Wyrok z dnia 1979-03-27 sygn. IV CR 46/79

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 46/79

Wyrok z dnia 27 marca 1979 r. 

Znaczny upływ czasu od powstania szkody może być uznany za szczególną okoliczność, uzasadniającą przyjęcie za podstawę ustalenia odszkodowania cen z innej chwili niż z daty ustalenia odszkodowania (art. 363 § 2 k.c.), gdyby przyjęcie za podstawę cen z daty ustalenia odszkodowania prowadziło do nieuzasadnionego wzbogacenia poszkodowanego.

Przewodniczący: sędzia SN S. Rudnicki. Sędziowie SN: Z. Marmaj, Ł. Grygołajtys (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Karola H., Teodora Z., Heleny K. i Roberta M. przeciwko Zakładom Energetycznym Okręgu Południowego w Katowicach - Zespół Elektrowni "Łaziska" w Ł. i Hucie "Łaziska" w Ł., o odszkodowanie na skutek rewizji obu pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 30 czerwca 1978 r.

1. zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo w tym tylko zmienił, że zasądzone na rzecz powodów kwoty obniżył w sposób następujący:

1) na rzecz Karola H. z kwoty 203.378 zł do wysokości 141.161 zł,

2) na rzecz Teodora Z. z kwoty 103.700 zł do wysokości 68.203 zł,

3) na rzecz Heleny K. z kwoty 89.737 zł do wysokości 60.785 zł,

4) na rzecz Roberta M. z kwoty 128.658 zł do wysokości 84.811 zł,

- wszystkie powyższe sumy z 8% od dnia 14 lipca 1976 r.;

1. w pozostałej części obie rewizje oddalił;

III. zniósł wzajemnie koszty procesu w postępowaniu rewizyjnym.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki zasądził solidarnie od pozwanych Zakładów Energetycznych Okręgu Południowego w K. - Zespół Elektrowni "Łaziska" i Huty "Łaziska" w Ł. na rzecz powodów następujące kwoty z 8% od dnia 14 lipca 1976 r.: 1) Karola H. - 203.378 zł, 2) Teodora Z. - 103.700 zł, 3) Heleny K. - 89.737 zł, 4) Roberta M. - 128.658 zł, w pozostałej części oddalił powództwo.

Sąd ustalił, że gospodarstwa rolne powodów położone są w bezpośrednim sąsiedztwie pozwanych zakładów. W latach 1966-1968 powodowie wskutek obniżenia plonów ponieśli szkodę, której wysokość wyraża się sumami zasądzonymi w wyroku według cen z 1976 r. Szkoda została wyrządzona, ruchem pozwanych przedsiębiorstw Elektrowni i Huty, emitujących w atmosferę pyły i gazy. Dopuszczalne stężenie pyłów i gazów przewyższa obowiązującą w kraju normę (dopuszczalne stężenie dwutlenku siarki na dobę 0,35 mg/m³, dopuszczalna ilość pyłu opadającego średnio 750 ton/km²/rok). Odpowiedzialność pozwanych przedsiębiorstw uzasadniona jest przepisem art. 435 § 1 k.c.

Od powyższego wyroku złożyły rewizję pozwane przedsiębiorstwa.

Pozwana Huta, opierając rewizję na podstawach z art. 368 pkt 4 k.p.c., domaga się zmiany wyroku i oddalenia powództwa.

Pozwana Elektrownia wnosi o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, bądź też jego zmianę i oddalenie powództwa, zarzucając naruszenie art. 442 k.c. oraz niewyjaśnienie wszystkich okoliczności mających wpływ na wysokość odszkodowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty obu rewizji nie są uzasadnione, jeśli kwestionują samą zasadę odpowiedzialności pozwanych za szkodę, jak i prawidłowość ustaleń Sądu Wojewódzkiego co do tego, że stężenie emitowanych przez pozwane zakłady pyłów i gazowych związków siarki przekracza kilkakrotnie obowiązujące normy.

