Uchwała z dnia 1982-10-28 sygn. III CZP 41/82

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 41/82

Uchwała z dnia 28 października 1982 r.

Przewodniczący: sędzia SN R. Czarnecki (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Łysakowski, J. Majorowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Ewy P. przeciwko Franciszkowi P. o alimenty po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 29 czerwca 1982 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy po prawomocnym orzeczeniu rozwodu dopuszczalne jest dochodzenie roszczeń alimentacyjnych przez dziecko przeciwko rodzicowi w procesie zawisłym przed wytoczeniem powództwa o rozwód, w wypadku gdy w trakcie procesu rozwodowego nie orzeczono o obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny w trybie art. 443 § 1 k.p.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Jeżeli w sprawie o rozwód sąd nie orzekł na mocy art. 443 § 1 k.p.c. o obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny przez czas trwania tego procesu, to w postępowaniu w sprawie z powództwa dziecka przeciwko jednemu z rodziców o alimenty, wszczętym przed wytoczeniem powództwa o rozwód (art. 445 § 2 k.p.c.), dopuszczalne jest dochodzenie - po prawomocnym orzeczeniu rozwodu i podjęciu zawieszonego postępowania - świadczeń alimentacyjnych za okres od wszczęcia postępowania w sprawie o alimenty do prawomocnego orzeczenia rozwodu.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:

W dniu 7.VII.1979 r. Ewa P. (urodzona w grudniu 1978 r.) działająca przez matkę Zofię P., wniosła pozew o zasądzenie na jej rzecz od swego ojca Franciszka P. tytułem alimentów kwot po 1.500 zł miesięcznie. W dniu 31.VIII.1979 r. Franciszek P. wytoczył przeciwko Zofii P. powództwo o rozwód. W sprawie o alimenty Sąd Rejonowy zawiesił postępowanie. Z kolei w sprawie o rozwód Sąd Rejonowy nie orzekł o obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny przez czas trwania tego procesu. Wyrokiem z dnia 20.X.1981 r., który uprawomocnił się, Sąd Rejonowy orzekł rozwód P. i zasądził od Franciszka P. na rzecz małoletniej Ewy tytułem alimentów kwoty w wysokości 20% jego uposażenia, jednakże nie niższej od kwoty po 1.500 zł miesięcznie. Po podjęciu postępowania w sprawie o alimenty, Zofia P. podniosła, że Franciszek P. nie świadczył alimentów w dochodzonej wysokości 1.500 zł miesięcznie, lecz przesyłał kwoty tylko od 700 do 1.000 zł miesięcznie, domaga się więc zasądzenia na rzecz małoletniej Ewy różnicy w sumie 17.600 zł. Sąd Rejonowy zasądził od Franciszka P. na rzecz małoletniej Ewy alimenty za okres od dnia 7.VII.1979 r. do dnia 19.I.1982 r. w kwotach po 300 zł miesięcznie, podając w uzasadnieniu swego wyroku, że kwoty te stanowią różnicę pomiędzy kwotami, które Franciszek P. powinien był świadczyć a kwotami, które świadczył.

Od powołanego wyroku obydwie strony wniosły rewizje. Rozpoznając te rewizje Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wyżej przytoczone zagadnienia prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W myśl art. 445 § 2 k.p.c. postępowanie w sprawie o alimenty wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód ulega zawieszeniu co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód, a w myśl art. 443 § 1 k.p.c. w sprawie o rozwód sąd orzeka także z urzędu o obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny przez czas trwania tego procesu.

Z art. 445 § 3 k.p.c. wynika, że jeżeli w sprawie o rozwód sąd orzekł na mocy art. 443 § 1 k.p.c. co do świadczeń za czas trwania procesu o rozwód, tzn. za okres objęty zawieszonym postępowaniem w sprawie o alimenty, to po prawomocnym orzeczeniu rozwodu stało się zbędne (art. 355 § 1 k.p.c.) wydanie w sprawie o alimenty orzeczenia co do świadczeń za wymieniony czas, i dlatego w sprawie o alimenty postępowanie ulega umorzeniu co do świadczeń za czas trwania procesu o rozwód.

