Wyrok z dnia 1984-05-18 sygn. I CR 121/84

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 121/84

Wyrok z dnia 18 maja 1984 r.

Oznaczenie kwotą pieniężną wartości przedmiotu sporu wyrażonego w walucie obcej (art. 19 § 2 k.p.c.) powinno być dokonane przy uwzględnieniu obowiązującego w chwili wniesienia pozwu kursu walut obcych, ustalonego przez Narodowy Bank Polski na podstawie art. 12 pkt 5 ustawy dewizowej z 1952 r., a obecnie przez Prezesa tego Banku na podstawie art. 26 prawa dewizowego z 1983 r. Oznaczenie przez powoda wartości przedmiotu sporu z pominięciem obowiązującego kursu walut obcych powinno z reguły spowodować sprawdzenie wartości przedmiotu sporu przez sąd (art. 25 § 1 k.p.c.).

Przewodniczący: sędzia SN T. Bukowski. Sędziowie SN: J. Ignatowicz, M. Sychowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Wojciecha K., Stefana K. i Andrzeja N. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlu Zagranicznego "Polservice" w W. o wydanie 45.000 dolarów USA na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 28 listopada 1983 r.

zaskarżony wyrok zmienił w ten tylko sposób, że nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa tytułem uzupełnienia wpisu sądowego od powodów zamiast kwot po 94.400 zł kwoty po 38.272 zł od każdego i od pozwanego Przedsiębiorstwa zamiast kwoty 297.480 zł kwotę 123.815 zł; w pozostałej części rewizję oddalił; zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa na rzecz powodów kwotę 5.000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję rewizyjną.

Uzasadnienie

Powodowie wnieśli o nakazanie pozwanemu Przedsiębiorstwu, aby wydało im 45.000 dolarów USA, jako nagrodę przyznaną w konkursie na projekt budynku Centralnego Banku Libii w Trypolisie. Wartość przedmiotu sporu określili na 9.000.000 zł.

Pozwane Przedsiębiorstwo zarzuciło brak legitymacji procesowej po stronie powodów i podniosło, iż powodom przysługuje nagroda w walucie polskiej. Wniosło o oddalenie powództwa.

Interwenient uboczny po stronie powodów - Biuro Projektowo-Badawcze "Miastoprojekt - Budopol" w Warszawie wniósł o nakazanie pozwanemu Przedsiębiorstwu wydania powodom 50% nagrody w dolarach USA.

Sąd Wojewódzki w Warszawie ustalił następujący stan faktyczny:

W 1981 r. Centralny Bank Libii w Trypolisie ogłosił przetarg na zaprojektowanie budynku dla dyrekcji Banku. Do przetargu zaprosił m.in. spółkę polsko-austriacką "Technoprojekt" w Wiedniu. Spółka ta zwróciła się o podjęcie oferty do pozwanego Przedsiębiorstwa. Z kolei Przedsiębiorstwo zaproponowało udział w przetargu Biuru "Miastoprojekt - Budopol". Na wykonanie części architektonicznej oferty wyrazili zgodę powodowie, pracownicy innego biura projektów, pod warunkiem wypłacenia im nagrody, jeżeli taką uzyska opracowany przez nich projekt. Warunki udziału w przedsięwzięciu zostały uzgodnione pomiędzy pozwanym Przedsiębiorstwem a Biurem "Miastoprojekt - Budopol". Uzgodniono m.in., że generalnymi projektantami będą powodowie i że ewentualna nagroda zostanie przekazana zespołowi projektantów, jako osiągnięcie autorskie, po potrąceniu kosztów dewizowych poniesionych przez pozwane Przedsiębiorstwo.

Powodowie opracowali projekt, którego wykonania podjęli się, w kraju, poza swoimi obowiązkami pracowniczymi; został on złożony organizatorowi konkursu przed wyznaczonym przez niego terminem, tj. dnia 4.VIII.1981 r.

Projekt ten został wyróżniony III nagrodą wynoszącą 15.000 dinarów libijskich.

Nagroda została przekazana spółce "Technoprojekt", która po potrąceniu przysługującej jej marży w wysokości 5% przekazała ją pozwanemu Przedsiębiorstwu w postaci 774.814,72 szylingów austriackich.

Już w 1982 r. powodowie domagali się wypłacenia przyznanej nagrody. Pozwane Przedsiębiorstwo nie uwzględniło tego żądania, po przeliczeniu otrzymanej nagrody na walutę polską i potrąceniu przysługującej mu marży w wysokości 5% oraz wydatków poniesionych w związku z realizacją przedsięwzięcia, resztę, tj. kwotę 3.495.465 zł, w dniu 31.III.1983 r. przekazało na konto Biura "Miastoprojekt - Budopol" w celu odpowiedniego rozdysponowania.

