Uchwała z dnia 1984-01-20 sygn. III CZP 71/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 71/83

Uchwała z dnia 20 stycznia 1984 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski. Sędziowie SN: J. Ignatowicz, M. Zakrzewska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jana B. przeciwko Marianowi D. i Zakładom Przemysłu Bawełnianego im. Armii Ludowej "Alba" w Łodzi o 145.000 zł po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 20 stycznia 1984 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z dnia 5 października 1983 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy prawomocny wyrok skazujący za przestępstwo umyślne nie wyłącza w świetle art. 11 k.p.c. możliwości ustalenia w postępowaniu cywilnym, że sprawca działał nieumyślnie?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Prawomocne skazanie za przestępstwo umyślne wyłącza w świetle art. 11 k.p.c. możliwość ustalenia, że sprawca działał nieumyślnie.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości, wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Powód, Jan B., pełniący obowiązki brygadzisty warsztatu mechanicznego Zakładów Przemysłu Bawełnianego "Alba" w Ł., dnia 15.II.1979 r. na terenie Zakładów naprawiał maszynę kwasiarkę i w związku z tym wszedł do bębna maszyny.

Po usunięciu awarii obsługujący kwasiarkę pracownik Zakładów Marian D. włączył ją do ruchu bez sprawdzenia, czy powód zszedł z maszyny, wskutek czego wałki bębna wciągnęły lewą nogę schodzącego z niej powoda i zmiażdżyły mu goleń.

Uraz ten wywołał wstrząs pokrwotoczny i martwicę golenia, a w następstwie tego amputację lewej kończyny dolnej powyżej kolana i trwałe inwalidztwo powoda.

Prawomocnym wyrokiem karnym Marian D. skazany został z art. 155 § 1 pkt 2 k.k. za spowodowanie choroby oraz następowego trwałego i ciężkiego kalectwa Jana B.

Po ukończeniu leczenia Jan B. wytoczył powództwo, w którym domagał się zasądzenia od Mariana D. i Zakładów Przemysłu Bawełnianego "Alba" w Łodzi kwoty 240.000 zł tytułem zadośćuczynienia i wyrównania utraconych zarobków.

Wyrokiem z dnia 28.II.1983 r. Sąd Rejonowy w Łodzi oddalił powództwo na podstawie art. 120 § 1 k.p., przyjmując, że pozwany Marian D. spowodował wypadek wyłącznie z winy nieumyślnej w postaci niedbalstwa, nie upewniwszy się bowiem w dostateczny sposób, czy powód zszedł z maszyny, uruchomił ją, nie przewidując skutków swego działania, choć mógł i powinien je przewidzieć.

Zdaniem Sądu Rejonowego okoliczność, że sąd karny skazał pozwanego Mariana D. za popełnienie przestępstwa umyślnego, nie stoi na przeszkodzie ustaleniu w postępowaniu cywilnym, że przestępstwo popełnił z winy nieumyślnej.

Wychodząc z tego założenia, Sąd Rejonowy stwierdził, że art. 120 k.p. wyłącza odpowiedzialność cywilną pozwanego Mariana D. za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej oraz że świadczenia wypłacone powodowi z ustawy wypadkowej z dnia 12 czerwca 1975 r. stanowią zaspokojenie wszelkich jego roszczeń w stosunku do Zakładów Przemysłu Bawełnianego "Alba", jako jego zakładu pracy.

Od wyroku tego powód wniósł rewizję, w której między innymi zarzucił naruszenie art. 11 k.p.c.

Sąd Wojewódzki w Łodzi, rozpatrując rewizję, powziął wątpliwość, czy dopuszczalne jest ustalenie w postępowaniu cywilnym, że sprawca przestępstwa działał nieumyślnie w sytuacji, gdy sąd karny skazał go za popełnienie przestępstwa umyślnego, i przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone w uchwale zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Odpowiedź na pytanie dotyczące interpretacji art. 11 k.p.c. wymaga rozważenia celu, który skłonił ustawodawcę do związania sądu cywilnego ustaleniami prawomocnego wyroku karnego skazującego i ograniczenia w ten sposób wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów.

Nie ulega wątpliwości, że dla społecznej oceny działania wymiaru sprawiedliwości jest niepożądane, aby dwa składy tego samego sądu, choć orzekające w różnych trybach, odmiennie ustalały ten sam stan faktyczny i różnie go oceniały.

Wprawdzie zgodność ustaleń gwarantuje zasada prawdy materialnej, jednakże zastrzeżona dla sądu cywilnego swoboda oceny dowodów mogłaby doprowadzić do odmiennych ocen, podważających ustalenia sądu karnego.

Z kolei gwarancje procesowe oskarżonego, a w szczególności wyrażona w art. 3 § 2 k.p.k. zasada domniemania niewinności, daje podstawę do wniosku, że ustalenia sądu karnego stanowią minimum tego, co w sposób niewątpliwy zostało oskarżonemu udowodnione.

