Postanowienie z dnia 1981-02-19 sygn. III CRN 10/81

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 10/81

Postanowienie z dnia 19 lutego 1981 r.

Sąd powszechny, a więc także sąd opiekuńczy, nie może wydawać Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych wiążących nakazów w sprawach, których rozstrzyganie należy do kompetencji tego Zakładu, w szczególności nakazów co do podziału renty rodzinnej między osobami uprawnionymi do jej pobierania i co do sposobu jej przekazywania oraz określenia osób, do których rąk przekazanie ma nastąpić. Nie oznacza to, aby sąd opiekuńczy nie miał wpływu na ochronę uprawnień tych dzieci do przysługującej im renty rodzinnej oraz na należyte dysponowanie rentą przez ich opiekuna, wystarczającą bowiem ku temu podstawę stwarzają przepisy art. 155 § 1 k.r.o.

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Bryl, H. Dąbrowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z urzędu z udziałem Ireny N. o pozbawienie Stanisławy P. władzy rodzicielskiej i wydanie zarządzeń na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości na postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 24 lipca 1979 r.

postanowił:

1) uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 17 maja 1979 r. (...) w częściach dotyczących przekazywania renty rodzinnej na konto placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz wydania tym instytucjom poleceń (pkt III i IV sentencji ostatnio wymienionego postanowienia) i w tym zakresie umorzyć postępowanie;

2) akta sprawy zwrócić Sądowi Rejonowemu w Lublinie w celu rozważenia - w ramach nadzoru nad sprawowaniem opieki - potrzeby wydania stosownych zarządzeń zmierzających do podjęcia przez opiekunów małoletnich dzieci Stanisławy P. kroków niezbędnych do ochrony interesów tych dzieci w zakresie przysługujących im uprawnień do renty rodzinnej.

Uzasadnienie

Wskutek zawiadomienia otrzymanego od gminnego dyrektora szkół w N. z dnia 6.II.1979 r. o potrzebie ochrony interesów majątkowych czworga małoletnich dzieci, których ojciec zginął tragicznie, a matka Stanisława P. jest całkowicie ubezwłasnowolniona, Sąd Rejonowy w Lublinie wszczął z urzędu postępowanie z udziałem Ireny K., będącej opiekunem ubezwłasnowolnionej Stanisławy P.

W dniu 17.V.1979 r. Sąd Rejonowy postanowił:

I) pozbawić Stanisławę P. władzy rodzicielskiej nad jej małoletnimi dziećmi Eliaszem, Piotrem, Wiktorią i Bogdanem;

II) pozostawić te dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych;

III) nakazać Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie przekazywanie części renty rodzinnej przypadającej dla Eliasza i Piotra P. na konto Zakładu Wychowawczego w R., w części zaś przypadającej dla Wiktorii i Bogdana P. na konto Państwowego Domu Dziecka w P.;

IV) zobowiązać te placówki do założenia książeczek oszczędnościowych PKO na imiona i nazwiska tych dzieci i wpłacanie renty przekazywanej przez ZUS na te książeczki po potrąceniu ewentualnej odpłatności za pobyt dzieci w tych placówkach.

Sąd Rejonowy uznał, że wobec choroby umysłowej i całkowitego ubezwłasnowolnienia Stanisławy P. konieczne jest pozbawienie jej władzy rodzicielskiej nad czworgiem małoletnich dzieci oraz pozostawienie ich w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, w których już przebywają. Dalej Sąd Rejonowy ustalił, że niepokojąca jest sytuacja dotycząca sposobu dysponowania częścią renty, przypadającej na te dzieci, przez opiekunkę ich matki, skoro dzieci te przebywają w placówkach opiekuńczo-wychowawczych bądź bezpłatnie, bądź też za symboliczną odpłatnością, wobec czego pozostałość należnych im pieniędzy powinna być wpłacona na książeczki oszczędnościowe, czego dotychczas nie uczyniono. Uzasadnia to, zdaniem Sądu Rejonowego, wydanie zarządzeń zamieszczonych w punktach III i IV wyżej wymienionego postanowienia z dnia 17.V.1979 r.

