Wyrok z dnia 1983-08-09 sygn. IV CR 237/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 237/83

Wyrok z dnia 9 sierpnia 1983 r.

Jeżeli szkoda polegająca na konieczności poniesienia wyższych kosztów remontu domu jest następstwem powszechnie znanego procesu wzrostu cen, to między tą szkodą a niewykonaniem remontu w umówionym wcześniej terminie istnieje normalny, w rozumieniu zasady przyczynowości adekwatnej (art. 361 § 1 k.c.), związek przyczynowy.

Przewodniczący: sędzia SN T. Bukowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: M. Zakrzewska, T. Żyznowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Barbary C. przeciwko Wojewódzkiej Spółdzielni Budownictwa Wiejskiego w Ł. z siedzibą w P. o odszkodowanie na skutek rewizji obu stron od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 8 lutego 1983 r.

uchylił zaskarżony wyrok w części zasądzającej od pozwanej na rzecz powódki kwotę ponad 142.842 zł z odsetkami (pkt 1a) oraz w części oddalającej powództwo (pkt 4) i orzekającej o kosztach procesu (pkt 1c) i opłatach sądowych (pkt 5) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach instancji rewizyjnej; w pozostałej części rewizję stron oddalił.

Uzasadnienie

Wojewódzka Spółdzielnia Budownictwa Wiejskiego w Ł. z siedzibą w P. zobowiązała się na podstawie umowy z dnia 26.VI.1981 r. wykonać remont "domku turystycznego" Barbary C. Orientacyjną wartość robót objętych umową strony ustaliły na sumę 110.000 zł. Spółdzielnia zobowiązała się rozpocząć roboty dnia 1.VIII.1981 r., a skończyć dnia 31.XII.1981 r. W ogóle jednak do nich nie przystąpiła.

W związku z tym Barbara C. wystąpiła w dniu 28.V.1982 r. z powództwem o zobowiązanie Wojewódzkiej Spółdzielni Budownictwa Wiejskiego do wykonania remontu w określonym terminie i zapłaty odszkodowania. Konkretyzując w toku procesu swoje żądanie, powódka wnosiła o upoważnienie jej do wykonania remontu przez innego wykonawcę na koszt pozwanej Spółdzielni lub o zasądzenie od niej na rzecz powódki kwoty 571.510 zł oraz o zobowiązanie pozwanej do wydania powódce 5000 kg cementu. Roszczenie odszkodowawcze powódki obejmuje różnicę między kosztami remontu według cen obowiązujących do dnia 31.XII.1981 r. a kosztami według cen podwyższonych po dniu 1.I.1982 r., koszt usunięcia szkód spowodowanych przedostaniem się wód opadowych do piwnicy oraz utraconą należność z tytułu rewaloryzacji zaliczki wpłaconej na koszty remontu objętego umową z dnia 26.VI.1981 r.

Pozwana Spółdzielnia, wnosząc o oddalenie powództwa, twierdziła, że nie była w stanie umowy wykonać z uwagi na "powszechnie znane trudności, jakie przeżywały przedsiębiorstwa budowlane" i dlatego, "gdyby nie naciski ze strony przełożonych, do zawarcia umowy nie doszłoby". Poza tym pozwana zarzuciła, że powódka dochodzi bezpodstawnie odszkodowania także za roboty nie objęte kosztorysem umownym.

Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 8.II.1983 r. , obniżając o połowę odszkodowanie w związku z częściową ekskulpacją pozwanej i przyczynieniem się powódki do szkody, zasądził na jej rzecz od pozwanej:

a) kwotę 260.705 zł z tytułu konieczności wydatkowania na remont wyższych kwot na skutek wzrostu cen po dniu 31.XII.1981 r. oraz

b) 6.230 zł tytułem odsetek od zaliczki wpłaconej na poczet wynagrodzenia z art. 627 k.c.

Co do kwoty 25.885 zł Sąd Wojewódzki umorzył postępowanie, a resztę powództwa oddalił. Sąd Wojewódzki ustalił, że w kosztorysie umownym nie zostały ujęte wszystkie roboty, do wykonania których w terminie do dnia 31.XII.1981 r. pozwana zobowiązała się w umowie. Dlatego Sąd Wojewódzki obciążył pozwaną Spółdzielnię również różnicą między ceną tych robót dodatkowych a ceną po podwyżce z 1982 r.

Wyrok ten zaskarżyły obie strony, wskazując na podstawy rewizyjne przewidziane w punktach pierwszym i czwartym art. 368 k.p.c. Powódka wnosiła o zmianę wyroku i zasądzenie na jej rzecz dalszej kwoty 286.755 zł, ewentualnie - o uchylenie wyroku w części oddalającej powództwo co do tej kwoty i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. Pozwana Spółdzielnia wnosiła o zmianę tego wyroku i oddalenie powództwa w całości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jest oczywiste, że gdyby pozwana Spółdzielnia wykonała remont w umówionym terminie do dnia 31.XII.1981 r., jego koszt kształtowałby się według obowiązujących wtedy niższych cen. Różnica między tym kosztem a kosztem remontu po podwyżce cen stanowi podstawę roszczeń odszkodowawczych powódki.