Ustalenie swoje w powyższym zakresie Sąd Wojewódzki poczynił na podstawie opinii biegłego prof. dra hab. Klimaszewskiego, który podał, że podstawowymi składnikami zanieczyszczeń w przypadku obu zakładów są zawarte w gazach wylotowych pyły oraz dwutlenek siarki; stężenie ich w sąsiedztwie pozwanych zakładów przekracza obowiązujące normy. Według powołanych przez biegłego pomiarów w bezpośredniej bliskości źródeł emisji - stężenie SO₂ wynosi 0,40 mg/m³, 500 m na wschód od Elektrowni 0,90 mg/m³ przy obowiązującej normie 0,35 mg/m ³, przewidzianej w art. 2 ustawy z dnia 21 kwietnia 1966 r. o ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem (Dz. U. Nr 14, poz. 87) oraz § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 1966 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń substancji w powietrzu atmosferycznym (Dz. U. Nr 42, poz. 253).

Opinię biegłego potwierdzają dokonane przez Polską Akademię Nauk - Zakład w Zabrzu w latach 1965-1966 i Wydział Gospodarki Wodnej i Ochrony Powietrza Prezydium WRN w K., dotyczące roku 1968.

Badania te są miarodajne dla oceny ujemnego wpływu zanieczyszczeń na uprawy powodów w latach 1966-1968.

Głównym czynnikiem toksycznym dla roślin jest dwutlenek siarki, którego działanie, prócz spadku plonów, wywołuje również pogorszenie jakości uzyskiwanego produktu. Dane obserwacyjne i doświadczenia wykazują, że nadmierne zapylenie powoduje dostrzegalną obniżkę plonów.

Bez znaczenia dla oceny odpowiedzialności pozwanej Huty jest okoliczność, że wydziela ona dwutlenek siarki w mniejszej ilości niż pozwana Elektrownia, skoro przyczynia się do zwiększenia zawartości dwutlenku siarki w powietrzu atmosferycznym oraz wydala ponad normę pyły, które też są czynnikiem fitotoksycznym.

Szkoda powodów, polegająca na obniżeniu poszczególnych upraw, pozostaje w normalnym związku przyczynowym z wydzieleniem szkodliwych substancji chemicznych i pyłów przez oba pozwane przedsiębiorstwa; wyrządzenie jej wypełnia dyspozycję art. 435 kodeksu cywilnego.

Pozwane przedsiębiorstwa odpowiadają na zasadzie ryzyka, stąd odpowiedzialność ich jest solidarna zgodnie z art. 441 § 1 kodeksu cywilnego.

Pozwana Huta nie może podważyć solidarnej odpowiedzialności, gdyż przepis art. 441 k.c. nie przewiduje uchylenia solidarności, nawet w wypadku wykazania stopnia przyczynienia się pozwanych do wyrządzonej szkody.

Zarzut naruszenia art. 422 kodeksu cywilnego przez uwzględnienie żądania powodów w wysokości rozszerzonej w toku procesu nie jest trafny.

Powodowie już w pozwie określili swoje roszczenie z tytułu strat w sposób szacunkowy, rozszerzenie dotyczyło tych samych zadań i tego samego okresu, stąd też wniesiony pozew przerwał bieg przedawnienia również w stosunku do żądań w zmienionej wysokości (art. 123 § 1 ust. 1 k.c.).

W zakresie ustalenia odszkodowania pozwane przedsiębiorstwo nie kwestionuje, że grunty powodów położone są w odległości od 100 do 1000 m od źródła emisji oraz że działanie jej wywołało ujemny wpływ na jakość plonów w granicach 10-30%.

Według opinii biegłego K. - odpowiednie są szacunki strat dokonane przez służbę rolną, mieszczą się one w prawdopodobnym zakresie uszkodzeń przez czynniki fitotoksyczne, pochodzące z wymienionych zakładów.

Bezpodstawnie kwestionuje pozwana Elektrownia wielkość powierzchni gruntów powodów Ż. i K., gdyż ustalenia Sądu w tej części znajdują oparcie w informacji Urzędu Miejskiego w Ł. z dnia 8.XI.1976 r., wskazującej powierzchnię w latach 1966, 1967, 1968 dla celów wymiaru podatku gruntowego.

