Uchwała z dnia 1982-12-10 sygn. III CZP 45/82

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 45/82

Uchwała z dnia 10 grudnia 1982 r.

Przewodniczący: Prezes SN A. Filcek (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Kuryłowicz, M. Sychowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Barbary K. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcji Leśnej "Las" w E. o wydanie szafy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 30 listopada 1982 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Suwałkach postanowieniem z dnia 8 września 1982 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy podwyżki cen dokonane na początku 1982 r. uzasadniają żądanie zamawiającego wydanie mu dzieła za zapłatą wynagrodzenia w wysokości przewidzianej w chwili zawarcia umowy, jeżeli wymienione podwyżki cen nastąpiły w okresie, gdy przyjmujący zamówienie był już w zwłoce z wykonaniem tego dzieła"

podjął następującą uchwałę:

Przyjmujący zamówienie nie może żądać wskutek zmiany cen podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego (art. 629 k.c.), jeżeli zmiana cen nastąpiła w okresie, gdy był on już w zwłoce z wykonaniem dzieła.

Uzasadnienie

Powódka domagała się w pozwie nakazania pozwanemu przedsiębiorstwu wydania szafy wykonanej na jej zamówienie za zapłatą ceny obowiązującej w 1981 r. Powódka twierdziła, że w dniu 19.VI.1981 r. zawarła z pozwanym przedsiębiorstwem umowę potwierdzoną zleceniem nr 00091 o wykonanie na jej rzecz szafy trzydrzwiowej koloru jasnego według dostarczonego szkicu w terminie do dnia 20 grudnia 1981 r. za cenę około 8.000 zł.

Pozwane przedsiębiorstwo nie uznało powództwa, wyraziło natomiast gotowość wydania szafy za cenę 19.901 zł obowiązującą w styczniu 1982 r. w czasie wykonania zamówionej szafy.

Sąd Rejonowy w Ełku wyrokiem z dnia 11.VI.1982 r. oddalił powództwo ustaliwszy, że do wykonania szafy w pierwszym terminie nie doszło dlatego, że powódka nie określiła dokładnie rodzaju płyty, z której szafa miała być wykonana. Wyboru tej płyty dokonała dopiero w styczniu 1982 r., kiedy też uprzedzona została o zmianie ceny, na którą wyraziła zgodę. Tym samym przedłużony został termin wykonania dzieła. Powódka nie udowodniła twierdzenia, że cena szafy wynosić miała około 8.000 zł, wobec czego zgodnie z art. 556 § 2 k.c. należy przyjąć, że strony miały na względzie cenę obowiązującą w czasie, w którym przedsiębiorstwo gotowe było wydać powódce wykonaną szafę. Do ceny szafy należy stosować przepisy o cenie wynikowej (art. 540 k.c.) i cenie sztywnej (art. 537 § 1 k.c.). Toteż powódka - zdaniem Sądu Rejonowego - nie może żądać realizacji umowy według cen z 1981 r., ponieważ decyzja w zakresie zwyżki cen podjęta została niezależnie od pozwanego przez właściwy organ państwowy. Oddalając powództwo Sąd Rejonowy powołał się także na przepisy art. 629 i 631 k.c. dotyczące podwyższenia ceny kosztorysowej.

Rozpoznając sprawę na skutek rewizji powódki, Sąd Wojewódzki w Suwałkach przedstawił w trybie art. 391 k.p.c. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości.

Sąd Wojewódzki uznał, że ustalenie Sądu Rejonowego, iż niedotrzymanie terminu wykonania szafy usprawiedliwione było brakiem współdziałania powódki, która dopiero w styczniu 1982 r. dokonała wyboru płyty do wykonania szafy, nie ma dostatecznego uzasadnienia w zebranym materiale dowodowym, natomiast z okoliczności sprawy wynika, że strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, które zgodnie z art. 632 § 2 k.c. może być podwyższone w razie zmiany stosunków, do których należy zwyżka cen. Budzi jednak wątpliwości kwestia, czy nie stoi temu na przeszkodzie okoliczność, że zwyżka cen nastąpiła w okresie, gdy przyjmujący zamówienie był już w zwłoce z wykonaniem tego dzieła.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy konieczne jest prawidłowe ustalenie, czy strony określiły cenę zamówionej szafy i jaki charakter miały ceny obowiązujące w zakresie usług świadczonych przez pozwane przedsiębiorstwo państwowe, zwłaszcza, czy w grę wchodziły ceny wolne, podlegające swobodnemu ustalaniu przez strony, czy też ceny reglamentowane mające charakter cen sztywnych, maksymalnych bądź wynikowych w rozumieniu przepisów art. 537-540 k.c. (mających z mocy art. 628 § 2 k.c. odpowiednie zastosowanie przy umowie o dzieło), ustalone zarządzeniem właściwego organu państwowego. Sąd Rejonowy przyjął, że do umowy w niniejszej sprawie miały zastosowanie ceny sztywne, lecz nie wskazał, na jakiej podstawie opiera swój wniosek. Gdyby istotnie w grę wchodziła cena sztywna, to wobec jej podwyżki sprawę należałoby rozważyć na tle art. 542 w zw. z art. 628 § 2 k.c. Ponieważ art. 542 k.c. odnosi się wyłącznie do stosunków między jednostkami gospodarki uspołecznionej nie mógł mieć zastosowania do umowy łączącej strony, z których tylko jedna jest jednostką gospodarki uspołecznionej. W rezultacie - jeżeli odrzucić, jak to czyni Sąd Wojewódzki, ustalenie o zgodzie powódki na nową, wyższą cenę - stosownie do art. 537 § 1 w zw. z art. 628 § 2 k.c. w grę wchodziłaby cena sztywna z chwili zawarcia umowy, bez względu na jej zmianę przed wykonaniem umówionego dzieła, zwłaszcza że niedopuszczalne było wobec braku ustawowego odesłania zastosowanie do umowy o dzieło przepisu art. 536 § 2 k.c. odnoszącego się do umowy sprzedaży.

