Postanowienie z dnia 1983-06-17 sygn. IV CR 245/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 245/83

Postanowienie z dnia 17 czerwca 1983 r.

Pełnomocnik rodzica dziecka nie może skutecznie odwołać we wniesionej przez siebie rewizji od postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka zgody tego rodzica na przysposobienie.

Przewodniczący: sędzia SN C. Bieske (sprawozdawca). Sędziowie SN: S. Dmowski, J. Ignatowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 1983 r. na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Edwarda i Marianny małż. K. z udziałem Stefana i Moniki B. o przysposobienie Marioli B. na skutek rewizji uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 29 grudnia 1982 r.

uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Częstochowie do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 29.XII.1982 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie orzekł przysposobienie małoletniej Marioli B. przez małżonków Mariannę i Edwarda K., przyjmując za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia następujące ustalenia:

Z małżeństwa Stefana B. z Moniką B. urodziło się czworo dzieci: 14.II.1971 r. córka Renata, 4.II.1972 r. córka Dorota, 9.VIII.1975 r. córka Joanna i 13.IV.1978 r. córka Mariola. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 17.V.1982 r. małżeństwo to zostało rozwiązane, a Stefanowi B. zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej nad tymi dziećmi, przy czym zostało ono ograniczone w odniesieniu do Renaty B. i Marioli B. w ten sposób, że zostały one umieszczone w Domu Dziecka, a w odniesieniu do Doroty B. i Joanny B. w ten sposób, że został ustanowiony dozór kuratora nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej nad tymi dziećmi.

Małoletnia Mariola B. przebywa w domu dziecka od 1979 r. Edward i Marianna małżonkowie K. wystąpili z wnioskiem o przysposobienie Marioli B. Rodzice małoletniej wyrazili zgodę na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Częstochowie na jej przysposobienie przez małżonków K.

Pełnomocnik Stefana B. zaskarżył powyższe postanowienie rewizją, domagając się jego zmiany i oddalenia wniosku. W uzasadnieniu rewizji twierdził między innymi, że Stefan B. "wezwanie na rozprawę otrzymał na dzień przed rozprawą, że nie otrzymał odpisu wniosku, że na rozprawie był zdenerwowany, zaskoczony i nie miał tej świadomości, że dziecko Mariolę B. ma na zawsze utracić, bo nigdy by się na to nie zgodził".

Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne: "Czy ojciec dziecka, nie pozbawiony władzy rodzicielskiej, który na rozprawie przed sądem pierwszej instancji wyraził zgodę na przysposobienie dziecka, może w rewizji skutecznie odwołać tę zgodę?".

Stefan B. wniósł o udzielenie na postawione pytanie odpowiedzi pozytywnej, małżonkowie K. wnieśli o udzielenie odpowiedzi negatywnej, a Monika B. podtrzymała swą zgodę na przysposobienie małoletniej Marioli wyrażoną przed Sądem Rejonowym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Do orzeczenia przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców mającego być przysposobionym małoletniego z wyjątkiem sytuacji, gdy rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, są nieznani lub porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody (art. 118 § 1 k.r.o.).

W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wyrażenie zgody na przysposobienie jest według ustalonych w doktrynie poglądów ukształtowane jako prawo osobiste rodziców.

Rodzice mogą wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej; w takim przypadku zgodę tę wyrażają przed sądem opiekuńczym (art. 118 § 3 k.r.o.).

Gdy rodzice nie wyrazili zgody na przysposobienie swego dziecka w przyszłości, wyrażają ją przed sadem prowadzącym postępowanie o przysposobienie. Wynika to z ich obligatoryjnego udziału w rozprawie ustanowionego przepisem art. 586 § 2 k.p.c. i z ustalonej w doktrynie zasady, że wyrażenie zgody na przysposobienie jest prawem osobistym rodziców. Za taką wykładnią przemawia również ustanowiona w art. 118 § 3 k.r.o. dla przysposobienia anonimowego zasada, że rodzice wyrażają tę zgodę przed sądem opiekuńczym. Nie może zatem zgody takiej wyrazić w piśmie procesowym pełnomocnik procesowy ustanowiony przez rodziców do prowadzenia sprawy o przysposobienie ich dziecka.

W doktrynie ustalony jest pogląd, że zgoda na przysposobienie nie stanowi oświadczenia woli, które jest skierowane do innej osoby. Do wyrażenia zgody na przysposobienie nie ma zatem zastosowania art. 61 k.c. ograniczający skuteczność odwołania złożonego oświadczenia woli.

Zgodę zatem na przysposobienie zarówno pełne, jak i niepełne można odwołać. Wynika to nie tylko z braku możliwości ograniczenia odwołania przesłankami przewidzianymi w przepisie art. 61 k.c., ale również z faktu, że wyrażenie zgody na przysposobienie jest prawem osobistym rodziców i w konsekwencji tego nie można ograniczać możliwości odwołania tej zgody w sposób bezwzględny. Za taką wykładnią przemawia również ustanowiona wyraźnie w przepisie art. 118 § 3 k.r.o. w związku z przysposobieniem anonimowym zasada, że możliwe jest odwołanie zgody na takie przysposobienie.

W przypadku zatem, gdy rodzice wyrazili zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości, bez wskazania osoby przysposabiającego, zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie (art. 118 § 3 k.r.o.).

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie określa terminu, w jakim rodzice mogą odwołać zgodę na przysposobienie wyrażoną już w postępowaniu o przysposobienie.

Skoro zgoda na przysposobienie w takim przypadku wyrażona jest na rozprawie przed sądem w postępowaniu o przysposobienie, to odwołanie jej powinno nastąpić w ten sam sposób. Za takim stanowiskiem przemawia również ograniczenie aktów dyspozycji uczestników w sprawach o przysposobienie, które to sprawy mogą być załatwione jedynie orzeczeniem sądu, oraz daleko idące konsekwencje w zakresie praw stanu cywilnego dziecka wynikające z cofnięcia zgody na przysposobienie. Nie można więc uznać zawartej w rewizji wniesionej przez pełnomocnika odmowy za odmowę zgody na przysposobienie. Stanowisko takie zajmuje również doktryna.

Wyrażenie zgody i odwołanie tej zgody jest także czynnością procesową; jako czynność procesowa - wobec braku szczególnych ograniczeń - może ona nastąpić zarówno w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jak i w postępowaniu przed sądem rewizyjnym (art. 155 § 1 i art. 393 § 1 k.p.c.), czyli aż do zamknięcia rozprawy w instancji rewizyjnej.

Zgoda rodziców na przysposobienie dziecka stanowi niezbędną przesłankę orzeczenia przysposobienia; bez tej zgody przysposobienie nie może być orzeczone. Wobec cofnięcia tej zgody w rewizji wniesionej przez pełnomocnika uczestnika postępowania Stefana B., nie w formie oświadczenia złożonego przed sądem przez tego uczestnika, zaskarżone postępowanie podlega uchyleniu na podstawie art. 388 § 1 k.p.c., a sprawa przekazaniu Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji powinien przyjąć do protokołu oświadczenie Stefana B. w przedmiocie odmowy zgody na przysposobienie, przy czym Sąd ten powinien wyjaśnić uczestnikowi Stefanowi B., że w przypadku przysposobienia niepełnego nie zostają zerwane w całości więzy dziecka z jego rodziną naturalną, co - jak wynika z motywów rewizji - stanowiło zasadniczą przesłankę odmowy zgody na przysposobienie.

OSNC 1984 r., Nr 5, poz. 73