Postanowieniem z dnia 24.VII.1979 r. Sąd Wojewódzki w Lublinie oddalił rewizję Ireny N. kwestionującą pozbawienie Stanisławy P. władzy rodzicielskiej nad jej dziećmi, pośrednio zaś także rozstrzygnięcie o należnej tym dzieciom części renty rodzinnej. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Wojewódzki wypowiedział się tylko w przedmiocie orzeczonego przez Sąd Rejonowy pozbawienia władzy rodzicielskiej, uznając rozstrzygnięcie w tej sprawie za zgodne z prawem.

W rewizji nadzwyczajnej, opartej na podstawie rażącego naruszenia art. 94 § 3, 145, 146 i 155 § 1 k.r.o. oraz naruszenia interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Minister Sprawiedliwości wnosił o uchylenie postanowień Sądów obu instancji w częściach dotyczących przekazywania przez ZUS renty rodzinnej na konto placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz wydanych tym placówkom poleceń oraz o umorzenie postępowania w tym zakresie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Ustalenie i wypłata świadczeń określonych w ustawie z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6 z późn. zmianami) należy do kompetencji właściwego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 84 ust. 1), który postępowanie w sprawach tych świadczeń wszczyna na wniosek osoby zainteresowanej (art. 86). Orzekając w przedmiocie tych świadczeń, Zakład Ubezpieczeń Społecznych stosuje przepisy wyżej wymienionej ustawy oraz wydanych na jej podstawie aktów wykonawczych. W szczególności o prawie do renty rodzinnej dla dzieci, które korzystają z pełnego utrzymania podczas pobytu w zakładach opiekuńczych i wychowawczych, właściwy organ ZUS orzeka także w myśl przepisów rozporządzenia z dnia 6 września 1968 r. w sprawie zawieszania prawa do renty rodzinnej w czasie korzystania z niektórych świadczeń z funduszów publicznych (Dz. U. Nr 36, poz. 248). Decyzje organów rentowych w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego podlegają wprawdzie zaskarżeniu, ale nie do sądów powszechnych, lecz do okręgowych sądów pracy i ubezpieczeń społecznych stosownie do art. 2 § 1 i innych przepisów ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 39, poz. 231).

Z powyższych unormowań prawnych wynika, że sąd powszechny, a więc także sąd opiekuńczy, nie może wydawać Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych wiążących nakazów w sprawach, których rozstrzyganie należy do kompetencji tego Zakładu, w szczególności nakazów co do podziału renty rodzinnej między osobami uprawnionymi do jej pobierania i co do sposobu jej przekazywania oraz określenia osób, do których rąk przekazanie ma nastąpić. Wydanie takich zarządzeń nie może być oparte na podstawie art. 109 k.r.o., przekracza bowiem granice uprawnień sądu opiekuńczego, określonych w tym artykule.

Niezależnie więc od tego, że Sąd Rejonowy, nakładając na Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązek przekazywania części renty przysługującej czworgu dzieciom na konto placówek opiekuńczo-wychowawczych, w których one przebywają, nie miał na uwadze wyżej wymienionych przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, należy stwierdzić, że w punkcie III swego postanowienia Sąd ten orzekł w materii dotyczącej stosunków prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych, które nie stanowią przedmiotu postępowania cywilnego, a więc nie należą do drogi sądowej (art. 1 k.p.c.).

