Uchwała z dnia 1984-02-23 sygn. III PZP 1/84

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 1/84

Uchwała z dnia 23 lutego 1984 r.

Przewodniczący: sędzia SN A. Filcek (sprawozdawca). Sędziowie SN: A. Grymaszewski, Z. Zaziemski.

Sąd Najwyższy z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, K. Soboty, w sprawie z wniosku Adama K. przeciwko Rejonowi Dróg Publicznych w T.L. o przywrócenie do pracy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie postanowieniem z dnia 14 grudnia 1983 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 66 ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych:

"Czy umowa o pracę zawarta z pracownikiem uspołecznionego zakładu pracy, który w związku z pełnieniem funkcji w NSZZ "Solidarność" uzyskał w tym zakładzie urlop okolicznościowy celem pełnienia tej funkcji, a następnie po wprowadzeniu stanu wojennego został aresztowany - wygasa na mocy art. 66 k.p.?"

podjął następującą uchwałę:

Upływ trzymiesięcznego pobytu w tymczasowym areszcie przypadający na czas trwania urlopu bezpłatnego udzielonego pracownikowi w związku z pełnieniem funkcji w związkach zawodowych nie powoduje wygaśnięcia z mocy art. 66 § 1 k.p. umowy o pracę w zakładzie pracy, który udzielił powyższego urlopu.

Uzasadnienie

Problematyka urlopów bezpłatnych dla pracowników powołanych do pełnienia funkcji w związkach zawodowych uregulowana jest w trzech aktach prawnych. Urlopów bezpłatnych dla pracowników powołanych do pełnienia funkcji z wyboru w związkach zawodowych, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika, dotyczą przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 września 1974 r. w sprawie zasad udzielania bezpłatnych urlopów pracownikom powoływanym do pełnienia z wyboru funkcji w organizacjach społecznych (Dz. U. Nr 37, poz. 218). W powiązaniu z art. 74 k.p. odnoszą się one do wszystkich zakładów pracy, zarówno uspołecznionych, jak i nie uspołecznionych. Urlopy bezpłatne dla pracowników powołanych do pełnienia nie pochodzących z wyboru stałych funkcji w związkach zawodowych normuje, nazywając je "zwolnieniami od pracy zawodowej", uchwała nr 446 Prezydium Rządu z dnia 7 lipca 1954 r. w sprawie zwolnień od pracy zawodowej pracowników urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych, powołanych do pełnienia niektórych funkcji i na szkolenie (M.P. Nr A-73, poz. 892 ze zm.) dotycząca tylko zakładów pracy wymienionych w tytule uchwały. Natomiast urlopy bezpłatne dla pracowników innych zakładów pracy, powołanych do pełnienia nie pochodzących z wyboru funkcji w związkach zawodowych, nie są unormowane szczegółowymi przepisami, wobec czego mają do nich zastosowanie ogólne przepisy o urlopach bezpłatnych zawarte w art. 174 k.p.

Przepisy powyższe nie normują w sposób bezpośredni kwestii objętej pytaniem prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu, a sprowadzającym się do zagadnienia, czy upływ trzymiesięcznego pobytu w tymczasowym areszcie przypadający na czas trwania urlopu bezpłatnego, udzielonego pracownikowi w związku z pełnieniem funkcji w związkach zawodowych, powoduje wygaśnięcie z mocy art. 66 § 1 k.p. umowy o pracę w zakładzie pracy, który udzielił powyższego urlopu. Odpowiedzi na nie należy zatem poszukiwać w istocie urlopu bezpłatnego oraz w treści przepisów pozwalających na rozwiązanie stosunku pracy bądź uzasadniających wygaśnięcie stosunku pracy z powodu nieświadczenia pracy przez pracownika, w szczególności zaś w treści przytoczonego w pytaniu art. 66 k.p.

W następstwie udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego dla pełnienia funkcji w związku zawodowym urlopowany pracownik zostaje zwolniony od obowiązku świadczenia pracy na rzecz udzielającego urlopu zakładu pracy, którą spełnia na rzecz związku zawodowego w ramach nawiązanego z tym związkiem stosunku pracy. W rezultacie powyższego zawinione bądź nie zawinione nieświadczenie pracy w okresie urlopu bezpłatnego nie może z reguły stanowić podstawy rozwiązania stosunku pracy przez udzielający urlopu zakład pracy, ani też uzasadniać wygaśnięcia stosunku pracy w tym zakładzie.

