Wyrok z dnia 1980-12-16 sygn. II CR 533/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 533/80

Wyrok z dnia 16 grudnia 1980 r.

1. Fałszywe przypisywanie drugiemu przestępstwa stanowi działanie godzące w obowiązujący porządek prawny. Poszkodowanemu, który został następnie uniewinniony, przysługuje przeto - zwłaszcza w braku roszczenia z art. 487 k.p.k. do Skarbu Państwa - roszczenie o naprawienie powstałej stąd szkody przeciwko sprawcy takiego doniesienia (art. 415 i nast. k.c.).
2. Za bezzasadne, a więc i bezprawne w rozumieniu przepisów normujących odpowiedzialność z czynów niedozwolonych, nie będzie można jednak uznać doniesienia o kradzieży mienia społecznego przez pracownika, jeżeli w chwili zawiadamiania o tym prokuratora lub Milicji Obywatelskiej właściwy organ zatrudniającej go spółdzielni mógł - w świetle okoliczności faktycznych przytoczonych na uzasadnienie oskarżenia - być przekonany, że zarzuty postawione pokrzywdzonemu są prawdziwe (art. 256 § 2 k.p.k., art. 416 k.c.).

Przewodniczący: Sędzia SN J. Niejadlik (sprawozdawca). Sędziowie SN: R. Czarnecki, Z. Trybulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Waleriana A. przeciwko Spółdzielni Kółek Rolniczych w O. o odszkodowanie, na skutek rewizji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Kaliszu z dnia 9 lipca 1980 r.

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w Kaliszu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Poza sporem jest, iż postawiwszy mu zarzut, że jako brygadzista Kółka Rolniczego w S. M. fałszując listy płac zagarnął czynem ciągłym na szkodę pozwanej Spółdzielni Kółek Rolniczych około 90.000 zł, Prokurator Rejonowy w K. w dniu 15.VII.1975 r. zastosował wobec powoda Waleriana A. tymczasowe aresztowanie, uchylone dopiero w dniu 23.VI.1976 r. Mimo że Sąd Rejonowy wydał w dniu 30.XII.1977 r. wyrok uniewinniający, Sąd Wojewódzki w Kaliszu, przyjmując, że tymczasowe aresztowanie nie było niesłuszne, postanowieniem z dnia 16.VI.1978 r. odmówił przyznania powodowi od Skarbu Państwa odszkodowania za poniesioną stąd szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 487 k.p.k.).

Powód twierdził, że tymczasowe aresztowanie spowodował Jan D., ówczesny kierownik Spółdzielni, oskarżając go fałszywie o popełnienie przestępstwa i w związku z tym - w powołaniu się na czyn niedozwolony tegoż - żądał w pozwie od strony pozwanej odszkodowania odpowiadającego zarobkom utraconym w okresie tymczasowego aresztowania w kwocie 105.600 zł oraz zapłaty kwoty 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wyrządzoną mu fałszywym oskarżeniem o zagarnięcie mienia społecznego. Pozwana Spółdzielnia wniosła o oddalenie powództwa zarzucając, że jej zarządowi nie można przypisywać zawinionego działania. Świadkowie wskazani w pozwie jednak nie potwierdzili, że Jan D. złożył w pierwszych dniach marca 1975 r. telefonicznie do Milicji Obywatelskiej zawiadomienie o fałszowaniu list płac przez powoda. Mając to na uwadze, tudzież przyjmując, że i w przeciwnym razie nie można by było dopatrzeć się związku przyczynowego między doniesieniem a zastosowaniem w pięć miesięcy później wobec powoda tymczasowego aresztowania, Sąd Wojewódzki powództwo oddalił.

W rewizji - powołując podstawy zaskarżenia z art. 368 pkt 1 i 3 k.p.c. - powód wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu.

Rewizja jest uzasadniona.

Podstawą powództwa było twierdzenie, że do tymczasowego aresztowania powoda - w świetle art. 487 k.p.k. nie będącego oczywiście niesłusznym - doprowadziło fałszywe doniesienie o zagarnięciu przez niego mienia na szkodę pracodawcy. Tymczasowe aresztowanie może być spowodowane czyimś oczywiście bezzasadnym doniesieniem, a fałszywe przypisywanie drugiemu przestępstwa stanowi działanie godzące w obowiązujący porządek prawny. Według stanu rzeczy istniejącego w chwili uniewinnienia oskarżonego z zarzutu popełnienia przypisanego mu przestępstwa tymczasowe aresztowanie jest jednak zawsze aresztowaniem niesłusznym. Czyn niedozwolony zaś rodzi obowiązek naprawienia wyrządzonej nim szkody. Poszkodowanemu, który został następnie uniewinniony, przysługuje przeto - zwłaszcza w braku roszczenia z art. 487 k.p.k. do Skarbu Państwa - roszczenie o naprawienie powstałej stąd szkody przeciwko sprawcy takiego doniesienia (art. 415 i nast. k.c.). Stąd bierna legitymacja pozwanej Spółdzielni byłaby oczywista - pomijając tu sytuację uregulowaną w art. 430 k.c. - wówczas, gdyby o rzekomym przestępstwie powoda rzeczywiście doniosła organom ścigania osoba fizyczna, wchodząca w skład jej zarządu (art. 416 k.c.). Kompetencja tego organu (art. 33 § 1 pkt 3 i art. 38 k.c.), kierującego działalnością spółdzielni i reprezentującego ją na zewnątrz (art. 44 ustawy o spółdzielniach), obejmuje bowiem także powinność zawiadomienia organów ścigania o ujawnieniu przestępstwa popełnionego przez kogokolwiek na szkodę tej Spółdzielni (art. 256 § 2 k.p.k.).

