Uchwała z dnia 1980-01-08 sygn. III CZP 80/79

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 80/79

Uchwała z dnia 8 stycznia 1980 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Kuryłowicz, J. Niejadlik.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Urzędu miasta i Gminy w T. przeciwko Józefie C. i Juliuszowi W. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki we Wrocławiu postanowieniem z dnia 6 listopada 1979 r. II Cr 1010/79 do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy współwłaściciel, który dokonał nakładów koniecznych na wspólną nieruchomość, może żądać ich zwrotu w stosownej, odpowiadającej udziałowi części, od tego współwłaściciela, który w wyniku podziału quoad usum umownego lub sądowego nie odnosi z tego nakładu żadnej korzyści, ponieważ nakład ten dotyczy wyłącznie części, która została wydzielona współwłaścicielowi dokonującemu nakładów i czerpiącemu z niej pożytki?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Współwłaściciel, który dokonał nakładów koniecznych na nieruchomość będącą przedmiotem współwłasności, nie może żądać zwrotu wartości tych nakładów, odpowiadających udziałowi pozostałych współwłaścicieli w całości nieruchomości, jeżeli w drodze podziału quoad usum nie korzystają oni z tej części nieruchomości, na którą zostały te nakłady dokonane.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w trybie art. 391 k.p.c. budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Skarb Państwa - Urząd Miasta i Gminy w T. domagał się od pozwanych Józefy C. i Juliusza W. jako współwłaścicieli nieruchomości, w skład której wchodzi budynek mieszkalny, zapłaty kwot 11.700 złotych i 23.400 złotych tytułem zwrotu przypadającej na pozwanych części kosztów remontu budynku przeprowadzonego na koszt strony powodowej. W uzasadnieniu żądania strona powodowa podała, że Skarb Państwa jest współwłaścicielem nieruchomości w 7/19 częściach, natomiast pozwani w 1/19 i 2/19. Koszty przeprowadzonego remontu wyniosły 209.823 złotych i obciążenie pozwanych wyliczono stosownie do ich udziału we współwłasności.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa, zarzucając, że wprawdzie są współwłaścicielami nieruchomości podobnie jak strona powodowa, ale nie korzystali nigdy i nie korzystają nadal z budynku mieszkalnego zgodnie z dokonanym przez Sąd podziałem quoad usum, ani wcześniej już istniejącym podziałem umownym i wobec tego są zdania, że nie powinny ich obciążać wydatki na remont.

Sąd Rejonowy w Trzebnicy wyrokiem z dnia 21.VIII.1979 r. oddalił powództwo. Sąd I instancji ustalił, że Skarb Państwa w 7/19, a pozwani w 1/19 i 2/19 częściach oraz inne jeszcze osoby są współwłaścicielami nieruchomości stanowiącej siedlisko z domem mieszkalnym i zabudowaniami gospodarczymi.

Pozwani nie posiadali żadnej części budynku mieszkalnego w okresie, kiedy podział nieruchomości do korzystania był umowny, ani też po dokonaniu przez Sąd I instancji podziału quoad usum.

Naczelnik Miasta i Gminy w T., jako organ administracji, decyzją z dnia 6.XII.1976 r. nakazał wszystkim współwłaścicielom wykonanie remontu budynku mieszkalnego. Ponieważ nikt do remontu nie przystąpił, wykonany on został na koszt strony powodowej, a następnie obciążono kosztami - stosownie do udziałów - poszczególnych współwłaścicieli. Ci, którzy zajmują lokale w budynku mieszkalnym, uiścili należności, natomiast pozwani odmówili zapłaty ze względu na to, że nie posiadali nigdy żadnej części domu mieszkalnego.

Sąd I instancji, oddalając powództwo, uznał zarzuty pozwanych za zasadne, wyrażając pogląd, że skoro zgodnie z podziałem wcześniejszym, dokonanym umownie przez współwłaścicieli pozwani nie korzystali z budynku mieszkalnego, jak również w wyniku podziału sądowego quoad usum nie otrzymali żadnej części tegoż budynku i nie partycypują w pożytkach z czynszu, to nie są oni obowiązani ponosić wydatków na ten budynek.