Natomiast jeżeli w sprawie o rozwód sąd nie orzekł o obowiązku przewidzianym w art. 443 § 1 k.p.c., to po prawomocnym orzeczeniu rozwodu i podjęciu zawieszonego postępowania w sprawie o alimenty nic nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu co do świadczeń za czas trwania procesu o rozwód. W szczególności na przeszkodzie tej nie stoi ani okoliczność, że orzeczenie wydane w trybie art. 443 § 1 k.p.c. jest ostateczne, skoro tego orzeczenia nie ma, ani zasada ekonomii procesowej, ani wreszcie - prekluzja procesowa w tym wypadku nie wprowadzona przez ustawodawcę, tj. nie zawarta w art. 445 k.p.c., zwłaszcza w jego § 3. Jeżeli więc w sprawie o rozwód sąd nie orzekł o obowiązku przewidzianym w art. 443 § 1 k.p.c., to w postępowaniu w sprawie z powództwa dziecka przeciwko jednemu z rodziców o alimenty, wszczętym przed wytoczeniem powództwa o rozwód, dopuszczalne jest dochodzenie świadczeń alimentacyjnych za czas trwania procesu o rozwód.

W odniesieniu do okresu od wszczęcia przez dziecko postępowania w sprawie o alimenty do wytoczenia powództwa o rozwód, postępowanie w sprawie o alimenty nie ulega zawieszeniu (art. 445 § 2 k.p.c.). W odniesieniu do świadczeń za ten okres, w sprawie o rozwód nie może też być wydane orzeczenie z art. 443 § 1 k.p.c. Tym bardziej zatem, nic nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu wyżej wspomnianych świadczeń alimentacyjnych za wymieniony okres sprzed wytoczenia powództwa o rozwód.

Należy dodać, że wyrok z dnia 8.XI.1973 r. (OSNCP 1974, poz. 118) nie dotyczy rozważanego stanu faktycznego, mianowicie - gdy postępowanie w sprawie o alimenty zostało wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód (art. 445 § 2 k.p.c.). Nie dotyczy on też wypadku, gdy sąd nie orzekł w trybie art. 443 § 1 k.p.c. (por. bliżej pkt I uzasadnienia uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 11.X.1975 r., OSNCP 1976, poz. 31).

Świadczenia alimentacyjne charakteryzują się tym, że są one przeznaczone na zaspokojenie bieżących potrzeb uprawnionego. O tym jednak, czy świadczenia alimentacyjne są przeznaczone na zaspokojenie takich potrzeb, decyduje chwila wszczęcia postępowania w sprawie o alimenty. Otóż świadczenia alimentacyjne dochodzone za czas poprzedzający wszczęcie postępowania w takiej sprawie traktuje się ściśle jako przeznaczone na zaspokojenie bieżących potrzeb uprawnionego, wówczas bowiem roszczenie uwzględnia się w zasadzie tylko o tyle, o ile potrzeby te nie zostały zaspokojone. Natomiast świadczenia alimentacyjne dochodzone za czas od wszczęcia postępowania w sprawie o alimenty traktuje się niezmiennie jako przeznaczone na zaspokojenie bieżących potrzeb uprawnionego, chociaż zasądzenie tych świadczeń następuje w odniesieniu do kolejnych okresów, które z natury rzeczy minęły, a potrzeby uprawnionego zostały zaspokojone. Sytuacja polegająca na tym, że w postępowaniu w sprawie o alimenty wszczętym przed wytoczeniem powództwa o rozwód (art. 445 § 2 k.p.c.) dochodzi do zasądzenia świadczeń alimentacyjnych za okres sprzed prawomocnego orzeczenia rozwodu, tzn. zasądzenie tych świadczeń następuje w odniesieniu do kolejnych okresów, które minęły, nie różni się od ostatnio przytoczonej. dlatego w takiej sprawie świadczenie alimentacyjne traktuje się jako przeznaczone na zaspokojenie bieżących potrzeb uprawnionego dziecka.

W stanie faktycznym będącym podstawą rozważań wyżej wspomnianej uchwały składu 7 sędziów, postępowanie w sprawie o alimenty nie zostało wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód. Wniesienie pozwu nastąpiło po prawomocnym orzeczeniu rozwodu, i to - nie o alimenty. Zapewne potrzeby dziecka zostały zaspokojone i dziecko nie miało podstaw do żądania świadczeń alimentacyjnych za czas poprzedzający wszczęcie postępowania w sprawie o alimenty. W tej sytuacji jedno z rodziców dziecka wniosło przeciwko drugiemu pozew oparty na art. 140 k.r.o. Uchwała składu 7 sędziów wyjaśnia, że jeżeli w sprawie o rozwód sąd nie orzekł o obowiązku przewidzianym w art. 443 § 1 k.p.c., to po orzeczeniu rozwodu były małżonek może dochodzić od byłego współmałżonka roszczenia opartego na art. 140 k.r.o. za czas procesu o rozwód. Uchwała ta nie wyłącza więc w innym stanie faktycznym i prawnym dopuszczalności dochodzenia świadczeń alimentacyjnych przez dziecko.

Z tych względów na przedstawione zagadnienie prawne udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1983 r., Nr 4, poz. 49