Wyrok z dnia 1980-07-16 sygn. III CRN 115/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 115/80

Wyrok z dnia 16 lipca 1980 r.

Rozrządzenie przez spadkodawcę zagranicznymi środkami płatniczymi w formie zapisu jest dozwolone; na obciążonym takim zapisem spadkobiercy, który przejął pozostałe po spadkodawcy zagraniczne środki płatnicze, ciąży obowiązek wykonania zapisu w walucie, na jaką ten zapis opiewa; ocena, czy wykonanie wyroku nakazującego wydanie objętych zapisem zagranicznych środków płatniczych okaże się praktycznie możliwe, wykracza poza granice postępowania rozpoznawczego.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Pietrzykowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Z. Marmaj, J. Szachułowicz.

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, K. Soboty, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Jerzego P. i Wojciecha K. przeciwko Leonii P. o wydanie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Rejonowego w Gdańsku z dnia 10 listopada 1978 r.

oddalił rewizję nadzwyczajną i nakazał pobrać od pozwanej Leonii P. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 7.760 złotych tytułem opłaty od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 10.XI.1978 r., który uprawomocnił się wskutek odrzucenia rewizji pozwanej, Sąd Rejonowy w Gdańsku nakazał pozwanej Leonii P., aby wydała powodom Wojciechowi K. i Jerzemu P. po 500 dolarów USA, w terminie 7 dni od uprawomocnienia się tego wyroku. Sąd Rejonowy ustalił okoliczności między stronami niesporne, że zmarły 9.VII.1975 r. Czesław P., którego żoną i jedyną spadkobierczynią jest pozwana, obciążył pozwaną w testamencie zapisami na rzecz sześciu osób, w tym obu powodów, przy czym kwota zapisu dla każdego zapisobiorcy wynosi 500 dolarów USA. Następnie Sąd Rejonowy ustalił na podstawie pisma Narodowego Banku Polskiego, II Oddział w Gdyni z dnia 14.X.1978 r., że saldo na rachunku Czesława P. w dniu jego śmierci wynosiło 2.931,51 dolarów USA, którą to kwotę pozwana pobrała z konta w dniu 19.III.1976 r. Ponadto pozwana i jej zmarły mąż posiadali konto w The Seamena Bank for Savinge w Nowym Jorku, z którego roczny procent w 1975 r. wynosił 529,28, a w 1976 r. - 416,26 dolarów. W tym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał za nieuzasadnione stanowisko pozwanej, upatrującej przeszkodę do wykonania zapisów w dolarach w dyspozycji art. 358 k.c. i wyrażającej gotowość zaspokojenia powodów przez zapłatę im ekwiwalentu w walucie polskiej przy przyjęciu równowartości jednego dolara według ceny skupu bonów towarowych przez Bank PKO, tj. po 31,82 złotych za jednego dolara.

Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżył Prokurator Generalny PRL rewizją nadzwyczajną, opartą na podstawie rażącego naruszenia przepisów art. 3 § 2, art. 233 § 1 i art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 968 § 1 i art. 358 § 1 k.c. oraz na podstawie naruszenia interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wnosząc o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Powodowie wnieśli o oddalenie rewizji nadzwyczajnej.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Według zgodnego z materiałem sprawy ustalenia Czesław P. miał - niezależnie od wspólnych z pozwaną wkładów w banku zagranicznym - rachunek w Narodowym Banku Polskim, przy czym saldo dolarowe na tym rachunku w chwili jego śmierci wystarczało do zaspokojenia powodów przez wydanie im przedmiotu zapisów w dolarach USA zgodnie z wolą spadkodawcy, którą pozwana, przejmując po nim spadek jako spadkobierca testamentowy, obowiązana była spełnić.

Według art. 19 ust. 1 ustawy dewizowej z dnia 28 marca 1952 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 133) obrót wartościami dewizowymi, do których w myśl art. 2 tej ustawy należą w szczególności zagraniczne środki płatnicze, jest bez zezwolenia właściwej władzy zabroniony.

