Uchwała z dnia 1978-06-26 sygn. V PZP 4/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V PZP 4/78

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 26 czerwca 1978 r.

Przewodniczący: Prezes SN Fr. Rusek. Sędziowie SN: A. Filcek, W. Formański, E. Jachczyk, M. Rafacz-Krzyżanowska, Z. Świeboda (współsprawozdawca), J. Wasilewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, W. Grocholi, w sprawie z wniosku Karoliny S., Zenona S. i Krzysztofa S. przeciwko Zakładom Odlewniczym w S. o jednorazowe odszkodowanie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 5 kwietnia 1978 r.

"1. Czy roszczenie o jednorazowe odszkodowanie pieniężne przysługujące pracownikowi na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 20, poz. 105) przechodzi na członków rodziny wymienionych w art. 12 ust. 1 tej ustawy.

2. Czy do rozpatrzenia takiej sprawy właściwe są organy powołane do rozpatrywania sporów o roszczenie pracowników ze stosunku pracy, czy sądy powszechne?"

i po zapoznaniu się z poglądem Centralnej Rady Związków Zawodowych

uchwalił i wpisał do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

1. Jednorazowe odszkodowanie pieniężne przewidziane dla pracownika w art. 9 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 20, poz. 105) i przez niego nie pobrane przysługuje - w razie jego śmierci - członkom rodziny wymienionym w art. 12 wskazanej ustawy, chyba że na podstawie tego przepisu przysługuje im jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci pracownika.
2. Do rozpatrzenia sprawy o wymienione odszkodowanie właściwa jest komisja rozjemcza.

Uzasadnienie

I Wyrażone w pytaniach wątpliwości dotyczą sytuacji, gdy pracownik wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, lecz nie pobrał od zakładu pracy przysługującego mu na podstawie art. 9 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 20, poz. 105) jednorazowego odszkodowania i zmarł z innej przyczyny niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa.

Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych określa świadczenia przysługujące z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych od zakładów pracy i organów rentowych oraz krąg osób uprawnionych do tych świadczeń i reguluje zasady oraz tryb ich przyznawania. Jednorazowe odszkodowanie z art. 9 ustawy przysługuje pracownikowi, jeżeli wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał on stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli pracownik zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, to jednorazowe odszkodowanie na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy przysługuje członkom jego rodziny, wymienionym w ust. 2 tego przepisu. Prawo członków rodziny do jednorazowego odszkodowania istnieje niezależnie od tego, czy przed śmiercią pracownikowi wypłacono to świadczenie na podstawie art. 9 ustawy. Jedynie z mocy art. 14 ustawy odszkodowanie należne rodzinie zmniejsza się o kwotę odszkodowania wypłaconego pracownikowi. Konieczne jest natomiast istnienie związku przyczynowego między śmiercią pracownika a skutkami wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Zatem rodzinie zmarłego pracownika nie przysługuje jednorazowe odszkodowanie na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy, jeżeli śmierć nastąpiła z innej przyczyny niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa.

II Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie reguluje wprost sytuacji faktycznej, której dotyczy ujęte w punkcie 1 zagadnienie prawne. Według art. 26 poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 3, poz. 8) w sprawach nie uregulowanych tą ustawą należało odpowiednio stosować przepisy ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Na podstawie tego przepisu Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19.XII.1968 r. (III PZP 59/68 - OSNCP 1969, poz. 84), wpisanej do księgi zasad prawnych, stwierdził, że także prawo do jednorazowego odszkodowania przewidziane w art. 11 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy przechodzi po jego śmierci na osoby wymienione w art. 79 ustawy o p.z.e. Przytoczona uchwała Sądu Najwyższego, w związku ze zmianą przepisów, utraciła swe prawne znaczenie.

Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. w zakresie jednorazowego odszkodowania nie zawiera przepisu odsyłającego do odpowiedniego stosowania - w sprawach nią nie uregulowanych - przepisów ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin ani też innych przepisów.

