Wyrok z dnia 1981-12-10 sygn. I CR 283/81

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 283/81

Wyrok z dnia 10 grudnia 1981 r.

Ani nadbudowa, ani wykończenie budynku nie stanowi wzniesienia budowli w rozumieniu art. 231 k.c., jednakże jako budowla w rozumieniu art. 231 k.c. może być potraktowana nadbudowa lub przebudowa, jeśli jest tak daleko idąca, że doprowadza do powstania całkowicie nowego, nieporównanie droższego obiektu aniżeli obiekt dotychczasowy.

Unormowania art. 231 k.c. służą usuwaniu konfliktów, jakie występują między posiadaczami a właścicielami nieruchomości w zwykłym obrocie cywilnoprawnym, nie mogą zaś być wykorzystywane jako środek usuwania nieprawidłowości w działaniu organów administracyjnych.

Przewodniczący: sędzia SN J. Ignatowicz (sprawozdawca). Sędziowie SN: A. Gola, Ł. Grygołajtys.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Zofii W. i 7 innych przeciwko Skarbowi Państwa - Urząd Miasta w S. o 331.000 zł na skutek rewizji pozwanego Skarbu Państwa od wyroku Sądu Wojewódzkiego w S. z dnia 10 listopada 1980 r.

zaskarżony wyrok zmienił i powództwo oddalił; nie obciążył powodów kosztami procesu.

Uzasadnienie

Powódka Zofia W. wnosiła o nakazanie pozwanemu Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez Urząd Miasta w S., aby nabył nieruchomość położoną w S. przy ul. Sądowej nr 1 za zapłatę wynagrodzenia w kwocie ustalonej przez biegłego. W uzasadnieniu pozwu wskazała, że Urząd Miejski w S. przeprowadził nadbudowę budynku bez zgody uprawnionych właścicieli, a następnie ustanowił przymusową hipotekę z tytułu poczynionych nakładów. Urząd Miejski odmówił wykupienia budynku - zdaniem powódki - bezpodstawne, gdyż ustawa z dnia 22 kwietnia 1959 r. o remontach i o budowie oraz o wykańczaniu budowy i nadbudowie budynków (jedn. tekst: Dz. U. z 1968 r. Nr 36, poz. 249) przewiduje taką możliwość w art. 7 ust. 1 przy zastosowaniu stawek obowiązujących przy wywłaszczeniu nieruchomości. Zachodzą też okoliczności uzasadniające zastosowanie per analogiam art. 231 § 2 k.c.

Pozwany Skarb Państwa zarzucił, że przepis art. 231 § 2 k.c. nie ma tu zastosowania, ponieważ remont przedmiotowej nieruchomości, z którą wiązała się również modernizacja budynku, był wykonany w trybie powołanej ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r., która jest lex specialis w stosunku do k.c., a ponadto art. 231 § 2 k.c. mówi o budynkach nowo wznoszonych, a nie remontowanych.

Wyrokiem z dnia 10.XI.1980 r. Sąd Wojewódzki w S. nakazał, aby Skarb Państwa wykupił sporną nieruchomość od jej właścicieli: Zofii W. i 7 innych.

Sąd Wojewódzki stwierdził, że argumenty strony pozwanej byłyby zasadne, gdyby nadbudowa piętra domu, o którą chodzi w sprawie, dokonana została na mocy decyzji administracyjnej; w takim przypadku pozew podlegałby odrzuceniu ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej. Nadbudowa budynków stanowiących własność osób fizycznych bez zgody takich osób przewidziana jest w ustawie z dnia 22 kwietnia 1959 r., jednakże zgodnie z art. 6 tej ustawy możliwość nadbudowy bez zgody właściciela ograniczona jest do budynków będących częścią zespołu budowlanego danej zabudowy, wymagającego uporządkowania. Określenie zespołu budowlanego danej zabudowy wymagającego uporządkowania w myśl art. 6 wymienionej wyżej ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r. następuje w formie uchwały wojewódzkiej rady narodowej, która podlega ogłoszeniu w dzienniku urzędowym.

Strona pozwana nie twierdzi nawet, że kiedykolwiek zapadła uchwała wojewódzkiej rady narodowej zaliczająca przedmiotowy budynek do zespołu budowlanego danej zabudowy wymagającej uporządkowania. Strona pozwana nie przedstawiła też decyzji administracyjnej nakazującej nadbudowę. W takich warunkach Sąd Wojewódzki uznał, że nadbudowa piętra w budynku powódki nie mogła być działaniem w wykonaniu stosunku administracyjnoprawnego między stronami, gdyż stosunek taki nie istniał wobec braku odpowiednich aktów administracyjnych, zarzut przeto niedopuszczalności drogi sądowej jest niesłuszny, co umożliwia rozpoznanie sprawy na gruncie art. 231 § 2 k.c.

Przesłanki zastosowania w sprawie tego ostatniego przepisu zostały - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - spełnione. Według orzecz. SN z dnia 18.II.19872 r. (OSNCP 1972, poz. 109) wykup, o którym mowa w art. 231 k.c., jest możliwy także w wypadku nadbudowy. Spełniona jest także przesłanka znacznej różnicy między wartością działki gruntu wraz z budynkiem w stanie, w jakim się on znajdował przed przebudową, a wielkością poczynionych nakładów, sporny obiekt bowiem przed przebudową wart był 673.890 zł, a po przebudowie wartość jego wzrosła do sumy 1.784.194 zł.

