Wyrok z dnia 1982-06-28 sygn. IV CR 230/82

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 230/82

Wyrok z dnia 28 czerwca 1982 r.

W wyroku wstępnym sąd powinien przesądzić o konkretnym prawie lub stosunku prawnym. W wyroku takim nie można natomiast rozstrzygać tylko o kwestii legitymacji procesowej czynnej lub biernej. Termin bowiem "zasada" w rozumieniu art. 318 § 1 k.p.c. odnosi się do strony przedmiotowej a nie podmiotowej procesu.

Przewodniczący: sędzia SN. Z. Marmaj. Sędziowie SN: K. Piasecki (sprawozdawca). T. Żyznowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Józefa B. przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "Świt" w K. o zapłatę, na skutek rewizji pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Radomiu z dnia 20 listopada 1981 r.

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w Radomiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Radomiu wyrokiem z dnia 24 września 1980 r. zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda dochodzoną kwotę 463.343 zł z odsetkami. Sąd Wojewódzki ustalił, że powód, będący kierownikiem i właścicielem zakładu rzemieślniczego, zrzeszonym na zasadach zryczałtowanego rozrachunku w Wojewódzkiej Usługowej Spółdzielni Pracy w R. - Zakład Terenowy nr 8 w S. wykonał na rzecz strony pozwanej tunele foliowe, za które strona pozwana nie zapłaciła w całości. Jest on legitymowany do dochodzenia reszty należności. Za nieuzasadniony uznany został zarzut podniesiony przez stronę pozwaną, że nie zawierała z powodem żadnej umowy, umowę taką natomiast zawarła z Wojewódzką Usługową Spółdzielnią Pracy w R. - Oddział Terenowy w S.

Wyrokiem z dnia 27 stycznia 1981 r. Sąd Najwyższy uchylił powyższy wyrok i przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu, który obecnie zaskarżonym wyrokiem wstępnym uznał, iż "powód Józef B. ma legitymację czynną do dochodzenia roszczenia związanego z wykonaniem dla strony pozwanej 20 sztuk tuneli ogrodniczych".

Dla uzasadnienia tego rozstrzygnięcia Sąd Wojewódzki przytoczył, że z dniem 1 sierpnia 1978 r. powód - prowadzący na zasadach zryczałtowanego rozrachunku i będący członkiem S-j Spółdzielni Pracy - wystąpił ze Spółdzielni, która pismem z dnia 20 września 1978 r. zawiadomiła o tym stronę pozwaną, informując ją równocześnie, że wszelkie rozliczenia z tytułu realizacji zleceń za usługi metalowe należy dokonywać bezpośrednio z wykonawcą - Józefem B. W momencie wystąpienia powoda ze Spółdzielni prace przy wykonywaniu tuneli były już znacznie zaawansowane. Na wykonanie usługi powód sporządził fakturę. Z zeznań świadków i przesłuchania strony wynika, że powód po wystąpieniu ze Spółdzielni zobowiązany był do wykonania zamówionych wcześniej tuneli, że pozwana Spółdzielnia wiedziała o tym i zamówione tunele przyjęła, nie zgłaszając wykonawcy żadnych reklamacji, a nadto ze względu na brak zasadniczej regulacji prawnej stosunku między rzemieślnikiem a usługową spółdzielnią - uprawnienie powoda do wytoczenia powództwa o należność za wykonane tunele nie może być kwestionowane.

W rewizji od tego wyroku pozwana Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku wstępnego i uznanie, że powód nie ma legitymacji czynnej do dochodzenia roszczeń związanych z wykonywanymi dla pozwanej dwudziestoma sztukami tuneli foliowych lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

Zaskarżony wyrok podlega uchyleniu i sprawa przekazaniu Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania z następujących przyczyn:

1. Przede wszystkim należy stwierdzić naruszenie art. 318 § 1 k.p.c. regulującego wyrok wstępny. Koncepcja wyroku wstępnego jest wynikiem możliwości rozgraniczenia dwóch sfer działalności jurysdykcyjnej, a mianowicie ustalenia samej zasady i orzeczenia sankcji polegającej - w wypadku uwzględnienia powództwa o świadczenie - na zastosowaniu odpowiedniej sankcji cywilnoprawnej. Wyrok wstępny ma charakter wyroku ustalającego w ramach procesu o zasądzenie. Ustalenie w nim zawarte dotyczy zasady dochodzonego świadczenia. W wyroku wstępnym sąd powinien przesądzić o konkretnym prawie lub stosunku prawnym. W wyroku wstępnym nie może natomiast rozstrzygać tylko o kwestii legitymacji procesowej czynnej lub biernej. Termin bowiem "zasada" w rozumieniu art. 318 § 1 k.p.c. odnosi się do strony przedmiotowej a nie podmiotowej procesu.

Niezależnie od tego, należy stwierdzić, że wyrok wstępny może być wydany we wstępnej fazie całego procesu, a więc powinien być pierwszym w sprawie wydanym wyrokiem.

