.

Wartość wzniesionego budynku lub urządzenia nie wpływa na określenie wynagrodzenia, o jakim mowa w art. 231 § 1 k.c. Wynagrodzenie to ma jedynie być odpowiednie, a więc zależne od całokształtu okoliczności. W pewnych sytuacjach może ono mieć nawet charakter symboliczny. Oznacza to, że wartość przedmiotu sporu z reguły nie będzie zbieżna z wynagrodzeniem, o jakim mowa w art. 231 § 1 k.c., skoro sąd określa je dopiero w wyroku uwzględniającym powództwo. Dlatego też nietrafne byłoby stanowisko, że w wysokości tego wynagrodzenia należy poszukiwać podstawy do określenia wartość przedmiotu sporu. Pozwala to jednak stwierdzić, że wartość przedmiotu sporu nie powinna też być odzwierciedleniem cen gruntu stosowanych w obrocie spekulacyjnym.

Założenia i cele szczególnego uregulowania przewidzianego w art. 231 § 1 k.c. sprawiają, że do określenia podstaw wartości przedmiotu sporu o wykup działki zabudowanej przez jej posiadacza nie będą przydatne wskazania zawarte w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1977 r. III CZP 64/76 (OSNCP 1977, z. 8, poz. 123), dotyczące spraw o zniesienie współwłasności nieruchomości.

Przemawiało to za udzieleniem odpowiedzi jak w sentencji.

OSNC 1985 r., Nr 2-3, poz. 29