Uchwała z dnia 1984-01-20 sygn. III CZP 69/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 69/83

Uchwała z dnia 20 stycznia 1984 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Ignatowicz, M. Zakrzewska.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Kazimiery K. z udziałem Władysława U. o ujawnienie prawa własności w księdze wieczystej po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 16 listopada 1983 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy Państwowe Biuro Notarialne może ujawnić w księdze wieczystej ograniczone prawo rzeczowe (dożywotnie użytkowanie) na podstawie rozporządzenia spadkodawcy zawartego w testamencie?"

podjął następującą uchwałę:

Rozrządzenie testamentowe, w którym uczyniono zapis użytkowania nieruchomości, nie stanowi wystarczającej podstawy do dokonania wpisu tego ograniczonego prawa rzeczowego w księdze wieczystej. Do dokonania takiego wpisu potrzebny jest dokument obejmujący oświadczenie obciążonego zapisem spadkobiercy o ustanowieniu na rzecz zapisobiorcy prawa użytkowania, sporządzone w formie aktu notarialnego.

Uzasadnienie

Prawomocnym postanowieniem z dnia 10.IX.1980 r. sygn. akt I Ns 480/80 Sąd Rejonowy w Strzyżowie stwierdził, że spadek po Zofii U., zmarłej dnia 24.I.1980 r., na podstawie testamentu z dnia 17.V.1977 r. nabyła w całości jej córka Kazimiera N. Powołując się na to postanowienie, Kazimiera N. wniosła o ujawnienie przysługującego jej prawa własności nieruchomości spadkowej w księdze wieczystej. Powołując się na wyżej wymieniony testament, Władysław U. wniósł o wpisanie w księdze wieczystej zastrzeżonego w tym testamencie na jego rzecz prawa dożywotniego użytkowania.

Państwowe Biuro Notarialne w Strzyżowie na skutek wyżej wymienionych wniosków oraz dołączonych dokumentów urządziło nową księgę wieczystą Kw nr 19337 i wpisało w dziale II wymienionej księgi prawo własności nieruchomości, której ta księga dotyczy, na rzecz Kazimiery N., w miejsce Zofii U., a w dziale III prawo bezpłatnego dożywotniego użytkowania całego budynku mieszkalnego i komórki oraz ruchomości (z pewnymi ograniczeniami) na rzecz Władysława U.

Po rozpoznaniu sprawy na skutek rewizji Kazimiery N., która zakwestionowała wpis użytkowania na rzecz Władysława U., Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 16.XI.1983 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W myśl art. 968 § 1 k.c. spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę do spełnienia na rzecz oznaczonej osoby określonego świadczenia (zapis). Przedmiotem zapisu mogą być rzeczy (oznaczone co do tożsamości lub tylko co do gatunku), a także prawa, w tym również prawo użytkowania rzeczy. W przeciwieństwie do powołanego w testamencie spadkobiercy zapisobierca nie jest następcą prawnym spadkodawcy, i to nie tylko pod tytułem ogólnym, lecz także pod tytułem szczególnym, z mocy bowiem uczynionego w rozrządzeniu testamentowym na jego rzecz zapisu uzyskuje jedynie roszczenie przeciwko obciążonemu zapisem spadkobiercy o wykonanie zapisu (art. 970 k.c.). Tak więc zapisobierca przez sam fakt uczynienia na jego rzecz zapisu nie nabywa jeszcze prawa będącego przedmiotem tego zapisu. Prawo to zapisobierca nabędzie dopiero z chwilą wykonania zapisu, tj. gdy chodzi o zapis użytkowania rzeczy - z chwilą ustanowienia na jego rzecz tego prawa przez obciążonego zapisem spadkobiercę. W konsekwencji ustawowego określenia zapisu jako nałożonego przez spadkodawcę na spadkobiercę obowiązku spełnienia określonego świadczenia na rzecz zapisobiercy, a więc obowiązku o charakterze obligacyjnym, należy uznać, że dopóki nie nastąpi wykonanie zapisu, którego przedmiotem jest prawo użytkowania rzeczy, dopóty zapisobierca nie może skutecznie żądać ujawnienia tego prawa w dziale III księgi wieczystej. Tak więc sam tylko testament, zawierający rozrządzenie spadkodawcy o ustanowieniu zapisu, nie stanowi wystarczającej podstawy do ujawnienia objętego tym zapisem prawa w księdze wieczystej.

Do ustanowienia użytkowania, które jest ograniczonym prawem rzeczowym (art. 244 § 1 k.c.), stosuje się w zasadzie odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności (art. 245 § 1 k.c.). Tak więc stosując odpowiednio przepis art. 158 k.c., należy uznać, że do ustanowienia użytkowania przez obciążonego zapisem spadkobiercę na rzecz uprawnionego zapisobiercy potrzebna jest umowa. Do przeniesienia własności nieruchomości potrzebna jest umowa w formie aktu notarialnego (art. 158 k.c.). Jednakże w myśl art. 245 § 2 k.c. w razie ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego, w tym również użytkowania na nieruchomości, forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko do oświadczenia właściciela (w wypadku zapisu - spadkobiercy), który prawo ustanawia.

Należy dodać, że w myśl art. 32 ust. 1 (w związku z art. 33) ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147) do wpisu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości wystarcza dokument obejmujący oświadczenie właściciela o ustanowieniu tego prawa. Przepis ten ma oczywiście zastosowanie również do ustanowienia użytkowania w wykonaniu zapisu.

Jeżeli obciążony zapisem spadkobierca odmawia wykonania tego zapisu przez ustanowienie prawa użytkowania na rzecz zapisobiercy, zapisobierca może dochodzić wykonania tego obowiązku w drodze procesu. W takim wypadku prawomocne orzeczenie sądu, zobowiązujące spadkobiercę do złożenia odpowiedniego oświadczenia, zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c., art. 1047 § 1 k.p.c.). W takim więc wypadku do wpisu prawa użytkowania wystarczy to prawomocne orzeczenie.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. orzekł jak w sentencji uchwały.

OSNC 1984 r., Nr 8, poz. 132