Uchwała z dnia 1978-10-17 sygn. III CZP 62/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 62/78

Uchwała z dnia 17 października 1978 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski. Sędziowie SN: J. Ignatowicz, F. Wesely (sprawozdawca).

Sąd Wojewódzki w sprawie z powództwa Nadziei A. przeciwko Michałowi G. o wydanie obory po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 6 października 1978 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 20 lipca 1978 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Jakie skutki procesowe w zakresie dopuszczalności zaskarżenia wyroku wywołuje brak protokołu jego ogłoszenia, w szczególności, czy wyrok ten uważać należy za nie istniejący i jako taki nie podlegający zaskarżeniu, czy też jako istniejący, ale dotknięty nieważnością, którą sąd rewizyjny bierze pod uwagę z urzędu?"

podjął następującą uchwałę:

Brak protokołu ogłoszenia wyroku nie wyłącza ustalenia, że w rzeczywistości wyrok był ogłoszony. Nieogłoszenie wyroku nie stanowi przeszkody do jego zaskarżenia. Wadliwość polegająca na braku ogłoszenia powoduje uchylenie zaskarżonego wyroku.

Uzasadnienie

Zagadnienie powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Sąd Wojewódzki w toku postępowania rewizyjnego zauważył (z urzędu), że w aktach Sądu Rejonowego brak protokołu ogłoszenia wyroku, nakazującego pozwanemu wydanie powodowi określonej działki gruntowej. Wyrok ten miał zostać ogłoszony w dniu 11 kwietnia 1978 r., na który to dzień odroczono jego publikację w trybie art. 326 § 1 zd. drugie i trzecie k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przede wszystkim należy stwierdzić, że brak protokołu ogłoszenia wyroku jeszcze nie świadczy o tym, że wyrok w rzeczywistości nie został ogłoszony zgodnie z treścią obowiązujących przepisów procedury, a w szczególności z treścią art. 326 § 3 k.p.c. W razie istnienia co do tego wątpliwości Sąd rewizyjny może zwrócić się do Sądu I instancji o wyjaśnienie i w wypadku, gdyby ogłoszenie nastąpiło, a jedynie przez przeoczenie nie sporządzono protokołu ogłoszenia, sąd ten mógłby protokół taki sporządzić.

Zagadnienie powstaje dopiero z chwilą, gdy zostanie stwierdzone, że ogłoszenia wyroku nie było. Z treści pytania Sądu Wojewódzkiego wynika, że Sąd ten ma wątpliwość, czy wyrok ten należy uważać za istniejący. W doktrynie rzeczywiście reprezentowany jest pogląd, że wyrok nie ogłoszony (poza wyjątkiem z art. 341 k.p.c., co do tzw. zastrzeżonego wyroku zaocznego) jest wyrokiem nie istniejącym (inexistens, sententia non existens), a wiec nie wywołującym żadnych skutków prawnych i tym samym nawet nie podlegającym zaskarżeniu. Pogląd ten jest jednak zarówno w piśmiennictwie prawniczym, jak i w orzecznictwie sądowym kontrowersyjny. Nie podziela go również Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przedstawione zagadnienie. Ogłoszenie wyroku niewątpliwie ma doniosłe znaczenie, m.in. także na nim polega wychowawcza rola sądu, jednakże wywołuje skutki prawne tylko te, które wynikają z woli ustawodawcy, wyrażonej w przepisach procedury. Skutki te określa art. 332 § 1 k.p.c., wedle którego sąd jest związany wydanym wyrokiem od chwili jego ogłoszenia.

Oznacza to, że od chwili ogłoszenia wyroku sąd, który go wydał, nie może go zmienić. Ale i tu istnieje wyjątek, o którym mowa w § 2 art. 332 k.p.c., a mianowicie w wypadku cofnięcia pozwu przed jego uprawomocnieniem.

Natomiast wyroku, który ma zostać ogłoszony, nie można uznać za nie istniejący. Jest niewątpliwe, że wyrok taki istnieje, bo został sporządzony (art. 324 k.p.c.). W tej sytuacji wyrok ma być ogłoszony, a więc ma być ogłoszone to, co istnieje, i dlatego trafne jest spostrzeżenie w piśmiennictwie prawniczym, że użycie sformułowania, iż wyrok nie ogłoszony jest nie istniejący, zawiera w sobie błąd sprzeczności wewnętrznej (contradictio in adiecto ). Wyrok nie istniejący to taki, który mimo pozorów istnienia nie został wydany przez sąd, np. wyrok podrobiony.

Dlatego wyrok nie ogłoszony podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych, w konsekwencji czego niezaskarżenie go skutkuje jego prawomocność.

Powyższe stanowisko ma poparcie w podstawowych założeniach procesu cywilnego, który ma wprowadzić jasność i pewność skutków rozstrzygnięć sądowych. Przecież gdyby przyjąć przeciwne rozwiązanie problemu, to wówczas nawet po wielu latach można by dowodzić, że wyrok był nie istniejący, co prowadziłoby do paradoksów i sytuacji nie do rozwiązania, np. przy wyroku rozwodowym, po którym następnie strony zawarły ponownie małżeństwo, czy też przy innych orzeczeniach konstytutywnych, jak dział spadku, gdy strony po jego orzeczeniu wybudowały na przyznanych im działkach budynki. Kwestionowanie takich rozstrzygnięć, którym strony się podporządkowały, na nich się oparły i ułożyły sobie życie, byłoby wysoce społecznie niepożądane.

Konsekwencją przeciwnego poglądu jest koncepcja, że o istnieniu nie ogłoszonego wyroku mógłby decydować jakikolwiek inny sąd czy organ jako o przesłance swego rozstrzygnięcia. Byłoby to jednak sprzeczne w szczególności z treścią przepisów o prawomocności orzeczeń i o stwierdzeniu prawomocności. Wedle art. 364 k.p.c. prawomocność orzeczenia stwierdza sąd I instancji lub sąd rewizyjny. Wedle zaś art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także i inne osoby. Wyjątek przewidziano tylko dla postępowania karnego (§ 2 art. 365 k.p.c. (...).

Wreszcie ostatnia kwestia poruszona przez Sąd Wojewódzki: co ma uczynić sąd rewizyjny, jeśli stwierdzi, że wyrok nie został ogłoszony. Otóż - jak to wyżej wspomniano - doniosłe znaczenie, jakie ustawodawca przypisał ogłoszeniu wyroku, a zwłaszcza to, że wyrok taki nie wiąże sądu (art. 332 § 1 k.p.c.), stanowi tak jaskrawe naruszenie przepisów prawa procesowego, że wyrok taki w toku postępowania rewizyjnego podlega uchyleniu. Oczywiście, nie zachodzi tutaj nieważność postępowania, lecz wadliwość samego wyroku wynikła z jego nieogłoszenia.

Z tych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1979 r., Nr 5, poz. 88