Uchwała z dnia 1980-12-19 sygn. III CZP 65/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 65/80

Uchwała z dnia 19 grudnia 1980 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Bryl, Z. Marmaj.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Alfonsa S. przeciwko Romualdowi S., Bogusławie S. i Adamowi S. o zwolnienie od egzekucji po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 29 sierpnia 1980 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy przepis art. 930 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie w przypadku, gdy po skierowaniu przez wierzyciela egzekucji do nieruchomości, której współwłaścicielem jest dłużnik, drugi współwłaściciel, w stosunku do którego zajęcie jest skuteczne (art. 1005 k.p.c. i art. 925 k.p.c.), uzyskał po dacie zajęcia własność tej nieruchomości na podstawie prawomocnego postanowienia znoszącego współwłasność wydanego w uwzględnieniu zgodnego wniosku współwłaścicieli?"

podjął następującą uchwałę:

Przepis art. 930 k.p.c. nie ma zastosowania do nieruchomości, której jednym ze współwłaścicieli był dłużnik, a która orzeczeniem sądu znoszącym współwłasność przyznana została na wyłączną własność współwłaścicielowi nie będącemu dłużnikiem, chociażby orzeczenie sądowe wydane zostało w uwzględnieniu zgodnego wniosku uczestników postępowania po zajęciu tej nieruchomości.

Zagadnienie prawne wymienione w sentencji uchwały wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

Pozwany w sprawie o zwolnienie od egzekucji Romuald S. jako wierzyciel Adama i Bogumiły małżonków S. od kwoty 200.000 zł wystąpił w czerwcu 1978 r. do komornika rewiru IV Sądu Rejonowego w Białymstoku z wnioskiem o wszczęcie egzekucji przeciwko dłużnikowi i o skierowanie jej między innymi do nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności po połowie dłużnika Adama S. i Alfonsa S. Po zajęciu udziału dłużnika w nieruchomości drugi jej współwłaściciel Alfred S. wystąpił do Sądu Rejonowego w Białymstoku z wnioskiem o zniesienie współwłasności. Sąd Rejonowy zniósł współwłasność nieruchomości, przyznając ją na wyłączną własność Alfonsowi S. i zasądzając spłatę na rzecz Adama S. (będącego dłużnikiem egzekwowanym) w kwocie 240.000 zł. Spłata ta rozłożona została na 6 różnych rat rocznych, z których pierwsza powinna być uregulowana do dnia 30.XII.1980 r.

Po uprawomocnieniu się postanowienia znoszącego współwłasność Alfons S. będący już wyłącznym właścicielem zajętej nieruchomości wystąpił z powództwem o jej wyłączenie spod egzekucji. Wierzyciel Romuald S. wnosił o oddalenie powództwa, powołując się na przepis art. 930 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy powództwo uwzględnił, przyjmując, że przepis art. 930 § 1 k.p.c. nie ma zastosowania, Sąd Wojewódzki zaś rozpoznając sprawę na skutek rewizji pozwanego, stwierdził istnienie poważnych wątpliwości na tle stosowania powyższego przepisu, które przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 1 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 930 § 1 k.p.c. rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie i czynności egzekucyjne dokonane zarówno przed rozporządzeniem, jak i później są ważne w stosunku do dłużnika i w stosunku do nabywcy. Oznacza to, że zbycie przez dłużnika nieruchomości już objętej egzekucją (po zajęciu) lub obciążenie jej (np. użytkowaniem czy też hipoteką) nie pozbawia wierzyciela możliwości zaspokojenia swej pretensji z danej nieruchomości.

Ponieważ w sprawie niniejszej miało miejsce przeniesienie z dłużnika na osobę trzecią (współwłaściciela) własności ułamkowej części nieruchomości, a nie własności całej nieruchomości i nie w drodze umowy zawartej między tymi osobami, lecz w drodze orzeczenia sądowego znoszącego współwłasność, rozważenia wymagają dwie kwestie, a mianowicie czy przepis art. 930 § 1 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie do egzekucji z ułamkowej części nieruchomości i czy zmiana stanu prawnego nieruchomości spowodowana orzeczeniem sądowym znoszącym współwłasność stanowi rozporządzenie nieruchomością w rozumieniu tego przepisu.

W kwestii pierwszej należy zająć stanowisko pozytywne. Przepis art. 1004 k.p.c. zawiera wyraźne postanowienie, że do egzekucji z ułamkowej części nieruchomości stosuje się odpowiednie przepisy o egzekucji z nieruchomości. Stosowanie art. 930 § 1 k.p.c. byłoby w tej sytuacji wyłączone tylko wtedy, gdyby przepisy szczególne regulowały samodzielne skutki rozporządzenia udziałem w nieruchomości po jego egzekucyjnym zajęciu. Przepisy art. 1005-1013 k.p.c. takiego postanowienia jednak nie zawierają.

Negatywne stanowisko należy zająć natomiast w kwestii drugiej. Skład podejmujący uchwałę w sprawie niniejszej podziela w pełni pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 1 grudnia 1977 r. I CR 409/77 (OSNCP 1979, z. 1, poz. 6), iż "zmiana spowodowana orzeczeniem sądu na skutek podziału majątku wspólnego, działu spadku lub zniesienia współwłasności nieruchomości nie ma charakteru rozporządzenia tą nieruchomością w rozumieniu art. 930 k.p.c.". Przepis art. 930 § 1 k.p.c. ma na uwadze wyłącznie zmiany w stanie prawnym nieruchomości (przeniesienie własności, obciążenie) spowodowane przez właściciela (współwłaściciela) będącego dłużnikiem egzekwowanym w drodze dokonanych przez niego czynności prawnych. Ma on zapobiegać negatywnym skutkom czynności podejmowanych przez dłużników ze szkodą dla wierzycieli.

Gdy zmiana w stanie prawnym nieruchomości następuje w drodze orzeczenia sądowego znoszącego współwłasność nieruchomości, nie można mówić o rozporządzeniu nieruchomością przez dłużnika będącego współwłaścicielem, nawet wówczas, gdy wyrazi on zgodę na przyznanie całej nieruchomości drugiemu współwłaścicielowi lub gdy sam postawi taki wniosek, a także gdy współwłaściciele, działając w porozumieniu, złożą wspólny i zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, jak i co do określenia wartości nieruchomości oraz wartości nakładów poczynionych przez każdego z nich na nieruchomości. W każdym takim wypadku zmiana w stanie prawnym nieruchomości następuje z mocy orzeczenia sądowego, a nie z mocy oświadczenia woli złożonego przez współwłaściciela będącego dłużnikiem. Nie jest to zatem rozporządzenie nieruchomością przez dłużnika.

Okoliczność podnoszona przez Sąd Wojewódzki (któremu znana jest treść wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1977 r. I CR 409/77) w uzasadnieniu pytania prawnego, że postanowienie znoszące współwłasność zapadło na zgodny wniosek dłużnika Adama S. i drugiego współwłaściciela powoda w sprawie niniejszej Alfonsa S., nie daje podstaw do przyjęcia, iż w tym konkretnym wypadku art. 930 § 1 k.p.c. powinien mieć odpowiednie zastosowanie.

Właściciel może dochodzić swoich należności przez zajęcie wierzytelności swojego dłużnika z tytułu spłat lub czynić starania o wzruszenie prawomocnego postanowienia znoszącego współwłasność w drodze rewizji nadzwyczajnej lub wznowienia postępowania.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi ujętej w sentencji uchwały.

OSNC 1981 r., Nr 6, poz. 100