Postanowienie z dnia 1981-11-17 sygn. I CZ 119/81

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CZ 119/81

Postanowienie z dnia 17 listopada 1981 r.

Względy celowości uzasadniają zawieszenie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. postępowania w sprawie o unieważnienie małżeństwa bigamicznego, jeżeli sąd nabierze uzasadnionego okolicznościami sprawy przekonania, że istnieją widoki na rozwiązanie poprzedniego małżeństwa w toczącym się już procesie rozwodowym i - co się z tym wiąże - na konwalidację związku bigamicznego, który funkcjonuje zgodnie z podstawowymi założeniami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Przewodniczący: sędzia SN T. Bukowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: H. Dąbrowski, M. Sychowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Stanisławy G. przeciwko Marianowi Maksymilianowi G. o unieważnienie małżeństwa na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 2 października 1981 r.

postanowił oddalić zażalenie.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 19.VIII.1980 r. orzeczony został rozwód zawartego w dniu 21.VI.1949 r. małżeństwa Mariana Maksymiliana i Stanisławy G. Rewizję pozwanej, skierowaną przeciwko zawartemu w tym wyroku orzeczeniu o winie, Sąd Rejonowy odrzucił. Zażalenie na to postanowienie nie zostało jeszcze rozpoznane.

Po otrzymaniu odpisu sentencji tego wyroku z przedwcześnie nadaną mu klauzulą prawomocności M.M.G. zawarł w dniu 22.I.1981 r. małżeństwo z Zofią Z.

W dniu 23.VII.1981 r. Stanisława G. wytoczyła powództwo o unieważnienie tego małżeństwa jako bigamicznego. Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 2.X.1981 r. postępowanie w tej sprawie zawiesił aż do prawomocnego zakończenia procesu rozwodowego małżonków M.M. i S. G.

W zażaleniu na to postanowienie powódka zarzuciła, że proces o unieważnienie małżeństwa bigamicznego nie może być hamowany przez proces rozwodowy oraz że Sąd Wojewódzki bezpodstawnie przyjął, jakoby zawieszenie postępowania było celowe ze społecznego punktu widzenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozstrzygnięcie sprawy o unieważnienie małżeństwa bigamicznego zależy w rozumieniu art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. od wyniku jednocześnie toczącego się procesu o rozwód poprzedniego małżeństwa bigamisty. Po prawomocnym bowiem rozwodzie małżeństwo bigamiczne traci cechę bigamiczności, czyli ulega konwalidacji, a w konsekwencji - biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili określonej w art. 316 k.p.c., przy uwzględnieniu wyjątków przewidzianych w art. 224 § 2 k.p.c. lub art. 326 § 1 k.p.c. - powództwo o jego unieważnienie należy oddalić na mocy art. 13 § 3 k.r.o. Oddalenie natomiast powództwa o rozwód poprzedniego małżeństwa uzasadnia unieważnienie małżeństwa bigamicznego.

Tezy o prejudycjalności procesu rozwodowego nie podważa fakt dopuszczalności unieważnienia małżeństwa bigamicznego przed prawomocnym zakończeniem tego procesu. Wydane bowiem w tych warunkach orzeczenie może się okazać przedwczesne w świetle wyniku jednocześnie toczącego się procesu rozwodowego. W każdym zaś razie stwarza ono społecznie szkodliwe ryzyko przejściowego unicestwienia małżeństwa, które - w razie rozwiązania poprzedniego małżeństwa przez rozwód - uległoby konwalidacji, przez co uniknięto by obiektywnie zbędnych czynności związanych z ponownym zawieraniem związku małżeńskiego przez te same osoby oraz z dokonywaniem dodatkowych wpisów w urzędzie stanu cywilnego.

O prejudycjalności procesu rozwodowego świadczy również to, że Sąd nie może orzec unieważnienia małżeństwa bigamicznego, jeżeli po zamknięciu rozprawy, a przed ogłoszeniem wyroku (art. 332 § 1 k.p.c.) poweźmie wiadomość, że w tym okresie uprawomocnił się wyrok orzekający rozwód poprzedniego małżeństwa bigamisty, czyli że upadła racja, dla której miał być unieważniony ex tunc związek bigamiczny. Wyrażony przeto w zażaleniu pogląd o potrzebie "możliwie szybkiego" rozpoznawania spraw o unieważnienie małżeństwa bigamicznego nie zawsze służy rzeczywistej ochronie rodziny powstałej z takiego małżeństwa. Co więcej - pochopne, aczkolwiek formalnie dopuszczalne unieważnienie małżeństwa bigamicznego wbrew istniejącej jeszcze perspektywie jego konwalidacji naruszałoby leżącą u podstaw naszego prawa rodzinnego zasadę trwałości związku małżeńskiego, aktualną w określonych sytuacjach również w stosunku do związku bigamicznego.

W związku z pozostałymi wywodami skarżącej należy stwierdzić, że zastrzeżona w art. 177 k.p.c. fakultatywność zawieszenia postępowania nie oznacza dowolności w działaniu Sądu w tym zakresie. W praktyce utrwaliła się zasada, że zawieszenie postępowania z przyczyn prejudycjalności jest powinnością Sądu, jeżeli tego wymagają względy celowości. W sprawie niniejszej, wbrew odmiennemu stanowisku skarżącej, występują okoliczności przemawiające z przyczyn wyżej wskazanych za wstrzymaniem się z wydaniem wyroku unieważniającego związek bigamiczny strony pozwanej. Przede wszystkim bowiem realna jest perspektywa, że proces rozwodowy zakończy się rozwiązaniem poprzedniego małżeństwa Mariana Maksymiliana G. W procesie tym Sąd nie tylko nie znalazł podstaw do zawieszenia postępowania w trybie art. 440 k.p.k., ale wydał już wyrok orzekający rozwód. Stanisława G. - pozwana w tamtym procesie, a powódka w niniejszym - w zasadzie nie sprzeciwiała się rozwodowi, skoro wyrok ten zaskarżyła jedynie w zakresie orzeczenia o winie rozkładu pożycia. Nie istnieją więc żadne widoki na utrzymanie poprzedniego małżeństwa. Nic zaś nie wskazuje na to, że wcześniejsze unieważnienie związku bigamicznego doprowadzi do jego faktycznego ustania lub że wykluczy ponowne zawarcie małżeństwa przez M.M.G. z Zofią Z. po prawomocnym rozwiązaniu jego poprzedniego małżeństwa. Za prognozą dobrego funkcjonowania związku małżeńskiego strony pozwanej przemawiają też takie okoliczności, jak: żądanie oddalenia powództwa o jego unieważnienie, wychowywanie wspólne dziecka liczącego 2 lata oraz oczekiwanie w najbliższych miesiącach drugiego dziecka. Przejawem swego rodzaju ochrony małżeństwa "nowego" są też przepisy art. 170, art. 400 i art. 417 § 4 k.p.c.

Przytoczone wyżej rozważania prowadzą do wniosku, że względy celowości wymagają zawieszenia na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. postępowania w sprawie o unieważnienie małżeństwa bigamicznego, jeżeli sąd nabierze uzasadnionego okolicznościami sprawy przekonania, że istnieją widoki na rozwiązanie poprzedniego małżeństwa w toczącym się już procesie rozwodowym i - co się z tym wiąże - na konwalidację związku bigamicznego, który funkcjonuje zgodnie z podstawowymi założeniami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł na mocy art. 387 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. jak w sentencji.

OSNC 1982 r., Nr 5-6, poz. 83