Wyrok z dnia 1978-09-28 sygn. III CRN 172/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 172/78

Wyrok z dnia 28 września 1978 r.

Zniesienie współwłasności nieruchomości stanowiącej drogę polną, dającą odrębnym nieruchomościom rolnym będącym własnością poszczególnych współwłaścicieli tej drogi odpowiedni dostęp do drogi publicznej, jest - bez ich zgody - niedopuszczalne dopóty, dopóki służy ona wszystkim współwłaścicielom.

Przewodniczący: sędzia SN K. Olejniczak. Sędziowie SN: J. Krajewski, J. Niejadlik (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Stanisława B. przeciwko Ludwice S. o eksmisję z nieruchomości na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Krośnie z dnia 25 stycznia 1978 r.

uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w Sanoku z dnia 25 maja 1977 r. i sprawę przekazał temuż Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Działka nr 288/2 we wsi L., odpowiadająca dawnej parceli nr 665 o pow. 0,14 ha, stanowi pozostałość po tworzonych dawniej w katastrach gruntowych, przylegających do dróg, wygonów dla bydła i obok niej biegnie - także od drogi publicznej w kierunku wschodnim - droga polna oznaczona poprzednio nr 666. U zbiegu działki nr 288/2 z tą drogą publiczną znajduje się - posiadany od 1972 r. przez pozwaną Ludwikę S. z mocy nieformalnego kupna - ogród Władysławy G. Do wschodniego odcinka działki nr 288/2 przylegają grunty powoda Stanisława B. i jego zięcia Jana P. W 1974 r. Jan P., a w 1975 r. powód Stanisław B. naruszyli posiadanie tej działki przez pozwaną Ludwikę S., obalając włączający ją do ogrodu - i przeszkadzający im w wykonywaniu przegonu bydła na pola - płot z żerdzi przytwierdzonych do słupków, ale w wyniku procesu posesoryjnego - pierwszy ugodowo, a drugi wyrokiem - zostali zobowiązani do przywrócenia stanu poprzedniego. Skutki naruszenia zlikwidowała jednak w zasadzie sama pozwana, postawiwszy płot w dawnym miejscu (pkt 1, 2, 3 i 4 mapy inż. Jana R. z 10.IX.1976 r.).

Prawomocną decyzją Naczelnika Gminy w S. z dnia 31 listopada 1975 r. Władysława G., Jan P. i powód Stanisław B. zostali uznani z mocy samego prawa współwłaścicielami po 1/3 części tej - oznaczonej w ewidencji jako droga - działki nr 288/2 we wsi L.

Powód twierdził, że płot uniemożliwia mu wykonywanie wynikającego ze współwłasności uprawnienia do przechodu i przegonu bydła przez tę działkę na swoje pola i żądał w pozwie nakazania pozwanej usunięcia z niej ogrodzenia. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając, że stojący płot, na likwidację którego nie godzi się Władysława G., nie uszczupla uprawnień powoda, skoro dotychczas bydła przez tę działkę nie przeganiał. Ustaliwszy zgodnie ze wskazaniami Sądu Rejonowego, że płot od kilkunastu lat stoi w tym samym miejscu, również po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw w art. 209 i 222 § 2 k.c. do uwzględnienia żądania powoda, który ostatnio tylko sporadycznie korzystał z przegonu bydła tym szlakiem. Wyrokiem z dnia 25 stycznia 1978 r. Sąd Wojewódzki oddalił rewizję powoda, uznawszy, że skoro uprawnienia powoda wynikające ze współwłasności nie zostały uszczuplone, zgłoszone przez niego roszczenie jest nieuzasadnione.

W rewizji nadzwyczajnej, zarzucającej rażące naruszenie art. 233 § 1 i art. 316 § 1 k.p.c. oraz art. 195, 206 i 222 § 2 k.c., Minister Sprawiedliwości wnosił o uchylenie wyroku Sądu Wojewódzkiego w Krośnie oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w Sanoku i o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Sanoku do ponownego rozpoznania.

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.

Powództwo o ochronę własności może być skierowane tylko przeciwko osobie, która bezpośrednio włada rzeczą (posiadaczowi zależnemu) i wydany wyrok podlega wykonaniu, pomimo iż wykonanie go wpłynęłoby także na sytuację prawną posiadacza samoistnego (orz. SN z dnia 15.IV.1948 r. - OSN 1949, poz. 22).

Roszczenie powoda wynika ze współwłasności, a współwłasność jest rodzajem własności polegającym na tym, że własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. O zgłoszonym więc przez niego roszczeniu powinien był Sąd Rejonowy orzec na podstawie przepisów o współwłasności, mimo że pozwana nie jest współwłaścicielką działki nr 288/2, dzierży bowiem nieruchomość w imieniu współwłaścicielki i powołuje się na jej uprawnienia. Swej legitymacji procesowej nie mogła zatem skutecznie kwestionować.

