Wyrok z dnia 1981-03-25 sygn. I PR 19/81

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PR 19/81

Wyrok z dnia 25 marca 1981 r. 

1. Ustalenie, że "przymus", pod presją którego kierownik zakładu pracy podjął decyzję o rozwiązaniu z pracownikiem umowy o pracę, polegał na presji opinii załogi pracy czy też jego reprezentatywnego kolektywu motywowanej istnieniem określonej prawem przyczyny uzasadniającej to rozwiązanie - wyklucza ocenę takiej decyzji (oświadczenia woli) z punktu widzenia przepisów art. 82, 84 i 88 k.c., nawet w przypadku jej podjęcia przez tego kierownika wbrew własnemu przekonaniu.
2. "Żądanie załogi" nie może stanowić samoistnej przyczyny uzasadniającej rozwiązanie przez zakład pracy umowy o pracę z pracownikiem; mogą zaś stanowić taką przyczynę okoliczności uzasadniające wystąpienie załogi z takim żądaniem; jednak podanie przez kierownika zakładu pracy jako takiej przyczyny "żądania załogi" w konkretnej sytuacji może spełniać wymagania art. 38 § 1 k.p. odnośnie do przewidzianej w nim przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę.

Przewodniczący: Sędzia SN T. Szymanek. Sędziowie SN: E. Jachczyk (sprawozdawca), Z. Stypułkowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z wniosku Kazimierza J. przeciwko Zakładowi Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego "Temasovia" w T. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę, na skutek odwołania pozwanego Zakładu od wyroku Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 8 grudnia 1980 r.

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

W dniu 7.X.1980 r. wnioskodawca odwołał się do Terenowej Komisji Odwoławczej do Spraw Pracy przy Urzędzie Miasta w T. od wypowiedzenia mu przez pozwane Zakłady pismem z dnia 1.X.1980 r. umowy o pracę na stanowisku głównego specjalisty do spraw technicznych.

W związku z przedstawieniem sprawy przez wymienioną Terenową Komisję Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie w celu przyjęcia jej do rozpoznania Sąd ten, po przejęciu sprawy i po jej rozpoznaniu, zaskarżonym wyrokiem z dnia 8.XII.1980 r. uznał powyższe wypowiedzenie za bezskuteczne.

W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd ten ustalił i zważył m.in., że pismem z dnia 23.IX.1980 r. dyrektor pozwanych Zakładów M.R. powiadomił Radę Zakładową o zamiarze rozwiązania z wnioskodawcą ze skutkiem natychmiastowym umowy o pracę z dniem 24.IX.1980 r. podając jako jedyną przyczynę "żądania załogi". Rada Zakładowa pismem z dnia 24.IX.1980 r. wyraziła brak zastrzeżeń. Jednakowoż dyrektor pozwanych Zakładów rozwiązał z wnioskodawcą umowę o pracę nie ze skutkiem natychmiastowym, lecz za wypowiedzeniem na dzień 31.I.1980 r. licząc od dnia 31.X.1980 r. (data doręczenia wypowiedzenia wnioskodawcy - 1.X.1980 r.), przy czym zakazał mu wstępu na teren zakładu pracy i udzielił mu zarazem urlopu wypoczynkowego, w tym także zaległych urlopów, w okresie od 6.X. do 31.XII.1980 r. Następnie, jak to ustalił Sąd na podstawie oświadczenia tego dyrektora (poprzedniego, bo obecny dyrektor oświadczył, że nie zna okoliczności rozwiązania z wnioskodawcą umowy o pracę), dokonał on wypowiedzenia "pod przymusem kolektywu, wbrew interesom Zakładów, wbrew własnej woli i wbrew woli wnioskodawcy". Dotyczy to także udzielenia wnioskodawcy urlopu i niedopuszczenia go do pracy od 6.X.1980 r. W szczególności, jak oświadczył ten dyrektor, wnioskodawca nie powinien być zwolniony z pracy, a jego zwolnienie podpisał "będąc zmuszonym przez Zakładowy Komitet Robotniczy i Związek Zawodowy".

