Uchwała z dnia 1979-03-15 sygn. V PZP 13/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V PZP 13/78

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 15 marca 1979 r.

Przewodniczący: Prezes SN Fr. Rusek. Sędziowie SN: A. Filcek (współsprawozdawca i autor uzasadnienia), W. Formański (sprawozdawca), W. Dębicka, E. Jachczyk, M. Rafacz-Krzyżanowska, J. Wasilewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, Wł. Grocholi, w sprawie z wniosku Sylwii M. przeciwko Zakładom Azotowym w K. o zapłatę dodatku wyrównawczego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 4 grudnia 1978 r.

"Czy przeniesieniem pracownicy w ciąży do innej pracy w rozumieniu art. 179 § 2 k.p., powodującym obniżenie wynagrodzenia, jest przejście pracownicy z czterobrygadowej organizacji pracy do pracy jednozmianowej ze względu na zakaz zatrudnienia kobiet w ciąży w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej, bez zmiany stanowiska pracy, gdy praca w systemie czterobrygadowej organizacji pracy nie była umownie wyraźnie zastrzeżona?"

po zapoznaniu się z poglądem Centralnej Rady Związków Zawodowych

uchwalił i wpisał do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Przeniesienie pracownicy w ciąży z czterobrygadowej organizacji pracy do pracy jednozmianowej ze względu na ustawowy zakaz zatrudnienia w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej (art. 178 § 1 k.p.), jako przeniesienie do innej pracy w rozumieniu art. 179 § 1 k.p., uzasadnia na podstawie art. 179 § 2 k.p. wypłatę dodatku wyrównawczego w razie obniżenia wynagrodzenia tej pracownicy, chociażby rodzaj wykonywanej przez nią pracy pozostał nie zmieniony.

Uzasadnienie

Zgodnie z art. 179 § 1 k.p. zakład pracy obowiązany jest przenieść do innej pracy kobietę w ciąży: 1) zatrudnioną przy pracy wzbronionej kobietom w ciąży, 2) w razie stwierdzenia przez zakład społecznej służby zdrowia, że ze względu na stan ciąży nie powinna wykonywać pracy dotychczasowej. Natomiast stosownie do § 2 powołanego artykułu, jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, to pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy.

Spotkać się można z poglądem, że użyte w powyższych przepisach określenie "przeniesienie do innej pracy" oznacza wyłącznie zmianę rodzaju wykonywanej pracy. Jednakże przepisy art. 179 § 1 i 2 k.p nie stanowią, że chodzi o skierowanie do pracy "innego rodzaju", chociaż termin ten jest w przepisach prawa pracy używany (np. w art. 13, art. 22 § 1, art. 29 § 1 pkt 1 k.p.). Takiego wniosku nie można również wyprowadzić z treści art. 179 § 3 k.p. stanowiącego, że po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie do innej pracy, zakład pracy obowiązany jest zatrudnić kobietę przy pracy określonej w umowie o pracę. Zgodnie bowiem z art. 29 § 1 k.p. umowa o pracę określa nie tylko rodzaj pracy, lecz także inne uzgodnione przez strony warunki (jak miejsce i czas wykonywania pracy), które wraz z rodzajem pracy składają się na pojęcie pracy określonej w umowie o pracę. Toteż "inną pracę" w rozumieniu art. 179 k.p. jest nie tylko praca innego rodzaju (chociaż tak jest najczęściej), ale także praca na stanowisku dotychczasowym wykonywana w innych warunkach nie kolidujących z ciążą pracownicy, w szczególności w innym miejscu (np. praca sklepowej w miejscu bliższym jej zamieszkania), według innego systemu organizacji czasu pracy (praca jednozmianowa zamiast wielozmianowej), w innej porze (dziennej zamiast nocnej), w innym rytmie (praca dniówkowa zamiast akordowej). Każda z podanych wyżej zmian oznacza zmniejszenie uciążliwości dotychczasowej pracy dla kobiety ciężarnej.

Również wykaz prac wzbronionych kobietom, stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 stycznia 1979 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. Nr 4, poz. 18) wśród prac, przy których nie wolno zatrudniać kobiety w ciąży, wyszczególnia bądź prace określonego rodzaju, bądź tylko prace wykonywane w określonych warunkach lub określone czynności przy nie zmienionym rodzaju pracy (np. dźwiganie ciężarów powyżej 5 kg w okresie do 6 miesiąca ciąży; w służbie zdrowia - praca w warunkach narażenia na działanie pola elektromagnetycznego wysokiej częstotliwości; w rolnictwie zbierania ziemniaków za koparką i prace przy obsłudze zwierząt dotkniętych chorobami zakaźnymi). W tym też kierunku poszła oficjalna wykładnia administracyjna art. 179 § 1 pkt 2 k.p. Mianowicie, w wytycznych Ministrów Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 12 listopada 1976 r. w sprawie trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich o konieczności przeniesienia kobiety w ciąży do innej pracy (Dz. Urz. MPPiSS Nr 22, poz. 76) mowa jest nie tylko o rodzaju pracy (pkt 5 ust. 1), czy o pracy na dotychczasowym lub innym stanowisku (pkt 1 i 4 lit. "e"), lecz także o przeciwwskazanych warunkach pracy dotyczących np. podnoszenia ciężarów o określonej wadze, pracy w wymuszonym rytmie lub tempie (pkt 4 lit. "d") i o warunkach, w jakich pracownica powinna być zatrudniona, np. przy pracy jednozmianowej, na pierwszej zmianie (pkt 5 ust. 2 lit. "a"). W wyniku tych wytycznych utrwaliła się praktyka, że jeżeli zakład społecznej służby zdrowia w wydanym zaświadczeniu stwierdzi, iż ze względu na stan ciąży pracownica nie powinna wykonywać pracy dotychczasowej, to przeniesienie jej do pracy innego rodzaju lub tego samego rodzaju, lecz wykonywanej w warunkach nie przeciwwskazanych ze względu na ciążę, uzasadnia wypłatę dodatku wyrównawczego, jeżeli wskutek przeniesienia nastąpiła obniżka zarobku.