W świetle zarzutów pozwanej Spółdzielni istotna jest kwestia, czy szkoda ta może być w ogóle uznana za normalne - w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. - następstwo nieprzystąpienia pozwanej Spółdzielni do prac remontowych w dniu 1.VIII.1981 r. i niezakończenia ich w umówionym terminie do dnia 31.XII.1981 r., to znaczy przed podwyżką cen robocizny i materiałów budowlanych.

W wyroku SN z dnia 16.VI.1976 r. sygn. akt II CR 174/76 (OSNCP z 1977 r. z. 4, poz. 72) wyrażona została na tle stanu faktycznego z lat 1969-1971 teza, że szkoda spowodowana podwyższeniem cen materiałów budowlanych nie należy do normalnych następstw zwłoki w budowie domu (art. 361 § 1 k.c.). Teza ta była aktualna w sytuacji z lat 1968-1971, a więc kiedy to nie występował jeszcze proces stałego wzrostu cen materiałów budowlanych, robocizny i transportu. Zaniechanie w postaci niewykonania lub opóźnionego wykonania dzieła (budowy domu, remontu) nie pociągało wtedy za sobą z reguły konieczności wydatkowania wyższych kwot na późniejsze jego wykonanie.

Innymi słowy - konieczność wydatkowania wyższych kwot na remont nie była w ówczesnej sytuacji rynkowej normalnym następstwem przesunięcia umówionego terminu wykonania danego dzieła, nie była ona skutkiem występującym w zwykłym porządku rzeczy.

Natomiast, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie, jeżeli szkoda polegająca na konieczności poniesienia wyższych kosztów remontu domu jest następstwem powszechnie znanego procesu wzrostu cen, to między tą szkodą a niewykonaniem remontu w umówionym wcześniejszym terminie zachodzi normalny - w rozumieniu zasady przyczynowości adekwatnej (art. 361 § 1 k.c.) - związek przyczynowy.

W okresie od dnia 1.VIII. do dnia 31.XII.1981 r., w którym pozwana Spółdzielnia zobowiązana była wykonać remont budynku powódki, powszechnie znany był proces wzrostu cen. Pozwana nie mogła zatem nie liczyć się z tym, że niewykonanie remontu w umówionym terminie do dnia 31.XII.1981 r. narazi powódkę w zwykłym w danych warunkach porządku rzeczy na jego wykonanie za cenę wyższą. Wynikłego stąd uszczerbku majątkowego powódka nie poniosłaby, gdyby pozwana Spółdzielnia wykonała remont w terminie. Zresztą nie neguje ona faktu wyrządzenia powódce szkody. Z treści rewizji wynika, że pozwana jedynie ogranicza wysokość tej szkody do różnicy między cenami z 1981 r. a cenami z 1982 r. wyłącznie do robót wymienionych w kosztorysie, stanowiącym podstawę umowy stron z dnia 26.VI.1981 r.

Skarżąca Spółdzielnia słusznie kwestionuje prawidłowość ustalenia, że umową tą zobowiązała się do wykonania również takich robót, które nie zostały wymienione w kosztorysie, a więc robót nie mieszczących się w przyjętej przez strony wartości orientacyjnej "na sumę 110.000 zł" (§ 1 pkt 2 umowy nr 46/V/81 z dnia 26.VI.1981 r.). W świetle treści dotychczas zebranego w sprawie materiału nie można się zgodzić ze stanowiskiem Sądu Wojewódzkiego, że w terminie do dnia 31.XII.1981 r. pozwana była zobowiązana wykonać również roboty kosztorysem tym nie objęte oraz że te dodatkowe roboty nie zostały w nim wymienione "przez przeoczenie". Sąd Wojewódzki powinien był ustosunkować się do treści paragrafu trzeciego umowy, według którego na "dodatkowe" roboty miał być sporządzony dodatkowy kosztorys, a termin wykonania tych robót miały strony w przyszłości ustalić ("strony ustalą w aneksie do umowy"), z czego wynikałoby, iż do tych robót "dodatkowych" nie odnosi się termin "31.XII.1981 r." zastrzeżony w umowie, i co się z tym wiąże - koszt ich kształtowałby się według cen wyższych, obowiązujących po tej dacie, również w sytuacji, gdyby pozwana wykonała umowę z dnia 26.VI.1981 r. w terminie.

