Uchwała z dnia 1978-10-23 sygn. III CZP 52/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 52/78

Uchwała z dnia 23 października 1978 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Kuryłowicz. Sędziowie SN: A. Gola, Z. Trybulski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Andrzeja O. przeciwko Eugeniuszowi O. o ustalenie prawa i eksmisję po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 19 czerwca 1978 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

1) "Czy na podstawie art. 691 k.c. dopuszczalne jest powództwo osoby bliskiej zmarłemu najemcy o ustalenie, że inna osoba z grona bliskich nie wstąpiła w stosunek najmu lokalu?

2) W razie pozytywnej odpowiedzi na pytanie 1, czy można jednocześnie wystąpić o eksmisję tej osoby z lokalu?

3) Czy w procesie dotyczącym powództwa z art. 691 k.c., w warunkach, gdy stosunek najmu powstał na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale, powinien w charakterze pozwanego uczestniczyć organ administracyjny, który wydał tę decyzję?

4) W razie ustalenia, że kilka osób bliskich zmarłemu najemcy, prowadzących odrębne gospodarstwa domowe, wstąpiło w stosunek najmu na podstawie art. 691 k.c., czy w orzeczeniu sądowym należy określić, których pomieszczeń dotyczy nawiązanie stosunku najmu przez poszczególne osoby?

5) Czy w warunkach, gdy stosunek najmu powstał na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale, jedynym kryterium ustalenia, że osoba bliska najemcy wstąpiła po nim w stosunek najmu, jest stałe zamieszkiwanie tej osoby razem z najemcą do chwili jego śmierci, czy też sąd powinien brać pod uwagę również z urzędu, czy osoba bliska spełnia warunki określone w art. 28 prawa lokalowego?"

podjął następującą uchwałę:

Niezależnie od tego, czy stosunek najmu powstał na podstawie umowy najmu, czy na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale, w razie śmierci dotychczasowego najemcy mieszkania osoba bliska temu najemcy może na podstawie przesłanek określonych w art. 691 k.c. żądać ustalenia, iż wstąpiła w stosunek najmu lub że inna osoba wskutek braku tych przesłanek w stosunek ten nie wstąpiła. W pierwszym wypadku legitymację bierną ma tylko wynajmujący, w drugim zaś także osoba, której żądanie dotyczy; w tym ostatnim przypadku powód może żądać jednocześnie eksmisji tej osoby z mieszkania. W razie ustalenia, że kilka osób wstąpiło w stosunek najmu, sąd procesowy nie rozstrzyga o sposobie korzystania z mieszkania przez te osoby.

Uzasadnienie

Zgodnie z art. 9 ust. 1 prawa lokalowego najem lokalu wynika bądź to z umowy najmu, bądź też z ostatecznej decyzji administracyjnej o przydziale lokalu. W razie śmierci najemcy w trwający z nim do tej pory stosunek najmu wstępują z mocy art. 691 k.c. osoby bliskie mu, które stale z nim mieszkały aż do tej chwili. Ze względu na lokatę tego przepisu nie budzi wątpliwości, iż odnosi się on do stosunku najmu wynikającego z umowy najmu. Wątpliwości co do tego, czy odnosi się on również do stosunku najmu wynikającego z ostatecznej decyzji administracyjnej o przydziale lokalu, rozstrzygnęła uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22.IV.1978 r. nr III CZP 66/67 (OSNCP 1978, z. 10, poz. 172), w której uzasadnieniu stwierdzono, że nowe prawo lokalowe odstąpiło od powtarzania tego, co znalazło unormowanie w przepisach kodeksu cywilnego dotyczących stosunku najmu i dlatego w tym prawie lokalowym nie został umieszczony odpowiednik art. 691 k.c., jaki w prawie lokalowym z 1959 r. stanowił go przepis art. 17 ust. 2.

Skoro uprawnienie przewidziane w art. 691 k.c. przysługuje określonym w nim osobom bez względu na to, z jakiego źródła (umowa czy decyzja) wynikał stosunek najmu ich poprzedników, to w każdym przypadku spór o to prawo jest sporem cywilnym i skoro nie poddano go orzecznictwu innych sądów lub organów, właściwy do jego rozpoznania jest zgodnie z art. 2 § 1 k.p.c., sąd powszechny. W szczególności do drogi sądowej należy także ustalenie, ze osoba bliska najemcy, która stale mieszkała z nim aż do chwili jego śmierci, wstąpiła na podstawie art. 691 k.c. w stosunek najmu lokalu podlegającego szczególnemu trybowi najmu (uchwała SN z dnia 21.III.1977 r. III CZP 19/77, OSNCP 1977, z. 10, poz. 178).

W myśl art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia zarówno istnienia, jak i nieistnienia stosunku prawnego. Z tych względów przedmiotem żądania może być również ustalenie, że inna osoba nie wstąpiła w stosunek najmu, o którym mowa w art. 691 k.c.

Legitymacja procesowa czynna przysługuje osobie (powodowi), która jest uprawniona do występowania z określonym roszczeniem, a legitymacja bierna osobie (pozwanemu), która jest zobowiązana do zaspokojenia tego roszczenia. W przypadku sporu na tle art. 691 k.c. legitymację czynną ma osoba, która rości sobie prawo wstąpienia w stosunek najmu istniejący z poprzednim, zmarłym najemcą, a legitymację bierną - wynajmujący, który roszczenie to powinien zaspokoić; jeżeli zaś spór zachodzi nie tylko między powodem a wynajmującym, lecz także między powodem a innymi osobami roszczącymi sobie prawo do wstąpienia w stosunek najmu, to wówczas i te osoby posiadają legitymację bierną w sprawie. Roszczenie powoda w żadnym wypadku nie jest skierowane przeciw organom powołanym do wydawania decyzji administracyjnej o przydziale lokalu, gdyż wstąpienie w stosunek najmu na podstawie przepisu art. 691 k.c. w każdym przypadku następuje z mocy samego prawa i nie wymaga działania tych organów, stanowiącego "zaspokojenie roszczenia" powoda; należy zauważyć, że gdyby takie "działanie" (w formie decyzji) było niezbędne, to do jego "wymuszenia" niedopuszczalna byłaby droga procesu cywilnego (art. 2 § 3 k.p.c. i art. 20 i nast. pr. lok.).

W myśl art. 191 k.p.c. powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania. Powództwa oparte na przepisie art. 189 k.p.c. rozpatrywane są w procesie. Natomiast spory dotyczące sposobu korzystania z rzeczy wspólnej (w tym przypadku mieszkania) podlegają rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym (art. 606 i nast. k.p.c.). Z tych przyczyn niedopuszczalne jest rozstrzyganie w procesie o ustalenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.

W wyniku powyższych rozważań Sąd Najwyższy udzielił na przedstawione zagadnienie prawne odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1979 r., Nr 5, poz. 89