Sąd Wojewódzki uznał, iż prawo powodów do otrzymania nagrody przyznanej za opracowany przez nich projekt architektoniczny wynika z umowy zawartej pomiędzy pozwanym Przedsiębiorstwem a Biurem "Miastoprojekt - Budopol". Stosownie do art. 393 § 1 k.c. powodowie mogą żądać bezpośrednio od pozwanego Przedsiębiorstwa świadczenia zastrzeżonego w tej umowie na ich rzecz.

Wykonanie wymienionego zobowiązania w szylingach austriackich, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, nie narusza przepisów dewizowych. Wysokość zaś świadczenia należnego powodom stanowi połowa sumy otrzymanej przez pozwane Przedsiębiorstwo, po potrąceniu przysługującej mu marży w wysokości 5% i poniesionych wydatków (przy zastosowaniu przy przeliczeniu urzędowego kursu dewiz, według którego 1 sh a = 4,9329 zł). Druga połowa tej sumy należy się zgodnie z istniejącą w tym zakresie praktyką Biuru "Miastoprojekt - Budopol", które jako generalny wykonawca przedsięwzięcia poniósł niczym nie zrekompensowane wydatki. Pozwane Przedsiębiorstwo więc zobowiązane jest do wydania powodom 354.296,30 szylingów austriackich, przy czym suma ta powinna być podzielona pomiędzy nich w równych częściach.

W tym stanie rzeczy wyrokiem z dnia 28.XI.1983 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie nakazał pozwanemu Przedsiębiorstwu dokonanie przelewu na konto powodów w Banku PKO SA sum po 118.098,77 szylingów austriackich na rzecz każdego z powodów, w pozostałej części oddalił powództwo, zniósł koszty procesu pomiędzy stronami oraz pomiędzy pozwanym a interwenientem ubocznym i nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa tytułem uzupełnienia wpisu od pozwu od każdego z powodów kwoty po 94.460 zł, a od pozwanego Przedsiębiorstwa kwotę 297.480 zł.

Wymieniony wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz orzekającej o kosztach postępowania zaskarżyło pozwane Przedsiębiorstwo. W konkluzji rewizji wniosło o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu.

Powodowie i interwenient uboczny wnieśli o oddalenie rewizji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Z rewizji wynika, że pozwane Przedsiębiorstwo nie kwestionuje prawa powodów do otrzymania nagrody przyznanej przez Centralny Bank Libii w Trypolisie za opracowany przez nich projekt architektoniczny. Rewizja natomiast zarzuca, iż zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem przepisów dewizowych, jako że powodom przyznane zostało świadczenie w wartościach dewizowych, mimo iż brak jest na to wymaganego przez przepisy zezwolenia dewizowego.

Nie ulega wątpliwości, iż w sprawie mają zastosowanie przepisy ustawy dewizowej z dnia 28 marca 1952 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 133), która uchylona została dopiero z dniem 31 marca 1984 r. przez ustawę z dnia 22 listopada 1983 r. - Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 63, poz. 288). Powodowie bowiem są stronami mającego miejsce pod rządem ustawy dewizowej z 1952 r. obrotu wartościami dewizowymi w rozumieniu tej ustawy, który to obrót - w myśl art. 19 ust. 1 ustawy - jest bez zezwolenia właściwej władzy zabroniony, jeżeli przepisy ustawy lub rozporządzeń wydanych na jej podstawie nie stanowią inaczej.

Rację ma skarżący, twierdząc, iż powołane przez Sąd Wojewódzki zarządzenie Ministra Finansów z dnia 6 grudnia 1980 r. w sprawie rachunków bankowych krajowców dewizowych prowadzonych w walutach wymienialnych (M.P. Nr 25, poz. 163) nie zawiera zezwolenia na obrót wartościami dewizowymi (art. 4 ustawy dewizowej z 1952 r.), poza tym, iż zezwala osobom fizycznym będącym krajowcami dewizowymi na posiadanie oprocentowanych rachunków bankowych prowadzonych w walutach wymienialnych, przy czym na rachunki te mogą być wpłacane waluty wymienialne bez potrzeby udokumentowania tytułu wejścia w ich posiadanie, zarówno w gotówce, jak i z realizacji przelewów bankowych. Przepisy powołanego zarządzenia nie uzasadniają zatem otrzymania przez powodów świadczenia wyrażonego w zagranicznych środkach płatniczych.