Następstwa absencji mogą być rozważane wyłącznie w odniesieniu do zakładu pracy zatrudniającego pracownika w okresie urlopu bezpłatnego, czyli - w sytuacji objętej przedstawionym pytaniem prawnym - w odniesieniu do związku zawodowego, w którym zatrudniony został urlopowany pracownik.

Wyjątki od powyższej reguły mogą wynikać jedynie z przepisów. Ich przykładem, potwierdzającym samym faktem swego unormowania regułę, jest przepis § 3 ust. 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. Nr 51, poz. 330 z późn. zm.), z którego wynika, że porzucenie pracy za granicą oraz rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika przez zakład pracy zatrudniający go za granicą nie tylko wywołuje skutki prawne w odniesieniu do tego zakładu pracy, lecz powoduje wygaśnięcie stosunku pracy w zakładzie, który udzielił mu urlopu bezpłatnego.

Natomiast nie stanowią wyjątku od przedstawionej reguły przepisy § 5 ust. 1 powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 września 1974 r. w sprawie zasad udzielania bezpłatnych urlopów pracownikom powołanym do pełnienia z wyboru funkcji w organizacjach społecznych oraz przepisy będące jego odpowiednikiem § 5 ust. 1 powołanej wyżej uchwały nr 446 Prezydium Rządu z dnia 7 lipca 1954 r. w sprawie zwolnień od pracy zawodowej pracowników urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych, powołanych do pełnienia niektórych funkcji i na szkolenie, zabraniające rozwiązania w okresie urlopu bezpłatnego stosunku pracy z urlopowanym pracownikiem przez zakład pracy, który udzielił mu urlopu, chyba że zachodzi podstawa do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Nie usprawiedliwiona bowiem nieobecność pracownika w pracy stanowiąca przewidzianą w art. 52 § 1 pkt 2 k.p. podstawę do rozwiązania z nim stosunku pracy z jego winy bez wypowiedzenia odnosić się może wyłącznie do zakładu pracy, który go w okresie urlopu bezpłatnego zatrudnia. Natomiast w zakładzie pracy, który udzielił urlopu bezpłatnego, jego nieobecność jest usprawiedliwiona przez zwolnienie go od obowiązku świadczenia pracy w okresie tego urlopu.

Jako podstawa rozwiązania w powołanym trybie stosunku pracy przez ten zakład pracy z pracownikiem korzystającym z urlopu bezpłatnego mogą zatem wchodzić w rachubę tylko inne przyczyny niż jego absencja w tym okresie w zakładzie pracy zatrudniającym go w czasie urlopu bezpłatnego (np. popełnienie przestępstwa uniemożliwiającego zatrudnienie na zajmowanym stanowisku, ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków w okresie poprzedzającym urlop bezpłatny ujawnione w toku tego urlopu). Same już powyższe rozważania uzasadniają odpowiedź sformułowaną w sentencji niniejszej uchwały.

Potwierdza ją również treść art. 66 § 1 k.p., w świetle której umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, podczas gdy w czasie trwania urlopu bezpłatnego nieobecność pracownika w pracy w zakładzie, który go urlopował, spowodowana jest udzieleniem mu tego urlopu, a nie tymczasowym aresztowaniem, którego następstwa mogą być rozważane tylko w stosunku do zakładu pracy zatrudniającego pracownika w czasie urlopu bezpłatnego.

Udzielając odpowiedzi sformułowanej w sentencji uchwały, Sąd Najwyższy pominął niektóre przytoczone w pytaniu okoliczności, nie mające znaczenia dla istoty zagadnienia, które gdyby ujęte zostały w odpowiedzi, mogłyby wywoływać mylne wrażenie, że są one niezbędne do przyjętego rozstrzygnięcia.

Należą do nich takie okoliczności, jak te, że zakładem pracy udzielającym urlopu był uspołeczniony zakład pracy, że pracownik urlopowany został do pełnienia funkcji w NSZZ "Solidarność", że wreszcie tymczasowe aresztowanie pracownika nastąpiło po wprowadzeniu stanu wojennego.

