Uchwała z dnia 1982-12-17 sygn. III CZP 53/82

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 53/82

Uchwała z dnia 17 grudnia 1982 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Marmaj. Sędziowie SN: S. Dmowski, K. Piasecki (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Mieczysława K. z udziałem Izabeli K. o podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie, postanowieniem z dnia 14.X.1982 r., do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Jeżeli w czasie trwania wspólności ustawowej małżonkowie zgromadzili wkład oszczędnościowy stanowiący część przedpłaty na samochód osobowy »Fiat 126p«, po ustaniu zaś wspólności ustawowej jeden z byłych małżonków wniósł pozostałą część przedpłaty i odebrał samochód, to co wchodzi w skład majątku ulegającego podziałowi:

1) czy samochód, którego wartość określa się według cen wolnorynkowych, z tym, że od majątku wspólnego odliczy się część przedpłaty uiszczonej po ustaniu wspólności ustawowej przez jednego z byłych małżonków;

2) czy wkład (część przedpłaty) w wysokości zgromadzonej przez małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej;

3) czy część wartości samochodu określonej w cenach wolnorynkowych w stosunku odpowiadającym wysokości wkładu zgromadzonego przez małżonków do ceny detalicznej nabycia samochodu?"

podjął następującą uchwałę:

W wypadku gdy w czasie trwania wspólności ustawowej małżonkowie zgromadzili wkład oszczędnościowy stanowiący część przedpłaty na samochód osobowy i gdy po ustaniu wspólności ustawowej jeden z byłych małżonków wniósł pozostałą część przedpłaty oraz odebrał samochód, w skład majątku dorobkowego wchodzi część wartości samochodu według cen wolnorynkowych, która odpowiada stosunkowi wysokości wkładu zgromadzonego przez małżonków do ceny detalicznej nabycia samochodu.

Uzasadnienie

Założeniem zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia jest sytuacja charakteryzująca się tym, że w czasie łączącej małżonków wspólności majątkowej została założona książeczka oszczędnościowa obejmująca przedpłatę na samochód osobowy, po ustaniu zaś małżeńskiej wspólności majątkowej, w wyniku orzeczenia rozwodu, jeden z małżonków uzupełniał wpłaty do wymaganej wysokości i nabył w tej drodze samochód.

Sąd Rejonowy w sprawie o podział majątku dorobkowego ustalił, że w skład majątku wspólnego wchodzi między innymi kwota 90.436 zł stanowiąca odpowiednik wkładu zgromadzonego na książeczce samochodowej w okresie trwania małżeństwa. W czasie trwania małżeństwa małżonkowie wpłacili na samochodową książeczkę oszczędnościową kwotę 13.000 zł. Dalszych wpłat dokonywał były mąż. Wspólne wpłaty stanowiły 18,84% ustalonej ceny samochodu. Biegły wycenił wartość samochodu na 480.000 zł. Wobec tego wspólny udział stron będący równowartością wcześniej wpłaconej kwoty 13.000 zł stanowi kwota 90.436 zł. Została ona wliczona w skład majątku wspólnego i uwzględniona przy podziale.

W uzasadnieniu postanowienia przekazującego zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu Sąd Wojewódzki - rozważając różne rozwiązania - zaznaczył między innymi, że Sąd Rejonowy nie przytoczył żadnej argumentacji dla umotywowania przyjętego rozwiązania. Jednakże - jak się wydaje - Sąd Rejonowy kierował się następującym rozumowaniem: odebrany przez wnioskodawcę samochód jest następstwem uiszczenia ceny nabycia, na którą złożyły się pieniądze z czasu trwania wspólności małżeńskiej oraz pieniądze wnioskodawcy wypłacone już po ustaniu wspólności majątkowej. W takim wypadku samochód byłby współwłasnością byłych małżonków z racji uiszczenia części ceny z majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej oraz wnioskodawcy z racji uiszczenia przez niego pozostałej części ceny po ustaniu wspólności. Byli małżonkowie, jako współwłaściciele majątku wspólnego, który przeznaczony został na zapłacenie części samochodu, mieliby określony udział we współwłasności samochodu, którego wielkość określa stosunek części ceny uiszczonej z majątku wspólnego do ceny detalicznej samochodu. Pozostały udział przysługiwałby wyłącznie wnioskodawcy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z przepisów o wspólności majątkowej wynika, że z zastrzeżeniem unormowań zawartych w art. 47 § 1 i art. 50 k.r.o. powstaje ona z chwilą zawarcia małżeństwa (art. 30 k.r.o.) i przestaje istnieć w razie ustania małżeństwa oraz w czasie trwania małżeństwa w wypadkach przewidzianych w art. 52 i 53 k.r.o. Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej (art. 32 § 1 k.r.o.). Natomiast przedmioty majątkowe nabyte już przez byłych małżonków, nawet wspólnie, nie stanowią dorobku i w konsekwencji nie wchodzą w skład wspólności ustawowej. Wraz z ustaniem małżeństwa następuje zmiana systemu prawnego stosunków.