Strona powodowa wyrok ten zaskarżyła, zarzucając Sądowi I instancji naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 207 k.c. i niewyjaśnienie istotnych okoliczności m. in. tego, czy podział do korzystania dotyczył tylko pomieszczeń mieszkalnych, czy również gospodarczych, jak też kiedy nastąpił, czy przed remontem czy po nim. Wskazując te podstawy, powód wnosił o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Należy zauważyć, co następuje:

Podstawowymi prawami związanymi ze współwłasnością jest - obok rozporządzenia rzeczą wspólną przez wszystkich współwłaścicieli lub udziałem przez każdego z nich - współposiadanie tej rzeczy oraz korzystanie z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Zasada ta wyrażona w art. 206 k.c. znajduje z kolei rozwinięcie w przepisie art. 207 k.c. w odniesieniu do rozdziału między współwłaścicieli przychodów, jakie rzecz przynosi, oraz partycypowania przez nich w wydatkach i ciężarach z tą rzeczą związanych. Stosownie do tego przepisu pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów i w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki związane z rzeczą wspólną. Z zasad tych wynika z kolei, że współwłaściciel, który poniósł wydatki na rzecz wspólną, może żądać od pozostałych współwłaścicieli zwrotu w częściach odpowiadających ich udziałowi. Uprawnienie to związane jest z podstawową zasadą współposiadania i korzystania z rzeczy przez wszystkich współwłaścicieli. Stąd też w wypadku, gdy to wspólne posiadanie całej rzeczy objętej współwłasnością i korzystanie z niej zachodzi, współwłaściciel, który dokonał nakładów koniecznych, ma prawo żądać, aby pozostali współwłaściciele ponieśli stosownie do wielkości swoich udziałów część tych nakładów.

Za trafny jednak należy uznać przyjęty w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego oraz w uzasadnieniu postanowienia Sądu Wojewódzkiego pogląd, że powyższa zasada ulec musi odpowiedniej modyfikacji w sytuacji, gdy dochodzi - w drodze umowy między współwłaścicielami czy też w drodze orzeczenia sądowego - do dokonania podziału rzeczy do korzystania, a więc do tzw. podziału guoad usum.

Za możliwością takiego korzystania z rzeczy wspólnej, gdy z uwagi na charakter tej rzeczy jest to ze względów gospodarczych i społecznych uzasadnione, wypowiedział się Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach, a w szczególności w wytycznych z dnia 28.IX.1963 r. III CO 33/62 (OSNCP 1964, poz. 22). Jak podkreślono w tych wytycznych, tzw. dopuszczenie do współposiadania przez wydzielenie żądającemu części wspólnej do wyłącznego użytku jest zaprzeczeniem współposiadania przewidzianego w art. 90 pr. rzecz. (obecnie art. 206 k.c.). Umowa lub orzeczenie sądu kształtuje w tym przypadku korzystanie z rzeczy wspólnie w sposób odmienny, aniżeli wynika to z ustawy. Podział quoad usum polega na tym, że każdy ze współwłaścicieli otrzymuje do wyłącznego użytku fizycznie wydzieloną część nieruchomości. Każdy więc - jeśli w umowie nie określono inaczej - oddzielnie używa swojej części i oddzielnie czerpie z niej pożytki.

Prowadzi to w konsekwencji również do wniosku, że w takim też zakresie każdy ze współwłaścicieli, używając fizycznie wydzielonej części, odpowiadającej wielkości jego udziału, ponosi wszystkie wydatki związane z eksploatacją tej części. Jeżeli bowiem - jak to słusznie podkreśla Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu postanowienia - z podziału rzeczy wspólnej do korzystania quoad usum wynika również podział dochodów i pożytków odpowiadający podziałowi współposiadania i korzystania między współwłaścicielami, to taka sama zasada powinna obowiązywać w odniesieniu do rozdziału wydatków, jakie każdy ze współwłaścicieli ponosi na fizycznie wydzieloną część nieruchomości, przydzieloną do używania.

Stąd też na przedstawione przez Sąd Wojewódzki pytanie należy udzielić odpowiedzi przeczącej. Ewentualne różnice, jakie w związku z dokonanymi przez poszczególnych współwłaścicieli nakładami mogą powstać w wartości całości rzeczy, będą mogły być rozważane w postępowaniu o zniesienie współwłasności.

OSNC 1980 r., Nr 9, poz. 157