Uchwała z dnia 1972-11-15 sygn. VI KZP 59/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 59/72

UCHWAŁA z dnia 15 listopada 1972 r..

1. W wypadku gdy czyn sprawcy wypełnia znamiona zarówno przestępstwa nieumyślnego sprowadzenia pożaru, który zagraża życiu lub zdrowiu albo mieniu w znacznych rozmiarach (art. 138 § 2 k.k.), jak i przestępstwa umyślnego sprowadzenia niebezpieczeństwa takiego pożaru (art. 139 § 1 k.k.), zachodzi kumulatywny zbieg przepisów ustawy (art. 10 k.k.).
2. Powyższą uchwałę wpisać do księgi zasad prawnych.

Przewodniczący: Prezes F. Wróblewski. Sędziowie: M. Budzianowski, Z. Kubec, A. Pyszkowski, J. Szamrej (współsprawozdawca), M. Szczepański (sprawozdawca), J. Żurawski. Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Ferenc.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1972 r., postawionego w trybie przewidzianym w art. 29 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 11, poz. 54; zm.: Dz.U. z 1972 r. Nr 23, poz. 166), o wyjaśnienie kwestii prawnej wymagającej zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy zachodzi określony w art. 10 § 2 k.k. zbieg przepisów ustawy, a mianowicie art. 138 § 2 k.k. z art. 139 § 1 k.k. w wypadku nieumyślnego sprowadzenia pożaru, który zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach, jeżeli przy tym można przypisać sprawcy umyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa takiego pożaru?"

i po wysłuchaniu wniosku prokuratora

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

UZASADNIEIE

1. Wprowadzenie do kodeksu karnego (art. 10 § 2) instytucji kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu (kumulatywnego zbiegu przepisów) było następstwem uznania, że dotychczasowe unormowanie przyjmując zasadę eliminacyjnego zbiegu przepisów (art. 36 k.k. z 1932 r.) nie dawało pełnego obrazu społecznego niebezpieczeństwa czynu. Dlatego w przepisie § 2 art. 10 k.k. przewidziano nakaz skazania za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej. Unormowanie to odnosi się do wypadków, rzeczywistego zbiegu przepisów, z wyłączeniem sytuacji określonych mianem tzw. pozornego zbiegu przepisów, kiedy to sprawca - chociaż naruszył dwa przepisy lub więcej przepisów ustawy karnej - odpowiada tylko na podstawie jednego z nich.

Odpowiedź na postawione pytanie wymaga przede wszystkim rozważenia zagadnienia, czy w sytuacji opisanej w pytaniu zachodzi rzeczywisty czy pozorny zbieg przepisów art. 138 § 2 k.k. z art. 139 § 1 k.k.

Uwzględniając sformułowanie przepisów art. 138 i 139 k.k. oraz przedmiotową i podmiotową stronę tych przestępstw, należy przyjąć, że umyślne sprowadzenie pożaru zawiera w sobie zawsze umyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa pożaru, podobnie jak nieumyślne sprowadzenie tego zdarzenia mieści w sobie zawsze nieumyślne sprowadzenie jego bezpośredniego niebezpieczeństwa. W takich zatem wypadkach umyślne lub nieumyślne sprowadzenie pożaru (art. 138 § 1 i 2 k.k.) pochłania odpowiednio zawarte w nim umyślne lub nieumyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa tego zdarzenia (art. 139 § 1 i 2 k.k.). To pochłonięcie wyłącza więc kumulację wymienionych przepisów w zakresie tych norm, które zawierają wymaganie tego samego rodzaju winy (art. 138 § 1, 139 § 1, 138 § 2 i 139 § 2 k.k.), i uzasadnia nadanie czynowi sprawcy kwalifikacji bądź tylko z art. 138 § 1 k.k., bądź tylko z art. 138 § 2 k.k.

2. Inaczej natomiast ocenić należy sytuację, gdy sprawca umyślnie sprowadza niebezpieczeństwo pożaru (art. 139 § 1 k.k.), a pożar taki sprowadza nieumyślnie (art. 138 § 2 k.k.). W takim wypadku brak podstaw do uznania, że nieumyślne sprowadzenie pożaru pochłania umyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa tego zdarzenia, skazanie bowiem takiego sprawcy tylko na podtawie przepisu art. 138 § 2 k.k. nie odzwierciedla tego, że sprawca obejmował umyślnością (art. 7 § 1 k.k.) sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa pożaru. Przyjęcie, że przepis art. 138 § 2 k.k. "uwzględnia" i taką sytuację (tj. pochłania art. 139 § 1 k.k.), nie jest możliwe także i z tego powodu, iż prowadziłoby wbrew ustawie (art. 7 § 1 i 2 k.k.) do przemiany przestępstwa umyślnego (art. 139 § 1 k.k.) na przestępstwo nieumyślne (art. 138 § 2 k.k.), z którym to podziałem kodeks karny wiąże szereg istotnych unormowań (np. art. 36 § 4, art. 52, 54 § 2, art. 60 § 1, art. 73 § 3, art. 78 § 1).

Również fakt, że ustawa w przepisie § 2 art. 138 k.k. przewiduje surowsze niż w przepisie art. 139 § 1 k.k. zagrożenie karą, nie stanowi podstawy do uznania, że przepis art. 138 k.k. zawsze pochłania sytuację określoną w ustawowym stanie faktycznym art. 139 k.k., gdyż art. 10 k.k. nie wiąże zagadnienia kwalifikacji prawnej czynu (§ 2 - "sąd skazuje... na podstawie wszystkich zbiegających się rpzepisów") z zagrożeniem ustawowym, a jedynie nakazuje przyjąć za podstawę wymiaru kary przepis przewidujący karę najsurowszą (§ 3). Dodać należy, że pominięcie w omawianej sytuacji w kwalifikacji prawnej czynu przepisu stanowiącego o typie przestępstwa umyślnego nie dawałoby pełnego obrazu społecznego niebezpieczeństwa czynu, na którego stopień wpływa między innymi także rodzaj winy sprawcy.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że w sytuacji opisanej w pytaniu zachodzi określony w art. 10 § 2 k.k. zbieg przepisów art. 138 § 2 k.k. z art. 139 § 1 k.k.

3. Analogiczne stanowisko należy zająć co do zbiegu przepisów art. 136 § 2 k.k. z art. 137 § 1 k.k., jak również i odpowiednio we wszystkich wypadkach zbiegu przepisów przewidujących karalność czynu (przestępstwa) polegającego na umyślnym sprowadzeniu niebezpieczeństwa naruszenia określonego dobra oraz odrebnie na naruszeniu tego dobra, jeżeli sprawca czynu w zakresie sprowadzenia niebezpieczeństwa działał umyślnie, a naruszenia tego dobra dopuścił się nieumyślnie (np. art. 160 § 1 k.k. i art. 152 k.k.).

4. Znaczenie rozstrzygnięcia tego zagadnienia prawnego dla stosowania w praktyce normy art. 10 § 2 k.k. uzasadnia wpisanie podjętej uchwały do księgi zasad prawnych.