Wymieniony wyżej wyrok zaskarżyła strona pozwana.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jak to wynika z przedstawionego na wstępie stanowiska powodów, powołują się oni na dwie podstawy prawne, uzasadniające - według twierdzeń pozwu - ich roszczenie: przepis art. 7 ust. 1 powołanej ustawy o remontach i odbudowie oraz art. 231 § 2 k.c. Jednakże zastosowanie obydwu tych podstaw w sprawie nie wchodzi w rachubę.

Przepis art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r. istotnie przewiduje możliwość przejęcie za odszkodowaniem - w warunkach w tym przepisie określonych - na własność Państwa odbudowanych budynków. Jednakże powołując się na tę podstawę, powodowie pomijają, że stwarza on dla Państwa - w interesie społecznym - możliwość przejęcie określonych budynków za odszkodowaniem, a nie obowiązek takiego przejęcia. Przepis ten więc nie rodzi roszczenia o przejęcie dla osób zainteresowanych. Ponadto gdyby nawet takie roszczenie było przewidziane, podlegałoby ono ze względu na jego charakter rozpoznaniu w drodze administracyjnej.

Gdy chodzi o drugą podstawę prawną, tj. art. 231 § 2 k.c., to przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że powołane przez Sąd Wojewódzki orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1972 r. bynajmniej nie zawiera poglądu, według którego roszczenie o wykup działki gruntu na podstawie art. 231 k.c. powstaje także w wypadku nadbudowy. W orzeczeniu tym chodziło bowiem o zupełnie inny stan faktyczny od tego, jaki występuje w sprawie niniejszej. W stanie faktycznym objętym tym orzeczeniem budynek został wzniesiony od podstaw na cudzym gruncie, tyle tylko, że budowę jego rozpoczęli rodzice, a następnie dołączyła się do niej córka z zięciem, przy czym budowę tę Sąd Najwyższy potraktował jako wspólną dla wszystkich budujących. Gdy natomiast chodzi o problem występujący w sprawie niniejszej, to stanowisko orzecznictwa i doktryny jest całkowicie odmienne od tego, jakie zaprezentował Sąd Wojewódzki. Zgodnie mianowicie z przeważającym poglądem ani nadbudowa, ani wykończenie budynku nie stanowi wzniesienia budowli w rozumieniu art. 231 k.c. (por. orzecz. SN z dnia 24.II.1971 r. - OSPiKA 1972, poz. 79). jest to stanowisko całkowicie prawidłowe. Przemawia za nim zdecydowanie brzmienie art. 231 § 1 i 2 k.c., przepisy te bowiem mówią o wzniesieniu budynku, a to określenie pojęciowo oznacza budowę od podstaw (od fundamentów), oraz o wzniesieniu na powierzchni; nadbudowa piętra nie stanowi oczywiście wzniesienia "na powierzchni" gruntu.

Rzecz oczywista, że powyższej wykładni nie można doprowadzić do absurdu. Dlatego nie byłoby sprzeczne z przepisami art. 231 k.c. uznanie, że ze wzniesieniem budowli w rozumieniu tych przepisów mamy do czynienia także wówczas, gdy nadbudowa lub przebudowa jest tak daleko idąca, że doprowadza do powstania całkowicie nowego, nieporównanie droższego obiektu aniżeli obiekt dotychczasowy. Tak byłoby np. w wypadku wzniesienia nad dotychczasowym parterowym domem (przy jego wzmocnieniu) kilkupiętrowego budynku. W sprawie niniejszej taki jednak stan faktyczny nie występuje, gdyż - jak to wyjaśniły zgodnie strony na rozprawie w Sądzie Najwyższym - nad kilkumieszkaniowym parterowym budynkiem powodów zostało nadbudowane pierwsze piętro, przy czym sam budynek pozostał - gdy chodzi o jego charakter - budowlą tego samego rodzaju, tzn. budynkiem mieszkalnym dla niewielkiej liczby mieszkańców.

Do powyższego należy dodać, że unormowania art. 231 k.c. służą usuwaniu konfliktów, jakie występują między posiadaczami a właścicielami nieruchomości w zwykłym obrocie cywilnoprawnym, nie mogą zaś być wykorzystywane jako narzędzie usuwania nieprawidłowości w działaniu organów administracyjnych. Nie oznacza to oczywiście, że w razie bezpodstawnego wzniesienia na cudzym gruncie budynku przez Państwo właścicielowi nie przysługiwałoby roszczenie o to, aby Państwo wykupiło od niego zajętą pod budowę działkę gruntu. W sprawie niniejszej sytuacja jest jednak inna. Mianowicie odpowiedni organ administracyjny wydał decyzję o odbudowie budynku powodów, ale przy jej wykonaniu doszło do przekroczenia uprawnień wynikających z tej decyzji, polegającego na dokonaniu nadbudowy.

Z zasad powyższych, skoro obydwie powołane przez powodów podstawy prawne nie uzasadniają ich roszczenia, zaskarżony wyrok należało z mocy art. 390 k.p.c. zmienić i powództwo oddalić.

OSNC 1982 r., Nr 7, poz. 107