Natomiast Sąd Wojewódzki słusznie podniósł, że rola pozwanego Przedsiębiorstwa sprowadza się w rzeczywistości do kolejnego pośrednictwa w przekazaniu nagrody przyznanej twórcom projektu architektonicznego przez organizatora konkursu na taki projekt i że gdyby przekazanie nagrody powodom nastąpiło bezpośrednio przez Centralny Bank Libii w Trypolisie, nie byłoby żadnych wątpliwości co do zgodności tej operacji z przepisami dewizowymi. Przytoczony pogląd przede wszystkim słusznie kieruje uwagę na charakter stosunku prawnego, z którego wynika prawo powodów do nagrody za opracowany przez nich projekt architektoniczny. Jak wynika ze znajdującego się w aktach sprawy tłumaczenia zaproszenia Centralnego Banku Libii w Trypolisie do wzięcia udziału w konkursie na projekt budynku dla dyrekcji Banku, zaproszenie do wzięcia udziału w konkursie zostało wystosowane do "najlepszych projektantów i najlepszych talentów" oraz "znanych architektów". Powodowie przyjęli zaproszenie i dotrzymali warunków umowy. W ten sposób nawiązany został bezpośredni stosunek umowy pomiędzy organizatorem konkursu a powodami. Jednym z jego elementów jest przyznanie powodom nagrody konkursowej. Stronami tego stosunku nie są instytucje i organizacje, m.in. pozwane Przedsiębiorstwo, które brały udział w pośredniczeniu pomiędzy organizatorem konkursu a powodami w przekazaniu zaproszenia do udziału w konkursie, opracowanego projektu architektonicznego, a następnie nagrody konkursowej i które zorganizowały obsługę techniczną przedsięwzięcia, którego podjęli się powodowie. Te instytucje i organizacje w wymienionym zakresie pozostawały w odrębnych stosunkach prawnych bądź to z powodami, bądź pomiędzy sobą.

Skoro nagroda konkursowa przyznana powodom wynika bezpośrednio z umowy, do zawarcia której doszło pomiędzy Centralnym Bankiem Libii w Trypolisie a powodami, odnosi się do niej pominięty przez strony i nie wymieniony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przepis § 29 zarządzenia Ministra Finansów z dnia 23 czerwca 1973 r. w sprawie zezwolenia na niektóre czynności obrotu wartościami dewizowymi oraz ograniczonej kontroli dewizowej (M.P. Nr 29, poz. 184 ze zm.) wydanego m.in. na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy dewizowej z 1952 r. Powołany przepis zaś zezwala osobom fizycznym będącym krajowcami dewizowymi na zawieranie umów z cudzoziemcami dewizowymi o wykonanie w kraju na rzecz cudzoziemców dewizowych za granicą usług nie związanych z obrotem towarowym za granicą, np. projektów architektonicznych, pod warunkiem zastrzeżenia w umowie zapłaty wynagrodzenia w walucie obcej i przekazania za pośrednictwem banku do kraju. Z niewadliwie ustalonego w sprawie i niespornego stanu faktycznego wynika, iż wszystkie elementy dyspozycji tego przepisu zostały w sprawie spełnione.

Nie można nie dostrzec, iż przekazanie powodom przez pozwane Przedsiębiorstwo przyznanej im nagrody konkursowej w walucie obcej stanowi także obrót wartościami dewizowymi w rozumieniu art. 4 ustawy dewizowej z 1952 r. Brak zezwolenia dewizowego na tę czynność nie może jednak być przeszkodą w otrzymaniu przez powodów nagrody konkursowej w walucie obcej, skoro czynność ta jest niejako "technicznym" następstwem wykonania umowy objętej zezwoleniem dewizowym (§ 29 ostatnio powołanego zarządzenia).

Wprawdzie tytułem należności przypadającej powodom od Centralnego Banku Libii w Trypolisie nie jest wykorzystanie praw patentowych ani eksport osiągnięć naukowo-technicznych w rozumieniu uchwały nr 77 Rady Ministrów z dnia 29 maja 1979 r. w sprawie eksportu osiągnięć naukowych i technicznych oraz usług technicznych (M.P. Nr 16, poz. 94) i dlatego nie ma do niej zastosowania § 22 ust. 1 ostatnio powołanego zarządzenia, ale należy zauważyć, że przepis ten zezwala przedsiębiorstwu handlu zagranicznego, upoważnionemu do rozliczenia należności z kontrahentami zagranicznymi z tytułu wykorzystania praw patentowych oraz z eksportu osiągnięć naukowo-technicznych, na dokonywanie wpłacania na bankowe rachunki walutowe krajowców dewizowych kwot w walutach obcych przypadających im z tych tytułów. Bliskie podobieństwo wymienionych w tych przepisie tytułów rozliczenia należności przez przedsiębiorstwo handlu zagranicznego z kontrahentami zagranicznymi do tytułu należności przysługującej powodom dodatkowo przemawia za wpłaceniem na ich rachunki walutowe należnej im nagrody konkursowej w walucie obcej.

Z powyższych względów, wbrew stanowisku skarżącego, nie można dopatrzeć się naruszenia przez zaskarżony wyrok przepisów dewizowych, co uzasadnia oddalenie rewizji w tej części (art. 387 k.p.c.).