Na podstawie powyższych ustaleń Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych doszedł do wniosku, że niepodanie - w piśmie zawiadamiającym Radę Zakładową o zamiarze wypowiedzenia wnioskodawcy umowy o pracę zawartej na czas nie określony - przez dyrektora pozwanych Zakładów przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy, a także wadliwość oświadczenia woli złożonego pod "przymusem" przez tego dyrektora w sprawie wypowiedzenia umowy o pracę skutkują (art. 46 k.p.) uznanie tego wypowiedzenia za bezskuteczne.

W odwołaniu od powyższego wyroku pozwane Zakłady domagają się jego zmiany i oddalenia żądania wnioskodawcy. Zdaniem obecnego dyrektora tych Zakładów zaskarżony wyrok wydano z naruszeniem przepisów postępowania, a w szczególności bez wyjaśnienia niektórych istotnych okoliczności sprawy oraz na podstawie ustaleń sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Należy podzielić zastrzeżenia pozwanych Zakładów odnoszące się do przyjęcia przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wadliwości oświadczenia woli dyrektora pozwanych Zakładów jako podstawę rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Trafnie bowiem pozwane Zakłady zarzucają w rewizji, że Sąd ten nie wyjaśnił, na czym polegał przymus powodujący wadę oświadczenia woli złożonego pod jego wpływem i kto miał wywierać ten przymus oraz w jaki sposób. Skutkiem niewyjaśnienia tych okoliczności ocena o wadliwości tego oświadczenia woli budzi wątpliwości, zwłaszcza w świetle treści protokołu z narady z dnia 17.IX.1980 r.

Z protokołu tego mogłoby wynikać - jak to trafnie podnoszą w rewizji pozwane Zakłady - że dyrektor M.B. nie kwestionował wysuniętych na tym zebraniu postulatów: niedopuszczenia wnioskodawcy na teren zakładu i udzielenia mu urlopów w związku z rozwiązaniem z nim umowy o pracę, dyrektor M.B. nie kwestionował wtedy zasadności tego rozwiązania umowy. W tej sytuacji mógłby być uzasadniony wniosek, że dyrektor M.B. znał wcześniej i akceptował przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę, które poprzedziły decyzje omawiane na tym zebraniu.

Należało jednakowoż zważyć również sprzeczne z tymi stwierdzeniami treści protokołu Rady Zakładowej, z którego mogłoby wynikać, że "dyrektor zapoznany został osobiście" w dniu 24.X.1980 r., a więc już po rozwiązaniu z wnioskodawcą umowy o pracę, z przyczynami uzasadniającymi to rozwiązanie.

Ponadto Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przyjmując, że dyr. M.B. działał "pod przymusem" nie wyjaśnił i nie rozważył dlaczego dyr. M.B. nie uznał roszczenia wnioskodawcy i nie cofnął wypowiedzenia przed Komisją Odwoławczą, kiedy będąc jeszcze dyrektorem z całą pewnością nie znajdował się pod żadnym przymusem. Fakt ten mógłby wskazywać na zasadność zarzutu pozwanych Zakładów, że Sąd ten nie wziął pod uwagę złożonego na posiedzeniu kolektywu w dniu 28.X.1980 r. (w aktach brak danych) oświadczenia dyrektora M.B., że "nie czuł się już przed Komisją Odwoławczą dyrektorem zakładu", i że stanowisko, jakie zajął na posiedzeniu Komisji Odwoławczej, wyrażało tylko jego pogląd osobisty. Mogłoby to uzasadniać pogląd, że jego decyzje były rezultatem chęci uwzględnienia "kolektywnej" myśli, wbrew odmiennemu własnemu przekonaniu.

Natomiast fakt podpisania przez dyrektora M.B. protokołu ustaleń z 2.X.1980 r., a więc po rozwiązaniu z wnioskodawcą umowy o pracę, nie może, wbrew odmiennym wywodom odwołania pozwanych Zakładów, dowodzić, że dyrektor M.B. uznał za słuszne to rozwiązanie i że miałoby to wykluczyć podjęcie spornej decyzji o rozwiązaniu umowy "pod przymusem" Zakładowego Komitetu Robotniczego.