Stwierdzenie zakładu społecznej służby zdrowia nie jest potrzebne, jeżeli obowiązek przeniesienia do innej pracy dotyczy pracownicy zatrudnionej przy pracy wzbronionej kobietom w ciąży (art. 179 § 1 pkt 1 k.p.). Pracami wzbronionymi kobietom w ciąży w rozumieniu tego przepisu są nie tylko prace wyszczególnione w wykazie prac wzbronionych kobietom, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 stycznia 1979 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. Nr 4, poz. 18). Ustawową podstawę wspomnianego wykazu prac wzbronionych kobietom (w tym również kobietom w ciąży) stanowi art. 176 § 1 k.p., który stanowi, że nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych dla ich zdrowia i upoważnia Radę Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia wykazu tych prac. Zatem przez "prace wzbronione kobietom" rozumieć należy prace, przy których nie wolno zatrudniać kobiet. Takimi pracami są nie tylko prace objęte wspomnianym wykazem prac wzbronionych, obowiązującym na podstawie art. 176 § 1 k.p., lecz także prace objęte zakazem ustawowym w art. 178 § 1 k.p. odnoszącym się m.in do pracy nadliczbowej i nocnej kobiet ciężarnych. Przepis ten używa identycznego sformułowania jak w art. 176 § 1 ("nie wolno zatrudniać"). Nie ulega wątpliwości, że praca nocna i nadliczbowa jest dla kobiety w okresie ciąży szczególnie uciążliwa i szkodliwa dla jej zdrowia i dlatego właśnie została generalnie zakazana bezpośrednio w przepisach kodeksu pracy. Nieuzasadnione byłoby wiązanie dalej idących skutków z pracami zakazanymi na podstawie przepisów wykonawczych do kodeksu pracy niż z pracami zakazanymi wprost przez kodeks.

Za przedstawionym kierunkiem wykładni przemawia także sposób unormowania dodatku wyrównawczego z art. 179 § 2 k.p. w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 18 grudnia 1974 r. w sprawie obliczania wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, odszkodowań, dodatków wyrównawczych oraz niektórych innych należności ze stosunku pracy (Dz. U. Nr 51, poz. 334 z późn. zm.). Zgodnie z § 1 i 13 ust. 2 pkt 1 powołanego rozporządzenia podstawę dodatku wyrównawczego stanowi wynagrodzenie brane za podstawę do ustalenia wynagrodzenia za urlop, określone w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 21 października 1974 r. w sprawie pracowniczych urlopów wypoczynkowych (Dz. U. Nr 43, poz. 259; zm.: Dz. U. z 1976 r. Nr 40, poz. 238). W świetle zaś § 6 tego rozporządzenia do podstawy oblizania dodatku wyrównawczego wlicza się także wynagrodzenie za pracę nocną i nadliczbową uzyskiwane przez pracownicę przed przeniesieniem jej do innej pracy. Oba te składniki wypłacane są bowiem z osobowego funduszu płac. Objęcie dodatkiem wyrównawczym powyższych składników jest wytłumaczalne tylko przy założeniu, że obowiązek przesunięcia do innej pracy kobiety ciężarnej wynika także z zakazu dotychczas wykonywanej pracy nocnej i nadliczbowej, co ma miejsce w szczególności w systemie pracy czterobrygadowej. Artykuł 179 k.p. nie przewiduje bowiem wyrównania zniżek zarobku spowodowanych ciążą, jeżeli nie nastąpiło przeniesienie kobiety do innej pracy. Tymczasem w świetle powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 18 grudnia 1974 r. dodatek wyrównawczy ograniczać się może wyłącznie do utraconego wynagrodzenia za pracę nocną i nadliczbową, a mianowicie w sytuacji, gdy przesunięcie do pracy innego rodzaju nie spowodowało obniżenia wysokości pozostałych składników wynagrodzenia. Świadczy to dobitnie, że w rozumieniu powyższego rozporządzenia wykonawczego dodatek wyrównawczy z art. 179 § 2 k.p. obejmować ma również zarobek utracony przez ciężarną pracownicę wskutek przesunięcia jej do pracy, która nie jest wykonywana w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Powyższe argumenty uzasadniają udzielenie na przedstawione zagadnienie prawne odpowiedzi sformułowanej w uchwalonej przez Sąd Najwyższy zasadzie prawnej. Zawarta w niej wykładnia art. 179 § 1 i 2 k.p. dopowiada celom polityki socjalnej naszego Państwa, otaczającego szczególną troską rodzinę, i stanowi konsekwencję kodeksowej zasady zapewnienia pracownicy w ciąży nie zmniejszonych zarobków w razie konieczności zmiany wykonywanej przez nią pracy, podyktowanej faktem jej ciąży i związanej z tym ochrony.

Bez wpływu na treść uchwalonej zasady prawnej pozostaje okoliczność, czy praca w systemie czterobrygadowym została umownie wyraźnie zastrzeżona. Dlatego okoliczność tę pominięto w przedstawionych wyżej rozważaniach.

OSNC 1979 r., Nr 6, poz. 110