Nie można natomiast odmówić słuszności rewizji pozwanej Huty, gdy twierdzi ona, że Sąd Wojewódzki nie wyciągnął właściwych wniosków z istniejących dysproporcji między początkowymi żądaniami powodów, zgłoszonymi w pozwie wniesionym w 1969 r., w łącznej kwocie 90.000 zł, a oceną szkody przez biegłego na sumę 525.475 zł według cen płodów rolnych z 1976 r. Powyższe określenie strat jest też nieproporcjonalnie duże w stosunku do ustalonej rocznej przychodowości gospodarstw w latach 1966-1968, które np. w wypadku powódki K. wynoszą 107% rocznego przychodu (średnia dochodowość roczna gospodarstwa 28.000 zł, straty 30.000 zł).

Wskazuje to, że ustalenie wysokości odszkodowania według cen z roku 1976 nie odpowiada rzeczywistej wysokości szkody. Przewidziana w § 2 art. 363 kodeksu cywilnego zasada, że jeśli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu - to wysokość odszkodowania ustala się według cen z daty ustalenia odszkodowania, nie może mieć zastosowania w niniejszym przypadku.

U podstaw określenia odszkodowania według cen z daty wyrokowania leży kompensacyjny charakter odpowiedzialności cywilnej, mający na celu umożliwienie restytucji określonego dobra czy też indywidualnie oznaczonej rzeczy.

Od reguły tej wyjątek przewiduje § 2 art. 363 kodeksu cywilnego w zdaniu ostatnim, stanowiąc, że szczególne okoliczności sprawy mogą wymagać przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Niesporne jest, że powodowie, jako rolnicy, prowadzili towarowo gospodarstwa rolne i że szkoda nastąpiła w takich uprawach, jak żyto, pszenica, jęczmień, owies, ziemniaki, siano, koniczyna, lucerna, buraki i rzepak. Rodzaj ziemiopłodów wskazuje, że były one przeznaczone częściowo na własne cele konsumpcyjne, a częściowo na sprzedaż.

Stąd też powodowie uzyskaliby przychody lub musieliby ponieść wydatki na uzupełnienie potrzebnych im produktów w latach 1966-1968 według ówcześnie obowiązujących cen.

Obliczenie wysokości szkody według cen z daty wyrokowania prowadziłoby do ich bezpodstawnego wzbogacenia.

Znaczny upływ czasu od powstania szkody może być uznany za szczególną okoliczność, wymagającą przyjęcia za podstawę ustalenia odszkodowania cen z innej chwili niż z daty ustalenia odszkodowania (art. 363 § 2 k.c.), gdyby przyjęcie za podstawę cen z daty ustalenia odszkodowania prowadziło do nieuzasadnionego wzbogacenia poszkodowanego.

Zastosowanie powyższej zasady zależy od konkretnych okoliczności danego przypadku. Tak np. nie będzie można jej przyjąć, gdy rodzaj plonów pozwalał na ich przechowanie, a sprzedaż nastąpiłaby w czasie obowiązywania odmiennych cech (z daty ustalenia odszkodowania).

Sąd Najwyższy z urzędu stwierdza naruszenie art. 363 § 2 k.c. zdanie ostatnie przez nieuwzględnienie wyżej wspomnianych szczególnych okoliczności i ustalenia odszkodować zgodnie z cenami z daty wyrokowania, podczas gdy należne powodom - rolnikom odszkodowanie za całkowitą lub częściową utratę plonów powinno być ustalone według cen tychże plonów z daty powstania szkody.

Powołany w sprawie biegły do spraw rolnictwa w swej opinii wyliczył szkody również według cen z daty powstania szkody; wynoszą one w przypadku powoda H. - 141.161 zł, Z. - 68.203 zł, K. - 60.785 zł i N. - 84.811 zł.

Opinia biegłego nie była i nie jest kwestionowana przez żadną ze stron.

Z tych względów i na mocy art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy obniżył wysokość odszkodowania należnego powodom, oddalając rewizje pozwanych w pozostałej części jako niezasadne (art. 387 k.p.c.).

Początkowy termin należności odsetek od zasądzonych sum należałoby liczyć od zwłoki dłużnika, tj. od daty otrzymania odpisów wyroków przez pozwanych, i rozszerzenia powództwa o dalsze kwoty; zmiana wyroku w tej części nie jest jednak możliwa w świetle art. 382 k.p.c. wobec braku rewizji powodów.

Postanowienie o kosztach wydano na podstawie art. 100 k.p.c.

OSNC 1979 r., Nr 10, poz. 199