W razie jednak ustalenia, że "przymus", pod presją którego kierownik zakładu pracy podjął decyzję o rozwiązaniu z pracownikiem umowy o pracę, polegał - jak to mogło mieć miejsce w niniejszej sprawie - na presji opinii załogi zakładu pracy czy też jego reprezentatywnego kolektywu motywowanej istnieniem określonej prawem przyczyny uzasadniającej to rozwiązanie - wyklucza ocenę takiej decyzji (oświadczenia woli) z punktu widzenia przepisów art. 82, 84 i 88 k.c., nawet w przypadku jej podjęcia przez tego kierownika wbrew własnemu przekonaniu; wymienione przepisy nie mają poprzez art. 300 k.p. zastosowania, gdy kierownik zakładu pracy nie był ograniczony w możliwości odstąpienia od wykonania tej decyzji albo uchylenia jej skutków i dopuszczenia pracownika do pracy.

Jak to również trafnie zarzucają w rewizji pozwane Zakłady, Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych również nie wyjaśnił i nie poczynił żadnych ustaleń w kwestii rzeczywistej przyczyny (poza przyczyną: "żądania załogi") rozwiązania z wnioskodawcą umowy o pracę za wypowiedzeniem.

Przede wszystkim, co należy stwierdzić z urzędu, dyrektor pozwanych Zakładów rozwiązał z wnioskodawcą umowę o pracę za wypowiedzeniem pomimo pierwotnego zamiaru, aprobowanego "bez zastrzeżeń" przez Radę Zakładową, rozwiązania tej umowy bez wypowiedzenia. Okoliczność powyższa wymagała wyjaśnienia i ustosunkowania się sądu łącznie z nie kwestionowaną w rewizji sprawą zachowania trybu przewidzianego w art. 38 § 1 k.p. W tym przedmiocie należało również zważyć, że dyrektor M.B. w piśmie zawiadamiającym Radę Zakładową o swoim zamiarze rozwiązania z wnioskodawcą umowy o pracę niezwłocznie jako jedyną przyczynę tego rozwiązania przytoczył "żądanie załogi". Należało rozważyć, czy "żądanie załogi" może w ogóle spełniać rolę przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy" w rozumieniu art. 38 § 1 k.p., czy żądanie załogi było jedyną i wyłączną przyczyną postulowanego rozwiązania umowy o pracę z wnioskodawcą, czy też była inna, rzeczywista przyczyna rozwiązania tej umowy, a w szczególności przyczyna motywująca to "żądanie załogi".

Bezspornym faktem jest, że inicjatywę w sprawie rozwiązania przez pozwane Zakłady umowy o pracę z wnioskodawcą podjęła nie dyrekcja tych Zakładów, lecz nieformalne przedstawicielstwo załogi czy też jej części działające jako "Zakładowy Komitet Robotniczy", pod presją którego - według oświadczenia dyrektora M.B. - dokonał on, po uprzednim zawiadomieniu o takim zamiarze Rady Zakładowej (która nie wyraziła sprzeciwu), "nagłego wypowiedzenia umowy o pracę wnioskodawcy, nagłego udzielenia mu urlopu w dniach od 6.X. do 31.XII.1980 r. oraz zakazał mu wstępu na teren zakładu pracy". W świetle powyższego oświadczenia M.B., przyjętego przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych za wyraz uchylenia się M.B. od skutków wymienionych decyzji, nie bez znaczenia są wywody rewizyjne pozwanych Zakładów, że wymieniony dyrektor nie tylko przyjął do wiadomości wnioski Zakładowego Komitetu Robotniczego dotyczące rozwiązania z wnioskodawcą umowy o pracę, udzielenia mu urlopu i zakazania wstępu na teren zakładu, lecz także przyjął do wiadomości okoliczności i oceny uzasadniające powyższe wnioski, a stanowiące jednocześnie okoliczności uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę. Z oświadczenia M.B. złożonego przed Terenową Komisją Odwoławczą wynika wprawdzie, że powyższych ocen i wniosków, zwłaszcza co do rozwiązania z wnioskodawcą umowy o pracę, nie podziela, nie wynika jednak wcale, by zmierzał do uchylenia się od skutków swego oświadczenia dotyczącego wypowiedzenia wnioskodawcy umowy o pracę. Ponadto zaś wskazanie przez dyrektora M.B. skrótowo i nie dość ściśle jako przyczyny rozwiązania umowy o pracę "żądania załogi" w gruncie rzeczy odnosiło się do znanych siłą faktu także i Radzie Zakładowej okoliczności uzasadniających - także zdaniem "załogi" - rozwiązania z wnioskodawcą umowy o pracę. Ponieważ nieprawdopodobne jest, aby załoga zażądała rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę przez zakład pracy bez jakiejkolwiek przyczyny, podanie przez kierownika zakładu pracy w zawiadomieniu rady zakładowej o zamiarze rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę jako przyczyny uzasadniającej ten zamiar "żądanie załogi" należy uważać za odesłanie do znanej radzie zakładowej przyczyny w rozumieniu art. 38 § 1 k.p.

