Wyrok z dnia 1977-12-13 sygn. III CRN 301/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 301/77

Wyrok z dnia 13 grudnia 1977 r.

Jako zmianę stosunków w rozumieniu art. 294 k.c. należy traktować zarówno zmianę okoliczności związanych z wykonywaniem konkretnej służebności gruntowej, jak i ogólną zmianę stosunków społeczno-gospodarczych. Z ostatnio zaś wymienionego punktu widzenia nie może uchylić się spod oceny sądu to, że przedmiotowa służebność drogowa powstała jeszcze pod rządem prawa austriackiego w odmiennych warunkach społeczno-gospodarczych. Dlatego też nie można pozostawić poza zasięgiem rozważań aktualnych założeń polityki agrarnej Państwa, wyrażających się w dążeniu do pełnego wykorzystania na cele produkcji gruntów rolnych, a tym samym likwidowania zbędnych dróg dojazdowych.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Pietrzykowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: A. Gola, Z. Wasilkowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Anny K. przeciwko Annie P., Janowi P., Wiktorii P. i Marii P. oraz Marii P., Piotrowi P. i Annie P. jako spadkobiercom uczestnika postępowania Czesława P. o zniesienie służebności na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 15 lipca 1976 r.

uchylił zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 21 kwietnia 1976 r. i przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o pobraniu opłaty od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Wyrokiem Sądu Powiatowego w Rzeszowie z dnia 21.X.1974 r., częściowo zmienionym przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie wyrokiem z dnia 9.XII.1974 r., zostało prawomocnie oddalone powództwo Anny K. przeciwko Marii P., Wiktorii P., Annie P., Janowi P. i Czesławowi P. o zakaz wykonywania przejazdu, przechodu i przegonu przez działkę powódki nr 784/1 dlatego, że ci pozwani nabyli na rzecz ich działek przedmiotową służebność przez zasiedzenie na podstawie § 1460 u.c.a. wobec wykonywania przejazdu, przechodu i przegonu gdzieś od 1914 r. Jedynie w stosunku do pozwanego Jana M. powództwo zostało prawomocnie uwzględnione na skutek ustalenia, że ten pozwany korzystał z przejazdu, przechodu i przegonu przez działkę powódki dopiero od 1941 r., brak zaś było przesłanek do nabycia przez niego służebności przez zasiedzenie na podstawie przepisów prawa rzeczowego z 1946 r.

W następnym pozwie Anna K. wystąpiła przeciwko Annie P., Janowi P., Czesławowi P., Wiktorii P. i Marii P. o zniesienie służebności obciążającej jej działkę nr 784/1. Sąd Rejonowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 21.IV.1976 r. oddalił powództwo, uznał bowiem, że ta służebność nie utraciła dla pozwanych znaczenia i jest im nadal niezbędna, a ponadto od chwili ustanowienia tej służebności nie nastąpiła żadna zmiana stosunków. Wyrok ten uprawomocnił się wobec oddalenia rewizji powódki wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 15.VII.1976 r.

Ostatnio wymieniony wyrok Sądu Wojewódzkiego Minister Sprawiedliwości zaskarżył rewizją nadzwyczajną, opartą na podstawie rażącego naruszenia art. 233 § 1 i art. 387 k.p.c. oraz art. 295 k.c. i zawierającą wniosek o uchylenie tego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego z dnia 21.IV.1976 r. oraz o przekazanie sprawy temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy uznał, że rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona i podlega uwzględnieniu z przyczyn następujących:

Z dołączonych do akt sprawy dokumentów oraz z opinii biegłego geodety J.K. wynika, że wszystkie działki pozwanych, w szczególności działka nr 786/2 Czesława P., działka nr 788 Anny P. oraz działki nr 434, 786/1, 1180 i 1156 Marii P. są usytuowane w ten sposób iż ci pozwani mogą z wymienionych działek dostać się do drogi publicznej nr 1854 bądź bezpośrednio, bądź do tej drogi łączącej się z szosą przez drogę nr 1165, bez potrzeby korzystania z działki powódki. Istnieje również możliwość dojazdu do działek Marii P. położonych po wschodniej stronie szosy Tyczyn-Rzeszów, mianowicie oznaczonych nr 1704 i 1705, jednakże dojazd do działek z zabudowanych terenów tej pozwanej drogi nr 1854, następnie szosą byłby nadmiernie długi, a tym samym niewygodny, w tym więc zakresie sporna służebność dla tej pozwanej zachowałaby nadal istotne znaczenie, gdyby uznać za prawidłowe ustalenie Sądu Rejonowego, że po stronie pozwanej nie istnieje uprawnienie do korzystania z drogi zwanej "Pacześniakówką", oznaczonej przez biegłego K. na odrysie mapy kolorem niebieskim literami C-H oraz nr 1241/1 i 1241/2, która to droga biegnie na południe od spornego szlaku i równolegle do niego w odległości około 180 m, przy czym jest umiejscowiona niemal na tej samej linii, na której po wschodniej stronie szosy znajdują się działki nr 1704 i 1705.

Jednakże ustalenie to budzi istotne wątpliwości, trafnie przytoczone w rewizji nadzwyczajnej. Mianowicie według wyjaśnień biegłego K. parcele 1241/1 i 1241/2 przy zakładaniu ewidencji zostały włączone do nowo utworzonych działek, do których przylegają, tak że obecnie droga ta biegnie po działkach nr 858, 867/3 i 867/2, które są w użytkowaniu Alfreda P. i Adolfa W.