Nie można również pominąć funkcji społecznej wyroku karnego skazującego, uzasadniającej ochronę jego autorytetu.

Rozważania te prowadzą do wniosku, że celem wyrażonej w art. 11 k.p.c. zasady związania sądu cywilnego ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa jest zapobieganie sytuacjom, w których mogłoby dojść do podważenia prawomocnego wyroku skazującego i do kwestionowania w postępowaniu cywilnym ustaleń tego wyroku dotyczących istoty przestępstwa.

Warunkiem koniecznym do skazania za popełnienie przestępstwa jest wina sprawcy, art. 6 k.k. bowiem statuuje zasadę, że bez winy nie ma przestępstwa, a zatem wina należy do istoty przestępstwa i wynikający z art. 11 k.p.c. zakaz dokonywania odmiennych ustaleń dotyczy także winy skazanego.

Rozważenia wymaga kwestia, jak daleko sięga ów zakaz i kiedy odmienne ustalenia sądu cywilnego nie dadzą pogodzić się z celem art. 11 k.p.c.

Wykładnią art. 11 k.p.c. w zakresie związania sądu cywilnego ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego co do rodzaju winy sprawcy zajmował się Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 28.IV.1983 r. III CZP 14/83 (OSNCP 1983, z. 11, poz. 168), wpisanej do księgi zasad prawnych, w której stwierdził, że "prawomocny wyrok skazujący za przestępstwo nieumyślne nie wyłącza w świetle art. 11 k.p.c. możności ustalenia w postępowaniu cywilnym, że sprawca działał umyślnie".

Stojąc na gruncie niedopuszczalności podważania przypisanego skazanemu przestępstwa, Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że surowsza ocena działania sprawcy przestępstwa, oparta na dowodach zebranych w postępowaniu cywilnym, nie podważa faktu skazania, pozwala natomiast na określenie rzeczywistej odpowiedzialności sprawcy za szkody.

Argumenty przemawiające za trafnością tej uchwały nie mają zastosowania do sytuacji odwrotnej, gdy sprawca szkody został skazany za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej, a sąd cywilny ustala, że istnieją jedynie podstawy do przypisania mu winy nieumyślnej.

Nieumyślność stanowi przeciwstawienie umyślności i art. 8 k.k., wyrażający zasadę subiektywizacji odpowiedzialności karnej stanowi, że sprawca przestępstwa umyślnego ponosi odpowiedzialność surowszą.

Przyjęcie w postępowaniu cywilnym winy nieumyślnej prowadziłoby do łagodzenia odpowiedzialności sprawcy i podważania wyroku karnego skazującego go za przestępstwo umyślne, czego ustawodawca chciał uniknąć, regulując w art. 11 k.p.c. stosunek postępowania cywilnego do karnego w sposób zapewniający jedności jurysdykcji sądowej.

Istota związania sądu cywilnego ustaleniami wyroku karnego skazującego polega na wyłączeniu możliwości ustalenia w postępowaniu cywilnym, że prawomocny wyrok karny skazujący jest wadliwy. Tymczasem ustalenie przez sąd cywilny, że skazany nie popełnił przestępstwa z winy umyślnej, gdyż działał nieumyślnie, pozwala na wniosek, że wydany przez sąd karny wyrok jest wadliwy i że ukarano sprawcę zbyt surowo.

Do takiego wniosku nie prowadzi ustalenie sądu cywilnego, że sprawca przestępstwa nieumyślnego działał umyślnie.

Obowiązująca bowiem w postępowaniu karnym zasada in dubio pro reo może doprowadzić nie tylko do przypisania oskarżonemu o przestępstwo umyślne winy nieumyślnej, ale nawet do uniewinnienia go, a w takiej sytuacji sąd cywilny, wolny od związania wyrażonego w art. 11 k.p.c., może czynić własne ustalenia zarówno co do faktu popełnienia przestępstwa, jak i rodzaju winy sprawcy.

Skoro jednak sąd karny, stosując obowiązujące w postępowaniu karnym zasady, ustalił, że sprawca popełnił przestępstwo z winy umyślnej, to także pomniejszenie winy sprawcy drogą ustalenia w postępowaniu cywilnym, że działał nieumyślnie, należy uznać za sprzeczne z ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa. Ograniczenie działania zasady wyrażonej w art. 11 k.p.c. tylko do samego faktu skazania, przy założeniu, że sąd cywilny związany jest niezbędnym do skazania minimum winy sprawcy przestępstwa, sprzeczne byłoby zarówno z brzmieniem tego przepisu, jak i jego celem.

Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że związanie ustaleniami co do popełnienia przestępstwa uniemożliwia sądowi cywilnemu łagodzenie oceny działania skazanego przez podważenie jednego z elementów czynu przestępczego, jakim jest wina umyślna sprawcy, i żadne racje nie przemawiają za odmienną wykładnią tego przepisu.

Z przytoczonych zasad Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1984 r., Nr 8, poz. 133