Jednakże stosownie do dyspozycji § 6 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 kwietnia 1952 r. w sprawie wykonania ustawy dewizowej (Dz. U. Nr 21, poz. 137, zmiany: Dz. U. z 1956 r. Nr 50, poz. 223 i z 1963 r. Nr 26, poz. 155) nie uważa się za obrót wartościami dewizowymi dysponowania takimi wartościami "w formie aktów prawnych, sporządzonych na wypadek śmierci".

Do cytowanych aktów prawnych należy niewątpliwie testament jako przewidziana w prawie cywilnym (art. 941 k.c.) forma rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci.

Rozporządzeniem testamentowym na wypadek śmierci jest nie tylko powołanie spadkobiercy (art. 959 k.c.), lecz także obciążenie spadkobiercy obowiązkiem wykonania zapisu na rzecz oznaczonej osoby (art. 968 § 1 k.c.). Z przytoczonych przepisów prawa wynika jednoznacznie, że spadkodawca, mający bądź to we własnej dyspozycji, bądź też na rachunku bankowym zagraniczne środki płatnicze, może je uczynić przedmiotem zapisu. W razie sporządzenia takiego zapisu w zasadzie już z chwilą ogłoszenia testamentu (art. 970 k.c.) pozostaje po stronie spadkobiercy dziedziczącego spadek obowiązek wykonania zapisu przez wydanie zapisobiorcy przeznaczonych mu zagranicznych środków płatniczych. Wykonaniu w ten sposób zapisu nie przeciwstawiają się ani przepisy ustawy dewizowej oraz wydanego na jej podstawie rozporządzenia wykonawczego, ani przepisy kodeksu cywilnego. Według bowiem § 33 cytowanego wyżej rozporządzenia w brzmieniu nadanym przez rozporządzenie z dnia 7 listopada 1956 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 223) posiadanie w kraju zagranicznych środków płatniczych jest dozwolone, według zaś § 6 tego rozporządzenia nabycie przez zapisobiorcę zagranicznych środków płatniczych w drodze zapisu nie uważa się za obrót wartościami dewizowymi, zakazany przez ustawę dewizową. Wprawdzie w myśl art. 358 § 1 k.c. zobowiązania pieniężne na obszarze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim, jednakże z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. W świetle wyżej przytoczonych przepisów dewizowych taki właśnie wyjątek ma zastosowanie w sprawie niniejszej, w której spadkodawca rozrządził zapisami w dolarach, znajdującymi się w chwili jego śmierci na rachunku bankowym w ilości wystarczającej do zaspokojenia roszczeń powodów.

Przytoczone wyżej argumenty przemawiają za trafnością poglądu Sądu Rejonowego, który uznał za bezpodstawne uchylanie się przez pozwaną od obowiązku wykonania na rzecz powodów zapisów w dolarach USA i wyrażoną przez nią gotowość spełnienia zapisów w walucie polskiej, przy zastosowaniu zresztą bardzo niekorzystnego dla powodów przeliczenia.

W powyższym zakresie stanowisko Sądu Rejonowego, choć bliżej nie uargumentowane, lecz w ostatecznym wyniku zbieżne ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, nie jest kwestionowane w rewizji nadzwyczajnej.

Natomiast zarzut stawiany w rewizji nadzwyczajnej zaskarżonemu wyrokowi sprowadza się do tego, że Sąd Rejonowy nie ustalił, czy pozwana - wobec zlikwidowania rachunku bankowego - dysponuje wartościami dewizowymi, brak zaś pozytywnego ustalenia w tym względzie sprawia, że wykonanie zaskarżonego wyroku może nastąpić tylko przez zakup dewiz, taka zaś czynność w świetle art. 47 § 1 ustawy karno-skarbowej jest przestępstwem. W konsekwencji wykonanie tego wyroku jest praktycznie niemożliwe.