Wobec tego, że przedmiot rozstrzygnięcia zamieszczonego w punkcie III postanowienia Sądu Rejonowego nie podlegał orzecznictwu tego Sądu, upływ terminu 6-miesięcznego przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c. nie stanowi - w myśl § 3 tego artykułu - przeszkody do uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej zgodnie z zawartymi w niej wnioskami. Ponieważ zobowiązanie w punkcie IV postanowienia Sądu Rejonowego placówek opiekuńczo-wychowawczych do założenia dla małoletnich książeczek oszczędnościowych PKO nie ma samodzielnego bytu, jest bowiem konsekwencją obowiązków nałożonych na Zakład Ubezpieczeń Społecznych w punkcie III tego postanowienia, uchyleniu - na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. - podlegają rozstrzygnięcia zamieszczone w obu tych punktach, postępowanie opiekuńcze zaś w tym przedmiocie, wszczęte z urzędu, podlega umorzeniu. Ubocznie więc tylko należy zauważyć, że adresatem zarządzeń sądu opiekuńczego, dotyczących sposobu dysponowania rentą przysługującą dzieciom poddanym opiece, może być opiekun dzieci, a nie placówka opiekuńczo-wychowawcza, która nie sprawuje opieki w rozumieniu art. 154 i nast. k.r.o. Skoro Sąd Wojewódzki przy rozpoznawaniu rewizji nie wziął pod uwagę z urzędu wskazanej wyżej w omawianym zakresie nieważności postępowania (art. 369 pkt 1 k.p.c.), przez co naruszył przepis art. 381 § 1 k.p.c., uchyleniu w odpowiednim zakresie ulega również postanowienie tego Sądu.

2. Okoliczność, że nie należy do drogi sądowej, a tym samym nie jest dopuszczalne wydawanie przez sąd opiekuńczy Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych zarządzeń dotyczących wyodrębnienia przysługującej dzieciom części renty rodzinnej oraz przekazywania jej określonym przez ten sąd osobom, nie oznacza, aby sąd opiekuńczy nie miał wpływu na ochronę uprawnień tych dzieci do przysługującej im renty rodzinnej oraz na należyte dysponowanie rentą przez ich opiekuna, wystarczającą bowiem ku temu podstawę stwarzają przepisy art. 155 § 1 k.r.o.

Jak już wyżej wspomniano, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wszczyna postępowanie o ustalenie i wypłatę świadczeń z ubezpieczenia społecznego na wniosek osoby zainteresowanej albo jej przedstawiciela ustawowego. W wypadku gdy matka małoletnich dzieci zostaje pozbawiona władzy rodzicielskiej, a ojciec tych dzieci nie żyje, sąd opiekuńczy stosownie do art. 145 k.r.o. ustanawia dla tych dzieci opiekę, do ustanowionego zaś opiekuna w granicach obowiązków określonych w art. 155 k.r.o. należy podjęcie stosownych starań potrzebnych do ochrony praw dzieci do przysługującej im renty rodzinnej. W razie stwierdzenia jeszcze przed uprawomocnieniem się orzeczenia o pozbawieniu matki władzy rodzicielskiej, że renta rodzinna, przysługująca dzieciom, którą pobiera opiekun całkowicie ubezwłasnowolnionej matki, nie jest przeznaczona na cele zgodne z interesem tych dzieci, sąd opiekuńczy powinien podjąć właściwe kroki zmierzające do ochrony praw tych dzieci, w szczególności przez zawiadomienie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o powstałej sytuacji w celu umożliwienia mu wydania stosownych decyzji, jakie w takiej sytuacji mogą być przez ten Zakład wydane, w dalszej zaś kolejności powinien zawiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych o osobie ustanowionego dla tych dzieci opiekuna. Stosownie do okoliczności sąd opiekuńczy, na podstawie art. 147 k.r.o., może wydać inne zarządzenie, a zwłaszcza w razie potrzeby reprezentowania dzieci w postępowaniu rentowym może, do czasu objęcia opieki przez opiekuna, ustanowić dla nich kuratora.

Wobec tego, że dla czworga małoletnich dzieci Stanisławy P. została już ustanowiona opieka w sprawie R VII NnM 203/79, Sąd Najwyższy, uchylając w niniejszej sprawie postanowienia sądów obu instancji w częściach zaskarżonych rewizją nadzwyczajną, uznał za wskazane zwrócić akta sprawy Sądowi Rejonowemu w Lublinie jako sądowi opiekuńczemu w celu rozważenia z urzędu, czy interesy małoletnich dzieci w zakresie ich uprawnień rentowych zostały należycie zabezpieczone, a w razie potrzeby w celu wydania opiekunom tych dzieci stosownych zarządzeń w ramach nadzoru sprawowanego stosownie do dyspozycji art. 155 k.r.o.

OSNC 1981 r., Nr 12, poz. 238