Biegłemu wydaje się, że mają oni nadane akty własności na grunty, po których biegnie droga. Z dalszych wyjaśnień biegłego wynika, że w następstwie założenia ewidencji wsi B. szereg parcel zmieniło numerację i że nieruchomości mającej założoną księgę wieczystą 1 wh 154 przysługuje prawo przechodu, przejazdu i przegonu przez parcele nr 1240/1 i 1241/1. Świadczy to o tym, że parcela 1241/1 nadal pozostała drogą jako część tzw. Pacześniakówki, co zresztą znajduje potwierdzenie w mapie ewidencyjnej.

Wreszcie w swym piśmie z dnia 5.IV.1976 r. biegły K. stwierdził, że z księgi 1 wh 154 dwie parcele nr 811 i 812 wydzielono do nowej księgi 1 wh 526, a w księdze tej jest wpisane na rzecz objętej nią nieruchomości prawo przechodu, przejazdu i przegonu przez parcele 1240/2 i 1241/2, przy czym w swej dodatkowej ustnej opinii biegły zaznaczył, iż parcela 1241/2 stanowi pozostałą część drogi "Pacześniakówki", a parcele 811 i 812 obecnie stanowią działkę ewidencyjną nr 1705 (tj. należącą do Marii P. działkę, która jest położona na wschód od szosy). Powyższe dane wskazują więc wyraźnie, że na rzecz działki oznaczonej obecnie nr 1705 przysługuje prawo przechodu, przejazdu i przegonu przez parcele 1241/2 i 1241/1, tworzące drogę zwaną Pacześniakówką.

Należy poza tym zaznaczyć, że służebność ciążąca na parcelach oznaczonych obecnie nr 1241/1 i 1241/2, stanowiących drogę p.n. "Pacześniakówka", nie mogła być unicestwiona ani przez włączenie przy pomiarach ewidencyjnych do sąsiednich działek, ani na skutek uzyskania przez posiadaczy tych działek aktów własności ziemi na zasadzie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, ponieważ pomiary ewidencyjne były tylko czynnością administracyjno-porządkową, a powołana ustawa w art. 10 wyraźnie stanowi, że ograniczone prawa rzeczowe obciążające dotychczas nieruchomości pozostają w mocy. Przytoczonych powyżej danych Sąd Rejonowy z obrazą art. 233 § 1 k.p.c. należycie nie rozważył, a ponadto nie ustosunkował się do opinii biegłego G., reprezentującej pogląd, że wobec istniejących dojazdów do wszystkich działek gruntowych należących do pozwanych służebność drogowa obciążająca działkę 784/1 utraciła dla nieruchomości władnących wszelkie znaczenie. Stanowisko tego biegłego zdaje się znajdować potwierdzenie w oświadczeniu pełnomocnika pozwanych, złożonym na rozprawie przed Sądem Wojewódzkim, że pozwani dojeżdżają do działek nr 1704 i 1705 drogą zwaną "Pacześniakówką".

Przy ocenie, czy służebność drogowa przez działkę powódki nr 784/1 jest dla niej szczególnie uciążliwa, Sąd Rejonowy nie rozważył opinii biegłego G., że działka staje się działką zamkniętą, istniejąca zaś służebność drogowa uniemożliwia jej ogrodzenie i uczynienie zorganizowaną działką siedliskową w sensie urządzenia podwórza i ogrodu warzywnego. Charakterystyczne jest przy tym, że Sąd Powiatowy w Rzeszowie w uzasadnieniu swego wyroku z dnia 21.X.1974 r. wyraził pogląd, że przejazd pozwanych przez działkę powódki jest dla niej szczególnie uciążliwy. Wprawdzie stanowisko to nie ma znaczenia przesądzającego w niniejszej sprawie, niemniej jednak uzasadnia potrzebę szczególnie wnikliwej oceny w tym aspekcie materiału zawartego w sprawie, czego Sąd Rejonowy - jak wyżej wykazano - nie dokonał. W toku ponownego rozpoznania sprawy kwestia ta będzie wymagała wszechstronnego rozważenia przy uwzględnieniu także przytoczonych wyżej okoliczności, mogących wskazywać na to, że sporna służebność drogowa nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnących.

Zastrzeżenia nasuwa wreszcie bliżej nie argumentowane stanowisko Sądu Rejonowego co do tego, że od czasu ustanowienia służebności na działce powódki nie nastąpiła żadna zmiana stosunków. Jako zmianę stosunków w rozumieniu art. 294 k.c. należy traktować zarówno zmianę okoliczności związanych z wykonywaniem konkretnej służebności gruntowej, jak i ogólną zmianę stosunków społeczno-gospodarczych. Z ostatnio zaś wymienionego punktu widzenia nie może uchylić się spod oceny sądu to, że przedmiotowa służebność drogowa powstała jeszcze pod rządem prawa austriackiego w odmiennych warunkach społeczno-gospodarczych. Dlatego też nie można pozostawić poza zasięgiem rozważań aktualnych założeń polityki agrarnej Państwa, wyrażających się w dążeniu do pełnego wykorzystania na cele produkcji gruntów rolnych, a tym samym likwidowania zbędnych dróg dojazdowych. Poza tym dla oceny, czy nastąpiła zmiana stosunków, nie bez znaczenia może być i ta okoliczność, że w sprawie z wniosku Jana M. o ustanowienie drogi koniecznej (akta Sądu Rejonowego w Rzeszowie) omawiana działka powódki nr 784/1 została obciążona służebnością drogową na rzecz tego wnioskodawcy nie krańcem północnym tej działki, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, lecz krańcem południowym.

W tych warunkach uzasadniony jest zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1 k.p.c., a przez Sąd Wojewódzki art. 387 k.p.c., wobec czego Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

OSNC 1978 r., Nr 11, poz. 209