Wyrok z dnia 1980-11-04 sygn. II CR 394/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 394/80

Wyrok z dnia 4 listopada 1980 r. 

Najemca, który dokonał nakładów na wynajmowaną rzecz, nie może dochodzić ich zwrotu od wynajmującego na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, lecz wyłącznie na podstawie przepisów normujących stosunki najmu; roszczenia jego z tego tytułu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 677 k.c.), niezależnie od tego, czy chodzi o nakłady konieczne, czy też użyteczne (ulepszenie rzeczy).

Przewodniczący: Sędzia SN St. Dmowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: A. Gola, J. Szachułowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Spółdzielni Transportu Wiejskiego w B. przeciwko Edwardowi S. o zapłatę 180.496 zł, na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Bydgoszczy z dnia 25 kwietnia 1980 r.,

zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 i 4 i powództwo oddalił; zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 5.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Uzasadnienie

Powodowa Spółdzielnia Transportu Wiejskiego w B. w pozwie złożonym w Sądzie dnia 27.XII.1978 r. wnosiła o zasądzenie od pozwanego Edwarda S. kwoty 180 496 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu, twierdząc, że Zakład Transportu Samochodowego i Spedycji Spółdzielni Ogrodniczej w B., którego jest następcą prawnym, w czasie wynajmowania placu od pozwanego na potrzeby garażowania samochodów pobudował na własny rachunek przyłącza i urządzenia wodno-kanalizacyjne oraz dokonał ogrodzenia terenu i że po wyekspirowaniu umowy najmu i likwidacji bazy z dniem 1.X.1976 r. pozwany początkowo wynajął nieruchomość, a następnie sprzedał ją Wojewódzkiej Spółdzielni Ogrodniczej w Bydgoszczy, pobierając również należność za nakłady poczynione przez najemcę.

W toku procesu, po przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego, który ustalił, że pozwany sprzedając nieruchomość nie pobrał wynagrodzenia za urządzenia wodno-kanalizacyjne ukryte w ziemi i nie objęte szacunkiem nieruchomości, powódka cofnęła pozew w części domagającej się kwoty 114.669 zł za te urządzenia, a podtrzymała żądanie 65.827 zł za ogrodzenie.

Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy, wyrokiem z dnia 25.IV.1980 r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki tytułem zwrotu poczynionych przez nią nakładów w postaci ogrodzenia kwotę 36.924 zł z 8% od dnia 1.XII.1978 r., ustalając na podstawie opinii biegłego, że pozwany uzyskał za to ogrodzenie przy sprzedaży taką kwotę; umorzył postępowanie co do kwoty 114.669 zł i oddalił powództwo w pozostałej części. W uzasadnieniu tego wyroku ustalił, że umowa najmu rozwiązana została na podstawie porozumienia stron z dniem 1.X.1976 r. i że pozwany sprzedając wydzierżawioną uprzednio przez powódkę nieruchomość otrzymał kwotę 36.924 zł za ogrodzenie zbudowane przez powódkę, a więc uzyskał bez podstawy prawnej korzyść majątkową równą tej kwocie. Jako podstawę uwzględnienia powództwa do tej wysokości powołał art. 405 k.c.

Wyrok powyższy, w części uwzględniającej powództwo i orzekającej o kosztach procesu, pozwany zaskarżył rewizją, w której zgłosił wniosek o jego zmianę i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, jako zaś ewentualny wniosek - o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i o przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Z podniesionych w rewizji dwóch zarzutów: obrazy prawa materialnego i sprzeczności ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, zasadniczy jest zarzut pierwszy. Chodzi tu o błędne, zdaniem pozwanego, zastosowanie art. 405 k.c. i niezastosowanie art. 677 k.c.

Zarzut obrazy prawa materialnego jest uzasadniony. Jak wynika z treści umowy najmu z dnia 25.VI.1975 r., wynajmujący, a zatem pozwany, wyraził zgodę na zainstalowanie przez najemcę na wynajętym terenie urządzeń wodno-kanalizacyjnych oraz na oparkowanie terenu (§ 2), przy czym ustalono zgodnie, że przy rozwiązaniu umowy najemca nie będzie zobowiązany do przywrócenia terenu, jak i innych wydzierżawionych od wynajmującego urządzeń (instalacji) do stanu pierwotnego (§ 5). Bezsporne jest między stronami, że najemca dokonał nakładów za wynajmowaną nieruchomość zgodnie z umową, i to nakładów, do których dokonania wynajmujący nie był zobowiązany. Były to w rzeczywistości ulepszenia potrzebne najemcy do korzystania z terenu.