To wskazuje, iż rzeczą Sądu Wojewódzkiego było wyjaśnienie w pierwszej kolejności, z czyjej inicjatywy doszło do wdrożenia przeciwko powodowi postępowania przygotowawczego o kradzież mienia społecznego (art. 227 k.p.c.). Zaskarżony wyrok przyjmuje, iż powód nie wykazał twierdzenia, że to kierownik tej Spółdzielni Jan D. oskarżył go przed Milicją Obywatelską o popełnienie tego przestępstwa. Negatywnych zeznań świadków powołanych przez powoda nie skonfrontował jednak ten Sąd z danymi ujawnionymi w tym przedmiocie w protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie, jaki powinien się znajdować w aktach sprawy karnej (art. 128 § 1 pkt 1 k.p.k.). Za trafny więc trzeba uznać zarzut, iż od tej strony Sąd Wojewódzki należycie sprawy nie wyjaśnił.

Jednakże nawet stwierdzenie, że o rzekomej kradzieży mienia społecznego na jej szkodę zawiadomił Milicję Obywatelską telefonicznie Jan D., nie mogłoby - samo przez się - usprawiedliwić obciążenia pozwanej Spółdzielni odpowiedzialnością za szkodę, jakiej powód doznał na skutek osadzenia go w areszcie. Do zastosowania art. 416 k.c. jest bowiem konieczne nie tylko istnienie szkody, lecz także wykazanie przez poszkodowanego (art. 6 k.c.), że szkoda ta pozostaje w związku przyczynowym (art. 361 § 1 k.c.) z bezprawnym działaniem sprawcy. Domniemania (art. 231 k.p.c.) bezprawności działania sprawcy nie można jednak wyprowadzać z samego faktu uniewinnienia pokrzywdzonego z popełnienia przypisywanego mu przestępstwa, skoro w art. 256 § 2 k.p.k. ustawodawca nałożył na instytucje społeczne obowiązek zawiadomienia organów ścigania o ujawnieniu przestępstw dokonanych na ich szkodę. Z drugiej jednak strony, za godzące w obowiązujący porządek prawny uznał fałszywe oskarżenie, takie bowiem stanowi czyn przestępny (art. 248 k.k.). Zestawienie tych przepisów usprawiedliwia - w konsekwencji - wniosek, że cechy działania bezprawnego wykazuje jedynie oskarżenie drugiego o przestępstwo uczynione wyraźnie w złej wierze (orzeczenie SN z 9.V.1952 r. C 365/52, OSN 1953, poz. 70), a na takie działanie będzie wskazywało zwłaszcza przytoczenie na uzasadnienie oskarżenia świadomie - albo na skutek niedbalstwa - nieprawdziwych okoliczności faktycznych. Między takim oskarżeniem zaś a szkodą doznaną przez pokrzywdzonego na skutek osadzenia go w areszcie w następstwie doniesienia istnieje - mimo iż tymczasowe aresztowanie jest aktem o charakterze władczym - związek przyczynowy (nieco inaczej SN w orzeczeniu z 13.IX.1957 r. 2 CR 847/56, OSPiKA 1958, poz. 273). Innymi słowy, za oczywiście bezzasadne, a więc i bezprawne w rozumieniu przepisów normujących odpowiedzialność z czynów niedozwolonych - nie będzie można jednak uznać doniesienia o kradzieży mienia społecznego przez pracownika, jeżeli w chwili zawiadamiania o tym prokuratora lub Milicji Obywatelskiej właściwy organ zatrudniającej go spółdzielni mógł - w świetle okoliczności faktycznych przytoczonych na uzasadnienie oskarżenia - być przekonany, że zarzuty postawione pokrzywdzonemu są prawdziwe (art. 256 § 2 k.p.k., art. 416 k.c.). Roszczeń odszkodowawczych powoda - innych oczywiście aniżeli te, które miał możność zrealizować ex contractu (art. 66 k.c.) - nie można zatem było a priori uznawać za bezzasadne. Sąd Wojewódzki jednak nie zapoznał się nawet z danymi ujawnionymi we wstępnej fazie postępowania przygotowawczego, prowadzonego przeciwko powodowi. Przystąpił więc do wyrokowania przed dostatecznym wyjaśnieniem sprawy.

Zaskarżony wyrok więc uchylono (art. 388 § 1 k.p.c.).

W toku ponownego rozpoznawania sprawy Sąd ten uczyni także zadość wnioskowi powoda o przyzwanie (art. 84, 95 k.p.c.) Wojewódzkiego Związku Kółek Rolniczych w Poznaniu, jak też - gdyby poparł wniosek złożony w rewizji - zajmie stanowisko w przedmiocie dopozwania tego Związku (art. 194 i nast. k.c.).

O kosztach postępowania rewizyjnego orzeczono w myśl art. 108 § 2 k.p.c.

OSNC 1981 r., Nr 7, poz. 138