2. W związku z zarzutami rewizji dotyczącymi zawartego w zaskarżonym wyroku rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, należało przede wszystkim ocenić, czy rozstrzygnięcie to uwzględnia wartość przedmiotu sporu w sprawie. W tym miejscu wyłania się kwestia, co w sprawie stanowi tę wartość i czy w okolicznościach sprawy może ona być przedmiotem badania sądu rewizyjnego.

Według art. 19 § 1 k.p.c. w sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu. Jak się jednak powszechnie przyjmuje, reguła ta odnosi się tylko do roszczeń określonych w kwocie wyrażonej w walucie polskiej. Do roszczeń wyrażonych w walucie obcej stosuje się art. 15 § 2 k.p.c., według którego w innych sprawach majątkowych powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu sporu. Oznaczenie to nie może być oczywiście dowolne. Powinno być dokonane przy uwzględnieniu obowiązującego w chwili wniesienia pozwu kursu walut obcych, ustalonego przez Narodowy Bank Polski na podstawie art. 12 pkt 5 ustawy dewizowej z 1952 r., a obecnie przez Prezesa tego Banku na podstawie art. 26 prawa dewizowego z 1983 r. Oznaczenie przez powoda wartości przedmiotu sporu z pominięciem obowiązującego kursu walut obcych powinno z reguły spowodować sprawdzenie wartości przedmiotu sporu przez sąd (art. 23 § 1 k.p.c.).

W rozpoznawanej sprawie obowiązek taki spoczywał na Sądzie Wojewódzkim także dlatego, że pozwane Przedsiębiorstwo podniosło w tym zakresie zarzut (art. 25 § 2 k.p.c.). Wydane w sprawie postanowienie o ustaleniu wartości przedmiotu sporu nie podlega oddzielnemu zaskarżeniu. Jednakże w razie zaskarżenia orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie podlega ono - stosownie do art. 383 k.p.c. - rozpoznaniu przez sąd rewizyjny. Brak takiego postanowienia w sytuacji, gdy wobec zarzutu pozwanego powinno ono być wydane, nie może szkodzić jego interesom przez to, że przyjęcie błędnej wartości przedmiotu sporu zaważyło na treści rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Gdy więc orzeczenie takie zostało zaskarżone, Sąd rewizyjny może rozpoznać zarzut dotyczący przyjętej w sprawie wartości sporu.

Ponieważ w chwili wniesienia pozwu obowiązujący kurs dolara USA wynosił 84,66 zł, wartość przedmiotu sporu stanowi kwota 3.809.700 zł (45.000 x 86,44). Powodowie wygrali sprawę w części obejmującej 354.296,30 szylingów austriackich, co według obowiązującego kursu tej waluty (1 sh a = 4,9329 zł) odpowiada kwocie 1.747.708 zł. Taki wynik sprawy, przy wzięciu pod uwagę wysokości kosztów procesu poniesionej przez strony, uzasadnia wzajemne zniesienie pomiędzy stronami tych kosztów (art. 100 § 1 k.p.c.). Rozstrzygnięcie więc w tym zakresie zawarte w zaskarżonym wyroku nie nasuwa zastrzeżeń.

Korzystając z częściowego zwolnienia od kosztów sądowych, powodowie uiścili część wpisu od pozwu w kwocie 9.000 zł. Cały wpis zaś - wobec wartości przedmiotu sporu 3.809.700 zł - wynosi 247.631 zł (§ 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 1982 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych - Dz. U. Nr 26, poz. 188). Stosownie do wyniku sprawy powodowie i pozwane Przedsiębiorstwo powinni uiścić ten wpis w częściach równych, po zaliczeniu na korzyść powodów uiszczonej już przez nich części wpisu (art. 11 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz. U. Nr 24, poz. 110 ze zm.). Uwzględniając w tym zakresie rewizję, należało zatem odpowiednio zmienić rozstrzygnięcie o kosztach sądowych zawarte w zaskarżonym wyroku (art. 390 § 1 k.p.c.).

Brak zaskarżenia tego rozstrzygnięcia przez powodów nie sprzeciwia się jego zmianie także na ich korzyść. Rozpoznanie bowiem rewizji pozwanego Przedsiębiorstwa doprowadziło do ustalenia niższej sumy nie uiszczonych w sprawie opłat sądowych od przyjętej przez Sąd Wojewódzki. Należało zatem pobrać od stron z tego tytułu kwoty niższe od wymienionych w zaskarżonym wyroku. Rozstrzygnięcie zaś o kosztach sądowych należy do sądu z urzędu i uwzględniając wynik postępowania w sprawie sąd powinien je zamieścić w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.

Kierując się przytoczonymi motywami, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

OSNC 1985 r., Nr 1, poz. 15