Pierwsze dwie okoliczności nie mają w sposób oczywisty wpływu na treść odpowiedzi, która może być tylko jednakowa bez względu na to, czy urlopu udzielił pracownikowi uspołeczniony czy też nie uspołeczniony zakład pracy, i bez względu na to, w jakim związku zawodowym zatrudniony był urlopowany pracownik w czasie udzielonego mu w tym celu urlopu bezpłatnego.

Również okoliczność, że tymczasowe aresztowanie nastąpiło po wprowadzeniu stanu wojennego, samo przez się nie ma wpływu na treść udzielonej odpowiedzi. Przepisy stanu wojennego bowiem nie zmieniły regulacji prawnej w rozważanym wyżej zakresie. W szczególności nie można przyjąć, aby przepisy § 5 ust. 1 i ust. 2 zarządzenia nr 51 Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie zawieszenia działalności związków zawodowych i niektórych organizacji społecznych na czas obowiązywania stanu wojennego (M.P. Nr 30, poz. 273) mimo kategorycznych sformułowań przesądzały ex lege o zakończeniu urlopu bezpłatnego udzielonego pracownikom powołanym do pełnienia funkcji w związkach zawodowych, skoro nie ma w tych przepisach mowy o rozwiązaniu z mocy prawa lub wygaśnięciu stosunku pracy tych pracowników w związkach zawodowych, których to zdarzeń nie można domniemywać, lecz muszą one wynikać bezpośrednio z przepisów (por. art. 63 k.p.). Trudno zaś zakładać, aby równolegle miały trwać dwa stosunki pracy.

Mając to na uwadze oraz uwzględniając określony w art. 15 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz. U. Nr 29, poz. 154) zakres delegacji, na podstawie której wydane zostało powołane zarządzenie nr 51 Prezesa Rady Ministrów, należy dojść do wniosku, że przepisy § 5 ust. 1 i ust. 2 tego zarządzenia zawierają zalecenie podjęcia przez urlopowanego pracownika pracy w zakładzie pracy, który udzielił mu urlopu bezpłatnego, oraz przyjęcia go przez ten zakład do pracy, mimo iż okres udzielonego urlopu jeszcze nie upłynął, jeśli pracownik zgłosi się w celu podjęcia pracy w zakreślonym terminie.

Za tym, że wymienione przepisy nie zmieniły sytuacji prawnej pracowników urlopowanych w celu pełnienia funkcji w związkach zawodowych, opowiedział się w Sądzie Najwyższym także prokurator, na fakt zaś, że niektóre przepisy zarządzenia nr 51 Prezesa Rady Ministrów mają charakter instrukcyjny, nie zmieniający stanu prawnego, zwrócił uwagę w odniesieniu do § 6 Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 19.VIII.1982 r. III PZP 33/82 (OSNCP 1983, z. 2-3, poz. 25) oraz orzeczeniu z dnia 30.VIII.1983 r. I PR 72/82.

W podobny sposób interpretował omawiane przepisy zarządzający majątkiem zawieszonego związku zawodowego, którego funkcjonariuszem był wnioskodawca, skoro po wprowadzeniu stanu wojennego nadal uważał wnioskodawcę za pracownika związku zawodowego, wypłacał mu wynagrodzenie za pracę, a po upływie trzymiesięcznego pobytu wnioskodawcy w areszcie tymczasowym stwierdził, że stosunek pracy z nim wygasł na podstawie art. 66 k.p. Jedynie w razie wykonania zalecenia zawartego w § 5 ust. 1 i ust. 2 zarządzenia nr 51 i podjęcia pracy przez urlopowanego pracownika w zakładzie, który udzielił mu urlopu bezpłatnego, można by uznać, że z woli stron doszło do wcześniejszego zakończenia urlopu bezpłatnego oraz za dorozumianym porozumieniem do rozwiązania stosunku pracy nawiązanego w czasie udzielonego urlopu. W takim wypadku nie można by jednak mówić o trwaniu urlopu bezpłatnego, do którego odnosi się odpowiedź udzielona przez Sąd Najwyższy.

OSNC 1984 r., Nr 9, poz. 154