Przy określaniu wysokości należącego się powódce odszkodowania Sąd Wojewódzki powinien też był wziąć pod uwagę jej oświadczenie, że tzw. roboty wewnętrzne zamierzała wykonać we własnym zakresie z pomocą rodziny oraz że część materiałów do tego potrzebnych nabyła w 1981 r., a więc po cenach niższych. Zresztą i całkowite wykonanie robót objętych kosztorysem umownym w terminie do dnia 31.XII.1981 r. nie dałoby powódce możliwości wykonania wszystkich robót dodatkowych i robót własnych przed podwyższeniem cen materiałów budowlanych, transportu i robocizny.

Należy też zgodzić się ze stanowiskiem skarżącej Spółdzielni, że przyjmujący zamówienie jest związany rzeczowym zakresem zawartej umowy o dzieło. Dotychczas zebrany w sprawie materiał nie stwarzał podstaw do wyjścia poza zakres tej umowy, a tym samym do zasądzenia odszkodowania w kwocie 44.134 zł od nie ujętych w kosztorysie umownym "robót nieodzownych" oraz odszkodowania w kwocie 227.314 zł od robót nazwanych "towarzyszącymi", mających przedstawiać wartość większą od robót umówionych.

Należy się zgodzić ze stanowiskiem powódki, iż w czasie od dnia 1.VIII do dnia 31.XII.1981 r. nie miały miejsca zdarzenia ekskulpujące pozwaną w rozumieniu art. 471 k.c. - zwłaszcza w sytuacji, gdy mając do dyspozycji tak długi okres, do robót tych w ogóle nie przystąpiła. Zwyżka cen nastąpiła nie w toku wykonywania zamówionego dzieła.

Nie jest też pozbawiony słuszności zarzut powódki, podnoszący wadliwość wniosku, jakoby przyczyniła się do niewykonania umowy przez pozwaną Spółdzielnię lub ujemnych dla powódki skutków tego zdarzenia.

Sąd Wojewódzki nie wskazał faktów, na których oparł taką ocenę. Należało wziąć pod uwagę, że - jak stwierdził biegły - powódka udzieliła pozwanej kilkakrotnie dłuższego od normalnego terminu zakończenia robót remontowych objętych umową.

Dotychczas zebrany materiał nie wystarczał też do przyjęcia przyczynienia się powódki do powstania lub zwiększenia szkody na skutek niepodjęcia przez nią czynności mogących rozmiar szkody co najmniej ograniczyć. Nie sposób w świetle treści tego materiału uznać, że szkoda stała się niepodzielnym rezultatem braku staranności w postępowaniu obu kontrahentów.

Jak już zaznaczono, nie znajduje wreszcie oparcia w zebranym materiale leżące u podstaw zaskarżonego wyroku założenie, że wszystkie roboty dodatkowe i roboty własne powódki byłyby wykonane po cenach sprzed 1982 r., gdyby pozwana zakończyła umówione roboty remontowe do dnia 31.XII.1981 r. Biegły z zakresu budownictwa stwierdził m.in., że w danych warunkach tylko "część tych robót mogła być wykonana po starych cenach".

Nie jest słuszne żądanie tzw. odszkodowania rewaloryzacyjnego od wpłaconych przez powódkę 55.000 zł na poczet wynagrodzenia za umówione dzieło. Uwzględnienie tego roszczenia równałoby się przyznaniu powódce dwóch odszkodowań za jedną szkodę wynikłą z niewykonania umowy przez dłużnika. Poza tym należy uwzględnić fakt zasądzenia od pozwanej na rzecz powódki kwoty 6.230 zł tytułem odsetek od tej zaliczki.

Słuszny jest pogląd powódki, że w razie wykonania zastępczego (art. 480 k.c.) wierzyciel może żądać nie tylko zwrotu kosztów tego wykonania, lecz także naprawienia szkody będącej wynikiem zwłoki dłużnika. Kwestia ta nie jest w niniejszej sprawie aktualna . W swym wniosku rewizyjnym powódka domaga się wyroku "jedynie przez zasądzenie" pełnego odszkodowania, umożliwiającego jej bez uszczerbku majątkowego pokrycie kosztów remontu, który zamierza zlecić innemu wykonawcy w tym samym zakresie, w jakim zobowiązywała pozwaną Spółdzielnię umowa stron z dnia 26.VI.1981 r.

Zachodzi przeto potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego w celu wyjaśnienia wskazanych wyżej okoliczności i poczynienia dodatkowych ustaleń faktycznych.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 338 § 1 k.p.c., 387 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. jak w sentencji.

Zaskarżony wyrok został utrzymany w mocy co do:

a) kwoty 135.652 zł - stanowiącej 2/3 należności powódki 203.779 zł z tytułu różnic kosztów remontu w zakresie objętym umową z dnia 26.VI.1981 r. oraz

b) kwoty 6.990 zł stanowiącej 2/3 należności powódki z tytułu szkód powstałych w piwnicy oraz

c) kwoty 6.230 zł z tytułu odsetek od kwoty 55.000 zł wpłaconej na poczet wynagrodzenia za zamówione dzieło.

OSNC 1984 r., Nr 4, poz. 57