2. Sąd Najwyższy w poprzednim swoim wyroku wydanym w niniejszej sprawie uznał zarzuty strony pozwanej za uzasadnione w tym sensie, że nie została wyjaśniona kwestia charakteru stosunku prawnego łączącego powoda z Wojewódzką Usługową Spółdzielnią Pracy pod tym kątem widzenia, czy powód jest legitymowany do samodzielnego dochodzenia roszczeń związanych ze świadczeniem usług dla osób trzecich.

Nie ma podstaw do wniosku, że istota tego stosunku sprowadza się wyłącznie do ułatwienia rzemieślnikowi nabywania surowców i materiałów do świadczenia usług i uproszczenia zasad dokumentacji, ewidencji, sprawozdawczości oraz systemu rozliczeń. Te okoliczności mieszczą się w sferze ściśle wewnętrznych stosunków o charakterze organizacyjno-technicznym. Istota zagadnienia odnosi się do kwestii najistotniejszej z punktu widzenia kontrahentów, a mianowicie kwestii uprawnienia do występowania w obrocie, a więc na zewnątrz stosunku między Spółdzielnią tego typu a rzemieślnikiem. Chodzi zatem o rozstrzygnięcie problemu, kto stał się kontrahentem strony pozwanej, powód będący rzemieślnikiem i w tym charakterze członkiem usługowej spółdzielni, czy też bezpośrednio sama spółdzielnia tego typu. Z materiału sprawy wynikałoby, że strona pozwana zawierała umowę ze Spółdzielnią, która dopiero następnie zlecała rzemieślnikowi realizację przyjętego zamówienia.

3. Sąd Wojewódzki nieprawidłowo ocenił umowę zlecenia zawartą przez Wojewódzką Usługową Spółdzielnię Pracy ze stroną pozwaną. Z umowy tej nie wynika, żeby kontrahentem jej był powód jako rzemieślnik - członek tej Spółdzielni. W sposób logiczny z treścią tej umowy, wyraźnie określającej kontrahentów, koreluje pismo Spółdzielni do "Zakładu Usługowego Ślusarsko-Spawalniczego w S." zalecające, w związku z przyjęciem do realizacji zamówienia, wykonanie usługi.

Sąd Wojewódzki nie miał na względzie tego, że pozwana Spółdzielnia jako jednostka gospodarki uspołecznionej mogłaby tego rodzaju umowę zawrzeć bezpośrednio z osobą fizyczną z poważnymi ograniczeniami wynikającymi z przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1958 r. o dostawach, robotach i usługach na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej (Dz. U. Nr 3, poz. 7).

Z pism strony pozwanej może też wynikać, że nigdy nie traktowała powoda jako swojego kontrahenta.

Stosunek prawny może oczywiście ulec przekształceniu pod względem podmiotowym przede wszystkim w wyniku zmiany wierzyciela lub dłużnika (art. 509-526 k.c.). Jednakże nie może to nastąpić tylko w sposób faktyczny, jak to przyjmowała Wojewódzka Spółdzielnia, wysyłając pismo do pozwanej Spółdzielni Produkcyjnej tej treści: "W związku z powyższym wszelkie rozliczenia z tytułu realizacji zlecenia za usługi metalowe należy dokonywać bezpośrednio z wykonawcą tych usług ob. Józefem B.

Przyjęcie długu może nastąpić przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela (art. 519 § 2 pkt 2 k.c.). Zastrzeżenie konieczności udziału wierzyciela w czynności pozwanej przyjęcia długu jest uzasadnione tym, że nie jest dla niego obojętne, kto ma być jego dłużnikiem. Strona pozwana konsekwentnie podnosi przez cały czas procesu, że nie łączyła jej z powodem żadna umowa i nie wyraziła zgody na to, aby jej kontrahentem stał się powód jako osoba fizyczna.

Należy mieć także na uwadze to, że przejęcie długu nawet w stosunkach między jednostkami gospodarki uspołecznionej może nastąpić tylko o tyle, o ile nie narusza zadań planowych tych jednostek. Tym poważniejsze ograniczenia w zakresie zmiany dłużnika wiążą się z sytuacją, gdy w stosunku prawnym wiążącym jednostki gospodarki uspołecznionej dotychczasowy dłużnik będący jednostką gospodarki uspołecznionej miałby być zastąpiony osobą fizyczną. Wiąże się to z tym, że ulega z reguły zasadniczej zmianie reżim prawny wchodzący w grę (art. 2 k.c.). Oprócz tego zmiana dłużnika w takim wypadku pociąga za sobą zmiany w zakresie prawa procesowego mającego zastosowanie, zamiast bowiem właściwości organów państwowego arbitrażu gospodarczego właściwymi stałyby się sądy powszechne do rozstrzygania ewentualnych sporów. Ogólnie można by stwierdzić, że instytucja zmiany dłużnika w charakteryzowanej sytuacji mogłaby być wykorzystywana w celu obejścia przepisów mających zastosowanie w stosunkach między jednostkami gospodarki uspołecznionej. Dlatego zmiana dłużnika w tym czasie jest niedopuszczalna.

Z tych wszystkich względów należało orzec jak w sentencji niniejszego wyroku.

OSNC 1983 r., Nr 2-3, poz. 42