W myśl art. 206 k.c. każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Jeżeli przedmiotem współwłasności jest nieruchomość stanowiąca drogę, uprawnienie to realizuje współwłaściciel przez korzystanie z całej rzeczy niezależnie od korzystania z niej przez pozostałych współwłaścicieli, nie zaś przez wydzielenie mu części rzeczy do wyłącznego użytku (Wytyczne SN z dnia 29.XI.1963 r. III CO 33/62 - OSNCP 1964, z. 2, poz. 22). W związku z tym zarzut pozwanej, że współwłaścicielka Władysława G. nie godzi się na usunięcie płotu, zagradzającego dostęp do działki nr 288/2, nie mógł być uznany za trafny, ponieważ w tym wypadku powód realizuje uprawnienia własne, wynikające z art. 206 k.c., nie wymagające zgody pozostałych współwłaścicieli, i działa przy tym tylko w imieniu własnym, a nie w interesie współwłaścicieli, co jest przesłanką art. 209 k.c., który - wbrew stanowisku obu sądów - w danym wypadku nie ma zastosowania.

W ramach art. 206 k.c. współwłaścicielowi przysługuje ochrona jego uprawnień , przewidziana w art. 222 k.c. dla właściciela. W myśl zaś tego przepisu przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób, aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władania nad rzeczą, przysługuje właścicielowi - oparte na prawie, nie zaś na posiadaniu - roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie dalszych naruszeń. Przy ustaleniu, że działka nr 288/2 stanowi drogę, przeznaczoną do przegonu bydła, mógłby powód skutecznie domagać się dopuszczenia go do współposiadania tej działki oraz usunięcia przeszkód, które znajdując się na drodze stanowiącej współwłasność, czyniłoby niemożliwym takie współposiadanie (zwłaszcza przegon). Istotne znaczenie z punktu widzenia realizowanych norm materialnych miało wyjaśnienie, czy na działce nr 665 - obecnie nr 288/2 - utrzymana została współwłasność w celu umożliwienia wykonywania przechodu i przegonu bydła m.in. od strony pól powoda, czy sporny płot uniemożliwia powodowi wykonywanie uprawnień wynikających z treści współwłasności, oraz wyprowadzenie wniosków z tych ustaleń w celu rozstrzygnięcia sprawy.

Trafnie jednak rewizja nadzwyczajna zarzuca, że oba Sądy z rażącym naruszeniem na wstępie powołanych przepisów prawa nie uczyniły zadość tej powinności. W konsekwencji, oddalając powództwo na tej zasadzie, że płot postawiony przez pozwaną w tym samym miejscu nie uszczupla uprawnień powoda, nie rozpoznały istoty sporu i przez to uniemożliwiły powodowi realizację w drodze procesu petytoryjnego uprawnień wynikających ze współwłasności. Współwłasność w częściach ułamkowych jest samoistnym stosunkiem prawa rzeczowego. Nie pełniąc roli służebnej względem stosunku osobistego, jaki łączy określone osoby, służy jednak oznaczonemu celowi. Wspólna rzecz może zatem jedynie stanowić - oczywiście w sensie ekonomicznym - swego rodzaju przynależność innych nieruchomości należących do różnych współwłaścicieli. Występuje ona wówczas na mocy wyraźnego przepisu albo z istoty rzeczy w postaci współwłasności przymusowej, która charakteryzuje się zwłaszcza tym, że współwłaścicielom nie przysługuje prawo żądania zniesienia takiej współwłasności. Droga umożliwia zaspokojenie pewnej trwałej potrzeby gospodarczej, co wskazuje, że z istoty współwłasności drogi wynika jej przymusowy charakter; zniesienie współwłasności nieruchomości stanowiącej drogę polną, dającą odrębnym nieruchomościom rolnym będącym własnością poszczególnych współwłaścicieli tej drogi odpowiedni dostęp do drogi publicznej, jest więc - bez ich zgody - niedopuszczalne dopóty, dopóki służy ona wszystkim współwłaścicielom. Swoje uprawnienia w odniesieniu do wspólnej drogi mógłby powód realizować tylko w sposób określony w art. 206 i art. 222 § 2 k.c.

Wobec oddalenia rewizji powoda przez Sąd Wojewódzki mimo niewyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy Sąd Najwyższy - w uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej - uchylił wyrok tego Sądu oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w Sanoku (art. 422 § 2 k.p.c.).

Rozpoznając ponownie sprawę, powinien Sąd Rejonowy mieć na uwadze powyższe wskazania. Należy dodać, że uprawnienie do współposiadania rzeczy wspólnej przysługuje współwłaścicielowi bezwzględnie, choćby nawet nie wykonywał on obowiązków względem innych współwłaścicieli. Pokrzywdzeni współwłaściciele zaś nie mogą w takim wypadku dochodzić swych praw, nie mogą natomiast w drodze odwetu odmawiać współwłaścicielowi prawa do współposiadania. Sąd zatem uwzględni powództwo, jeżeli zebrany i ewentualnie dalszy materiał da podstawę do zajęcia stanowiska, że przez postawienie płotu na działce będącej dla powoda drogą służącą do przegonu bydła pozwana uniemożliwiła mu wykonywanie uprawnień wynikających ze współwłasności.

OSNC 1979 r., Nr 7-8, poz. 150