Odpowiedzi na przedstawione pytanie należy zatem poszukiwać w treści ustawy. Z norm tej ustawy wynika, że istnieje ścisły związek przedmiotowy między świadczeniami z art. 9 i 12 przy odrębności uprawnionych podmiotów, warunków przyznania jednorazowego odszkodowania i kryteriów ustalania jego wysokości. Wniosek ten potwierdza treść art. 14 ustawy, nakazującego zmniejszenie należnego rodzinie odszkodowania o kwotę wypłaconą pracownikowi.

Konieczną przesłanką zmniejszenia odszkodowania przysługującego rodzinie na podstawie art. 12 i 13 ustawy jest fakt wypłaty odszkodowania z art. 9 tej ustawy poszkodowanemu pracownikowi. Nie wystarcza natomiast stwierdzenie, że pracownik ten przed śmiercią nabył prawo do tego świadczenia. Przysługującego poszkodowanemu pracownikowi, lecz przez niego nie pobranego przed śmiercią jednorazowego odszkodowania nie odlicza się od odszkodowania należnego członkom rodziny na podstawie art. 12 ustawy.

W ten sposób ustawa nadaje odszkodowaniu z art. 9 charakter świadczenia przysługującego członkom rodziny pracownika, uprawnionym z art. 12 wówczas, gdy nie wypłacono go pracownikowi. Nie ma też uzasadnionych podstaw do uznania, że charakter świadczenia z art. 9 ustawy ulega zmianie wskutek śmierci pracownika z innej przyczyny, niż wymieniona w art. 12 ust. 1 ustawy, i gdy członkom rodziny z tego przepisu nie przysługuje jednorazowe odszkodowanie.

To ścisłe powiązanie obu odrębnie unormowanych świadczeń ma uzasadnienie w tym, że jednorazowe odszkodowanie ma na celu nie tylko złagodzenie krzywdy poszkodowanego pracownika, ale stanowi również ryczałtowo określony w ustawie ekwiwalent za nie pokrytą innymi świadczeniami szkodę. Utrata zdrowia przez pracownika lub jego śmierć na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej zwykle pośrednio wyrządza szkodę jego rodzinie, pozostającej z nim we wspólnocie gospodarczej. Kwota uzyskana z tytułu jednorazowego odszkodowania jest też przeznaczona z reguły na bieżące potrzeby pracownika i jego rodziny. Dlatego też w zależności od sytuacji faktycznej jednorazowe odszkodowanie przysługuje pracownikowi bądź członkom jego rodziny. Wyrażona w przepisach ustawy (art. 14, 39) zasada jednego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej nie uzasadnia dopatrywania się analogii do rozwiązań przyjętych w art. 445 § 1 k.c. i art. 446 § 3 k.c., nie tylko ze względu na odmienność niektórych przesłanek określających prawo do tych roszczeń i ich nazwę. Z przepisów ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wynika też wola ustawodawcy, by świadczenia w niej wymienione uzyskały tylko oznaczone osoby. Według art. 34 ustawy świadczenia te przyznaje się na wniosek pracownika lub uprawnionych członków jego rodziny. Przepis ten jednocześnie oznacza krąg osób, którym mogą być przyznane świadczenia z tej ustawy.

Z przepisów ustawy nie można więc wyprowadzić wniosku, że przysługujące pracownikowi i przez niego nie pobrane na skutek śmierci jednorazowego odszkodowanie należy - z mocy przepisów prawa cywilnego - do spadku po nim. Nie ma też podstaw do uznania, że prawo pracownika do jednorazowego odszkodowania wygasa z chwilą jego śmierci, choćby ze względu na cel tego świadczenia i przytoczone wyżej założenia ustawy.

W uwzględnieniu przedstawionych wyżej rozważań należy dojść do wniosku, że jeżeli pracownik wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego albo długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, lecz zmarł z innej przyczyny i nie pobrał należnego mu na podstawie art. 9 ustawy jednorazowego odszkodowania, to prawo do tego świadczenia przysługuje członkom jego rodziny, wymienionym w art. 12 ust. 2 tej ustawy, bez względu na to, czy pracownik przed śmiercią złożył wniosek o wypłatę przysługującego mu odszkodowania.