Tego rodzaju zasady nie wyłączają w pewnym zakresie zmodyfikowanych rozwiązań wynikających z koncepcji tzw. oczekiwania prawnego (ekspektatywy). Jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wpisanej do księgi zasad prawnych uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego III CZP 86/77 z dnia 12 stycznia 1978 r. (OSNCP 1978, z. 10, poz. 171), cecha charakterystyczna konstrukcji ekspektatywy polega na tym, że związane z nią uprawnienia mają w określonym momencie ulegać przekształceniu w konkretne prawo wspólne, jak ma się rzecz w wypadku istnienia małżeńskiej wspólności ustawowej. Rzeczywisty walor społeczny i prawny realizacji prawa z ekspektatywy - jak na to wskazuje dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego - wyraża się w tym, że w wypadku, gdy oczekiwanie prawne powstało w ramach ustawowej wspólności majątkowej, wyrastające ze wspólnego oczekiwania konkretne prawo zostaje nabyte "na prawach wspólnoty ustawowej", mimo że normalną typową konsekwencją ustania małżeństwa jest ustanie ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej.

W świetle dotychczasowego orzecznictwa, wykształconego na tle różnych stanów faktycznych (I CR 444/69 z dnia 12 lutego 1970 r. - OSNCP 1970, poz. 203, III CZP 8/72 z dnia 16 marca 1972 r. - OSNCP 1972, poz. 192, III CRN 120/76 z dnia 2 lipca 1976 r. - OSNCP 1977, poz. 54, III CZP 50/77 z dnia 2 lipca 1977 r. - OSNCP 1979, poz. 178, III CZP 1/74 z dnia 30 września 1974 r. - OSNCP 1975, poz. 37) wspólna ekspektatywa i związana z nią możliwość uzyskania prawa wchodzą do majątku wspólnego z takim właśnie skutkiem. Charakter ekspektatywy jako swego rodzaju uprawnienia uzasadnia wniosek, że w tym właśnie wypadku należy odstąpić od zasady, że po ustaniu wspólności majątkowej nie można już nabyć rzeczy na prawach tej wspólności.

Stosując tę zasadę do rozważanego w niniejszej sprawie wypadku, należy mieć na uwadze jego swoistość. Swoistość ta wyraża się w tym, że występuje problem zakresu uprawnień nabytych na prawach wspólności małżeńskiej.

W grę wchodzić może tylko przyrost wartości od nabytego w drodze przedpłaty samochodu w odpowiedniej, proporcjonalnej części do wartości wpłaty w czasie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej. Inne rozwiązania abstrahowały niesłusznie od istotnej okoliczności, że do zrealizowania pełnych przesłanek nabycia prawa doszło tylko na skutek aktywności i wpłat jednego z byłych małżonków już po ustaniu majątkowej wspólności małżeńskiej.

Żadnymi względami nie byłoby też uzasadnione zapatrywanie, że w skład majątku dorobkowego - według zasad koncepcji ekspektatywy prawnej - wchodzi nabyty samochód lub jego wartość, a wpłaty dokonane przez jednego z byłych małżonków po ustaniu wspólności majątkowej należałoby traktować jako nakłady na majątek wspólny. Prowadziłoby to bowiem do nabycia korzyści majątkowych bez oparcia w jakimkolwiek tytule. Nie byłoby również żadnych uzasadnionych racji, aby uważać, że w skład majątku podlegającego podziałowi wchodzi tylko suma wpłacona na przedpłaty w czasie trwania małżeństwa. Tego rodzaju stanowisko pomijałoby niesłusznie fakt, że w czasie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej wpłacona została kwota, stanowiąca podstawę do ekspektatywy prawnej.

Z tych wszystkich względów należało orzec jak na wstępie.

OSNC 1983 r., Nr 5-6, poz. 73