Przytoczonego zapatrywania nie można podzielić. Przede wszystkim dla porządku należy zauważyć, że cytowany przepis uznaje za przestępstwo nabywanie zagranicznych środków płatniczych bez zezwolenia dewizowego. Nie w tym jednak jest istota sprawy. W świetle ustalonych prawidłowo faktów odpowiednia do wykonania zapisów kwota dolarów USA znajdowała się na koncie bankowym, które pozwana zlikwidowała w kilka miesięcy po śmierci spadkodawcy, przy czym nie tylko nie wykazała, lecz nawet nie twierdziła, czy i w jaki sposób zużyła podjęte z konta dolary, którymi obrót bez zezwolenia dewizowego, ogólnego lub indywidualnego, jest przez ustawę dewizową zakazany. Poza tym, niezależnie od tego, że przypuszczenie, iż pozwana nie dysponuje dolarami USA, nie znajduje potwierdzenia w materiale sprawy, należy stwierdzić, że wyjaśnienie tej okoliczności nie należy do postępowania, którego przedmiotem jest orzeczenie o wykonaniu zapisu, lecz do postępowania egzekucyjnego.

W postępowaniu rozpoznawczym nie jest możliwe ustalenie, czy wykonanie zapisu w walucie obcej okaże się realne, nie można bowiem wykluczyć i takiej sytuacji, że zużycie przez dłużnika będącej przedmiotem jego zobowiązania waluty obcej, znajdującej się w jego posiadaniu w chwili wyrokowania, nastąpi w czasie między wydaniem wyroku a wszczęciem egzekucji. Dlatego też o tym, czy wykonanie wyroku okaże się praktycznie możliwe, przesądzić może dopiero wynik postępowania egzekucyjnego, w toku którego wierzyciel może wykorzystać także środki prawne, nie mające zastosowania w postępowaniu rozpoznawczym, jak wyjawienie majątku (art. 913-920 k.p.c.).

W konsekwencji powyższego nie można podzielić wyrażonego w rewizji nadzwyczajnej zapatrywania, że Sąd Rejonowy powinien był - zgodnie z petitum pozwu - dokonać przeliczenia dewizowego zobowiązania pozwanej na pieniądze polskie. Petitum pozwu nie obejmuje bowiem żądania przeliczenia na walutę polską ani żądania głównego, ani nawet alternatywnego, lecz w sposób nie budzący wątpliwości zmierza do nakazania pozwanej przekazania na rzecz każdego z powodów po 500 dolarów USA z konta dewizowego pozwanej, które - jak się okazało w toku postępowania - zostało przez nią zlikwidowane. Do powodów należy określenie żądania pozwu, nie można przeto skutecznie zarzucać Sądowi Rejonowemu, że pomimo braku żądania z ich strony nie orzekł o obowiązku odszkodowawczym pozwanej na wypadek niemożności wykonania wyroku zgodnie z jego treścią, tj. przez wydanie powodom określonych w zapisie dolarów USA.

Zaskarżony wyrok nie stanowi przeszkody do wystąpienia przez powodów z odrębnym procesem odszkodowawczym, jeżeli wykonanie tego wyroku w postępowaniu egzekucyjnym okaże się niemożliwe.

Wobec tego, że - jak wyżej wykazano - po pierwsze, rozrządzenie przez spadkobiercę zagranicznymi środkami płatniczymi w formie zapisu jest dozwolone, po drugie, na obciążonym takim zapisem spadkobiercy, który przejął pozostałe po spadkodawcy zagraniczne środki płatnicze, ciąży obowiązek wykonania zapisu w walucie, na jaką ten zapis opiewa; po trzecie, ocena, czy wykonanie wyroku nakazującego wydanie objętych zapisem zagranicznych środków płatniczych okaże się praktycznie możliwe, wykracza poza granice postępowania rozpoznawczego, Sąd Najwyższy nie dopatrzył się ani rażącego naruszenia prawa, ani też naruszenia interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i na podstawie art. 421 § 1 i 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

OSNC 1981 r., Nr 2-3, poz. 38