Uchwała z dnia 1983-04-25 sygn. III CZP 12/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 12/83

Uchwała z dnia 25 kwietnia 1983 r.

Przewodniczący: sędzia SN H. Dąbrowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Szachułowicz, K. Kołakowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Marii M. z udziałem Jacka M. o zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 7 grudnia 1982 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest rozstrzyganie ex post o zezwoleniu na zawarcie związku małżeńskiego przez osobę dotkniętą chorobą psychiczną, a w szczególności po wszczęciu opartego na art. 12 § 2 k.r.o. procesu o unieważnienie małżeństwa?"

podjął następującą uchwałę:

Po zawarciu małżeństwa rozstrzyganie o zezwoleniu z art. 12 § 1 zdanie drugie k.r.o. w postępowaniu przewidzianym w art. 561 § 2 k.p.c. jest niedopuszczalne. Sąd rozpoznający sprawę o unieważnienie - z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków - małżeństwa zawartego bez wskazanego zezwolenia rozstrzyga, czy zachodziła potrzeba i przesłanki udzielenia zezwolenia.

Uzasadnienie

W sprawie wszczętej przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie w dniu 14.IV.1981 r. Jacek M. w pozwie skierowanym przeciwko Elżbiecie M. wniósł o unieważnienie - z powodu choroby psychicznej żony - małżeństwa stron zawartego dnia 25.IV.1978 r., z którego pochodzi jedno dziecko - syn Adam, ur. dnia 18.XI.1978 r. W uzasadnieniu pozwu powód podał, iż pozwana zataiła przed nim, że przed zawarciem małżeństwa, cierpiąc na chorobę psychiczną, dwukrotnie przebywała w szpitalu psychiatrycznym, o czym dowiedział się po zawarciu małżeństwa w styczniu 1979 r.

W toku tego procesu Elżbieta M. złożyła w Sądzie Rejonowym wniosek o udzielenie jej ex post w trybie art. 561 § 2 k.p.c. przewidzianego w art. 12 § 1 k.r.o. zezwolenia na zawarcie małżeństwa z Jackiem M., w związku z czym postępowanie w sprawie o unieważnienie małżeństwa zostało zawieszone.

Postanowieniem z dnia 28.VII.1982 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek o udzielenie wskazanego zezwolenia, przy czym w uzasadnieniu tego postanowienia w szczególności wskazano, iż wnioskodawczyni wystąpiła z takim żądaniem po zawarciu małżeństwa.

W związku z rewizją wnioskodawczyni od powyższego postanowienia Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c. do rozstrzygnięcia przytoczone zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 12 § 1 k.r.o., zakazując zawarcia małżeństwa osobie dotkniętej chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym, dopuszcza wyjątki od tej zasady. Przewiduje mianowicie w zdaniu drugim, że jeżeli stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu lub zdrowiu przyszłego potomstwa, i jeżeli osoba ta nie jest ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.

Z powyższego przepisu, który mówi o zezwoleniu "na zawarcie małżeństwa", wyraźnie wynika, iż postępowanie w tym przedmiocie przewidziane w art. 561 § 2 i § 3 k.p.c. jest aktualne, gdy wniosek o wszczęcie tego postępowania został złożony przez osobę, która zamierza zawrzeć małżeństwo. Wynika to również z ostatnio powołanych przepisów. Art. 561 § 2 k.p.c. także mówi o "zezwoleniu na zawarcie małżeństwa", a przepis art. 561 § 3 k.p.c. stanowi, iż w postanowieniu uwzględniającym wniosek należy wymienić osobę, z którą małżeństwo "ma być zawarte".

Przytoczone wskazania prowadzą do wniosku, iż po zawarciu małżeństwa rozstrzyganie o zezwoleniu z art. 12 § 2 zdanie drugie k.r.o. w postępowaniu przewidzianym w art. 561 § 2 k.p.c. jest niedopuszczalne. Z chwilą zawarcia małżeństwa odpadają założenia i cele, które legły u podstaw tych unormowań. Bezprzedmiotowe byłoby orzekanie o zezwoleniu bądź odmowie udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa osobie pozostającej w związku małżeńskim.

Nie można by podzielić poglądu, iż w takim przypadku sąd w powyższym postępowaniu dokonuje stosownego ustalenia rozstrzygającego zagadnienia, czy w chwili zawarcia małżeństwa uzasadniona była ocena, że stan zdrowia małżonka dotkniętego chorobą psychiczną lub wadą umysłu nie zagraża małżeństwu lub zdrowiu potomstwa, czy zatem zachodziły przesłanki do udzielenia zezwolenia przewidzianego w art. 12 § 1 zdanie drugie k.r.o. Stanowisko takie nie znajduje oparcia w ustawie. Brak jest podstaw do przyjęcia, iżby ustalenia w powyższym zakresie istotne - oprócz przypadku przewidzianego w art. 12 § 3 k.r.o. - dla rozstrzygnięcia sprawy o unieważnienie małżeństwa mogły być dokonywane w innym postępowaniu.

Z przytoczonych zasad Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. orzekł jak w sentencji uchwały.

OSNC 1983 r., Nr 11, poz. 174