Jak z powyższego wynika, "żądanie załogi" nie może stanowić samoistnej przyczyny uzasadniającej rozwiązanie przez zakład pracy umowy o pracę z pracownikiem; mogą zaś stanowić taką przyczynę okoliczności uzasadniające wystąpienie załogi z takim żądaniem; jednak podanie przez kierownika zakładu pracy jako takiej przyczyny "żądanie załogi" - jako równoznaczne z odesłaniem do znanych radzie zakładowej okoliczności mających uzasadniać takie żądanie - w konkretnej sytuacji może spełniać wymagania art. 38 § 1 k.p. odnośnie do przewidzianej w nim przyczyny.

Jednak w niniejszej sprawie Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych nie wyjaśnił wymienionych wątpliwości występujących na tle zebranego w sprawie materiału ani nie poczynił niezbędnych jeszcze dodatkowych ustaleń, jak również nie dokonał wszechstronnej oceny zebranego materiału. Dotyczy to w szczególności takich wątpliwych kwestii, jak zaistnienie "przymusu" i wadliwości oświadczenia woli (decyzja) o wypowiedzeniu wnioskodawcy umowy o pracę oraz zamiaru dyrektora M.B. uchylenia się od skutków tego oświadczenia woli, podania przez niego "przyczyny" wypowiedzenia (rozwiązania) umowy o pracę oraz charakteru i zasadności tej przyczyny. Z zebranego w sprawie materiału i twierdzeń pozwanego Zakładu wynika, że przyczyną "żądania załogi" (jeśli załoga wypowiedziała się w tym przedmiocie - sąd bowiem nie poczynił żadnych ustaleń w tej kwestii) była niegospodarność pozwanego powodująca dla pozwanych Zakładów poważne straty (za co wnioskodawca został skazany przez sąd karny - sąd jednak nie poczynił żadnych ustaleń w tym przedmiocie) oraz niewłaściwy stosunek wnioskodawcy do załogi (sąd nie poczynił żadnych ustaleń i w tym przedmiocie). Wyjaśnienie, ustalenie i uwzględnienie w ocenie powyższych wątpliwych kwestii mogłoby ewentualnie doprowadzić do oddalenia żądania wnioskodawcy.

Sąd powinien dążyć do wszechstronnego zbadania wszystkich okoliczności sprawy i do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych. Sąd z urzędu może podejmować czynności dopuszczalne według stanu sprawy, jakie uzna za potrzebne do uzupełnienia materiału i dowodów przedstawionych przez strony i uczestników postępowania (art. 3 k.p.c. w zw. z art. 74 § 1 ustawy o o.s.p. i u.s.). Rozstrzygnięcie zaś sprawy bez należytego wyjaśnienia do stanowczego rozstrzygnięcia jej istoty narusza rażąco przepisy o postępowaniu, skutkujące uchylenie zaskarżonego wyroku na podstawie art. 63 § 2 ust. 2 w zw. z art. 74 § 2 ustawy o o.s.p. i u.s.

Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji.

OSNC 1981 r., Nr 11, poz. 222