Z kolei Sąd Wojewódzki - nie wskazując konkretnie na podstawie jakich dowodów - dochodzi do wniosku, że strony ustaliły ryczałtową cenę szafy. Prawdopodobnie Sąd Wojewódzki oparł powyższy wniosek na treści dołączonego do akt dokumentu zlecenia z dnia 19.VI.1981 r. nr 00091 na wykonanie zamówionej szafy, w którym wprawdzie nie została wypełniona pozycja dotycząca ceny usługi, jednakże figuruje w nim szczegółowe zestawienie materiałów na kwotę 6.186 zł oraz robocizny na kwotę 1.473,60 zł. Suma tych kwot odpowiada kwocie około 8.000 zł wskazywanej przez powódkę jako umówiona cena, zwłaszcza że na odwrocie zlecenia figuruje zastrzeżenie, iż "cena ostateczna bez pisemnej zgody zamawiającego nie może przekraczać więcej niż 10% ceny podanej na odwrocie", co wskazuje na orientacyjny charakter ceny. Na okoliczność, że orientacyjne zestawienie kosztów usługi zamieszczone zostało w zleceniu w chwili zawarcia umowy wydaje się wskazywać treść odpowiedzi na pozew pozwanego przedsiębiorstwa, w której podano, że w styczniu 1982 r., kiedy poinformowano powódkę o zmianie ceny, nie dokonano na zleceniu poprawek co do kosztów. Jednakże nietrafna jest ocena Sądu Wojewódzkiego, że tak sformułowana cena stanowi wynagrodzenie ryczałtowe w rozumieniu art. 632 k.c. Ryczałtowe wynagrodzenie bowiem wyrażać się powinno w kwocie absolutnej, a więc dokładnej. Natomiast orientacyjny charakter ceny wynikającej z zestawienia planowanej robocizny i przewidywanych kosztów materiałowych przemawiać może za wynagrodzeniem kosztorysowym (art. 629-630 k.c.). Toteż do takiego wynagrodzenia ograniczył Sąd Najwyższy swoją odpowiedź. Jeżeli w toku wykonywania dzieła za wynagrodzeniem kosztorysowym zarządzeniem właściwego organu państwowego podwyższona została wysokość ceny lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, przyjmujący zamówienie może stosownie do art. 629 k.c. żądać podwyższenia umówionego wynagrodzenia. Jednakże prawo to nie przysługuje mu, jeżeli zmiana cen nastąpiła w okresie, gdy był on już w zwłoce z wykonaniem dzieła. Zwłoka dłużnika bowiem nie może wywierać skutków korzystnych dla niego, a ujemnych dla wierzyciela. Byłoby to sprzeczne z generalnie ujemnym dla dłużnika kierunkiem następstw jego zwłoki, wynikających z przepisów art. 477-481 i 491 k.c. Ponadto zapłacenie przez wierzyciela mimo zwłoki dłużnika wyższej ceny stanowiłoby w istocie szkodę wierzyciela spowodowaną zwłoką dłużnika, którą obowiązany byłby on wynagrodzić zgodnie z art. 477 § 1 k.c. Wyłącznie zatem w przedstawionej sytuacji możliwości podwyższenia ceny prowadzi do jednakowego rezultatu.

W podobny sposób ocenił Sąd Najwyższy skutek zwłoki sprzedawcy przy podwyżce cen przedmiotu kupna-sprzedaży w wyroku z dnia 18.XI.1982 r.

Jak już wyżej zaznaczono, przydatność sformułowanej w sentencji uchwały odpowiedzi dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy zależy od poczynienia niezbędnych ustaleń co do treści umowy, charakteru umówionego wynagrodzenia oraz zwłoki pozwanego przedsiębiorstwa.

OSNC 1983 r., Nr 5-6, poz. 71