Na tle istniejącego i prawidłowo ustalonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stanu faktycznego wysuwają się pytania, czy pozwany sprzedając nieruchomość wraz z nakładami w postaci jej ogrodzenia, pozostawionego przez najemcę, uzyskał korzyść majątkową bez podstawy prawnej, a więc czy jest zobowiązany do jej wydania na podstawie art. 405 k.c. oraz czy roszczenie najemcy z tytułu tego rodzaju nakładów na wynajmowaną nieruchomość przedawnia się z upływem jednego roku licząc od dnia zwrotu rzeczy zgodnie z art. 677 k.c. czy też - według zasad ogólnych - z upływem lat dziesięciu (zgodnie z art. 118 zdanie drugie k.c.). Zdaniem Sądu Najwyższego, w obu tych kwestiach należy zająć stanowisko negatywne.

W orzecznictwie sądowym utrwalony jest pogląd co do niemożności przyjmowania przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu za podstawę samodzielnego roszczenia w sytuacji, gdy z istoty łączącego strony stosunku prawnego przepisy te nie mogą być stosowane nawet posiłkowo. Dotyczy to również stosunków wynikających z umowy najmu. Przepisy normujące stosunek najmu określają bowiem samodzielnie wszystkie zagadnienia związane z nakładami czynionymi na wynajętą rzecz, w tym kwestię napraw oraz nakładów w formie ulepszeń (por. m.in. art. 663 i 676 k.c.). Gdy chodzi o ulepszenia, a do nich zaliczyć należy wykonanie oparkowania wynajętego terenu, to kwestię rozliczenia się z tego rodzaju nakładów reguluje całościowo art. 676 k.c. Nie wchodzi więc w grę stosowanie w tym zakresie art. 405 k.c., normującego bezpodstawne wzbogacenie, ani też przepisów art. 224-230 k.c., normujących rozliczenia między właścicielami i posiadaczami rzeczy z tytułu nakładów poczynionych przez posiadaczy.

Powyższe względy wskazują na wadliwość stanowiska Sądu I instancji wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku co do tego, że roszczenie powodowej Spółdzielni znajduje uzasadnienie w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, a konkretnie w art. 405 k.c.

Przyjmując, że podstawą żądania powódki zwrotu wartości opakowania stanowiącego ulepszenie może być tylko przepis art. 676 k.c., uznać należy, że roszczenie takie przedawnia się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy - zgodnie z art. 677 k.c. W przepisie tym użyte zostało jednoznaczne określenie "zwrot nakładów na rzecz", co nie może być rozumiane inaczej jak tylko, że reguluje on przedawnienie wszelkich nakładów, a więc zarówno koniecznych, jak i użytecznych (ulepszających rzecz). Odmienny pogląd wypowiadany przez niektórych przedstawicieli doktryny (...), jak również wypowiedziany przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12.III.1975 r. II CR 23/75 nie może być uznany za trafny. Sąd Wojewódzki, zajmując stanowisko, że skróconemu przedawnieniu z art. 677 k.c. podlegają jedynie roszczenia o zwrot tego rodzaju nakładów, które obciążają zgodnie z umową najmu wynajmującego, powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.IX.1962 r. w sprawie III Cr 11/62 (OSNCP 1963, z. 7-8, poz. 175), nie uwzględniając tego, iż powołane przez niego orzeczenie wydane zostało pod rządem art. 397 k.c., który miał inne brzmienie. Jeżeli bowiem w art. 677 k.c. użyte zostało szerokie określenie "o zwrot nakładów na rzecz", to art. 597 k.z. regulował jedynie przedawnienie roszczeń najemcy "o zwrot wydatków na naprawy, obciążające wynajmującego, oraz wydatków, poniesionych na ochronę rzeczy od utraty i uszkodzenia".

Z przedstawionych wyżej względów należy dojść do wniosku, że najemca, który dokonał nakładów na wynajmowaną rzecz, nie może dochodzić ich zwrotu od wynajmującego na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, lecz wyłącznie na podstawie przepisów normujących stosunki najmu; roszczenia jego z tego tytułu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 677 k.c.), niezależnie od tego, czy chodzi o nakłady konieczne czy też użyteczne (ulepszenie rzeczy).

Skoro Sąd Wojewódzki ustalił prawidłowo i zgodnie z twierdzeniami strony powodowej, że umowa najmu zawarta dnia 25.VII.1975 r. wyekspirowała w dniu 1.X.1976 r. i że w tym dniu powódka wydała rzecz pozwanemu, zachodzą podstawy do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa w całości z uwagi na upływ terminu przedawnienia, bez potrzeby rozważania zasadności zarzutu sprzeczności ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. W okolicznościach konkretnego wypadku, gdy opóźnienie jest większe niż termin przedawnienia, nie może wchodzić w grę nieuwzględnienie jego upływu. Brak jest bowiem podstaw do przyjęcia, że opóźnienie nie jest nadmierne w rozumieniu art. 117 § 3 k.c.

Sąd Najwyższy zmieniając zaskarżony wyrok i oddalając powództwo w całości zasądził na rzecz pozwanego - zgodnie z jego wnioskiem - na podstawie art. 98 k.p.c. zwrot kosztów procesu za obie instancje.

OSNC 1981 r., Nr 7, poz. 134