Przeciwko uznaniu wygaśnięcia prawa do jednorazowego odszkodowania z chwilą śmierci pracownika przemawia też fakt, że ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych generalnie zwiększyła uprawnienia poszkodowanych do świadczeń w porównaniu z przepisami poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r.

Jeżeli więc w okresie obowiązywania poprzedniej ustawy możliwe było uzyskanie jednorazowego odszkodowania przez następców prawnych pracownika w warunkach określonych w art. 79 ustawy o p.z.e., to obecnie tym bardziej uzasadnione jest uznanie prawa członków rodziny pracownika do jednorazowego odszkodowania, nie pobranego przez niego wskutek śmierci.

Uchwała nie dotyczy natomiast sytuacji, gdy rodzinie zmarłego pracownika przysługuje prawo do jednorazowego odszkodowania na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy. Przyznanie rodzinie pracownika w takim przypadku prawa także do jednorazowego odszkodowania z art. 9 ustawy, nie pobranego przez pracownika, pozostawałoby w sprzeczności z założeniami ustawy, a przede wszystkim wynikającą z jej przepisów zasadą jednego odszkodowania.

III Przepisy kodeksu pracy o trybie rozpatrywania sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy określają właściwość wskazanych w tym kodeksie organów do rozpatrywania sporów w zasadzie tylko między pracownikami i zakładami pracy. Dlatego na podstawie art. 257 k.p. - poza wskazanym w nim wyjątkiem - inne osoby nie tylko nie są legitymowane do złożenia wniosku do tych organów, ale według § 45 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 października 1974 r. w sprawie komisji rozjemczych oraz komisji odwoławczych do spraw pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1976 r. Nr 31, poz. 183) postępowanie przed tymi organami umarza się w razie śmierci pracownika przed wydaniem orzeczenia w sprawie. Inaczej została ukształtowana właściwość organów w sprawach o świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Komisje rozjemcze rozpatrują sprawy o świadczenia przysługujące od zakładu pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową (art. 248 § 1 pkt 5 k.p.). Z wnioskiem o to świadczenie do komisji rozjemczej może wystąpić także uprawniony członek rodziny pracownika (art. 257 k.p.). W zakresie spraw o przysługujące od zakładu pracy świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ustawodawca odstąpił od zasady właściwości tych organów tylko w sprawach między pracownikami i zakładami pracy. Właściwość komisji rozjemczych do rozpatrywania sporów o świadczenia przysługujące od zakładu pracy z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej potwierdza art. 38 ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Komisje rozjemcze rozpatrują więc także sprawy członków rodziny pracownika o jednorazowe odszkodowanie z art. 12 ustawy. Na podstawie powołanych przepisów komisja rozjemcza jest zatem właściwa do rozpatrzenia sporu o jednorazowe odszkodowanie z art. 9 ustawy także wówczas, gdy zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w punkcie 1 uchwały przysługuje ono członkom rodziny zmarłego pracownika. Niezależnie od wskazanych przepisów prawa za takim rozwiązaniem przemawia też celowość takiego określenia drogi i trybu postępowania dla dochodzenia roszczeń przysługujących następcom prawnym zmarłego pracownika, jaki jest przewidziany dla dochodzenia przez niego tego roszczenia.

Odpowiedź - w związku z treścią pytania - jest dostosowana do przypadków dochodzenia jednorazowego odszkodowania z art. 9 ustawy.

Jeżeli roszczenie o jednorazowe odszkodowanie przysługiwało pracownikowi nie od zakładu pracy, lecz od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 31 ust. 1 pkt 2 i art. 40 ust. 4 ustawy) i dla dochodzenia tego roszczenia przewidziany jest inny tryb postępowania (art. 38 ust. 2 ustawy), to ten sam tryb postępowania stosuje się także w razie dochodzenia roszczeń przez członków rodziny pracownika.

OSNC 1978 r., Nr 10, poz. 173