Uchwała z dnia 1978-03-07 sygn. III CZP 13/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 13/78

Uchwała z dnia 7 marca 1978 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: W. Bryl, J. Majorowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Heleny Ż. z udziałem Mieczysława F., Bolesława F., Antoniego Józefa F. i Marii F. o stwierdzenie nabycia spadku po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bielsku-Białej postanowieniem z dnia 28.XII.1977 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy testament allograficzny (art. 951 § 1 kodeksu cywilnego), w którym została przerobiona data jego sporządzenia, jest bezwzględnie nieważny, czy też może być uznany za ważny z datą jego rzeczywistego sporządzenia?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Okoliczność, że w testamencie allograficznym (art. 951 § 1 k.c.) data jego rzeczywistego sporządzenia została przerobiona, nie powoduje nieważności tego testamentu.

Uzasadnienie

W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po Teresie F., zmarłej dnia 2.X.1966 r., Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawczyni sporządziła dwa testamenty. Testament allograficzny, sporządzony przez spadkodawczynię w dniu 11.VI.1962 r. przed przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej w Z., zaginął z akt sprawy w nie wyjaśnionych okolicznościach i nie jest możliwe ustalenie jego treści. Inny testament allograficzny, sporządzony przez spadkodawczynię przed przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej w S., zawiera datę jego sporządzenia w dniu 30.III.1963 r., jednakże Sąd Rejonowy na podstawie opinii biegłego ustalił, że data jego sporządzenia została przerobiona i że pierwotna data sporządzenia tego testamentu brzmiała: "30 marca 1962 roku". Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że omawiany testament w rzeczywistości został sporządzony w dniu 30 marca 1962 r., a nie w dniu 30 marca 1963 r., w konsekwencji uznał ten testament za nieważny i postanowieniem z dnia 31 sierpnia 1976 r. stwierdził nabycie spadku po Teresie F. przez jej spadkobierców ustawowych.

Po rozpoznaniu sprawy na skutek rewizji uczestników postępowania Józefa i Marii F. Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 28.XII.1977 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, przytoczone w sentencji niniejszej uchwały. Sąd Wojewódzki przyjął, że testamentu z dnia 30 marca 1962 r. nie można traktować jako odwołanego przez późniejszy testament z dnia 11.VII.1962 r. dlatego, iż niezależnie od niemożności ustalenia treści ostatnio wymienionego testamentu nie można go uznać za ważny, skoro jeden z jego świadków nie był obecny przez cały czas przy jego sporządzaniu. Natomiast wątpliwość Sądu Wojewódzkiego sprowadza się do tego, czy pomimo przerobienia w protokole oświadczenia spadkodawczyni, złożonego przed przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej w S., z dnia 3 marca 1962 r. na dzień 30 marca 1963 r. można uznać ten testament za ważny przy uwzględnieniu daty jego rzeczywistego sporządzenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W myśl art. LII § 1 przep. wprow. k.c. do testamentu sporządzonego przed wejściem w życie kodeksu cywilnego, tj. przed dniem 1 stycznia 1965 r., (o taki zaś testament chodzi w niniejszej sprawie), stosuje się - w odniesieniu do formy tego testamentu - przepisy prawa obowiązującego w chwili złożenia oświadczenia spadkodawcy, tj. prawa spadkowego z 1946 r. Jednakże dotyczące testamentów allograficznych przepisy art. 80 § 1 pr. spadk. oraz przepisy art. 951 § 1 i 2 k.c., prócz zmian natury redakcyjnej, nie wykazują istotnych różnic merytorycznych. W szczególności zarówno w poprzednio obowiązującym, jak i w obecnym stanie prawnym przewidziane jest podanie w protokole, zawierającym oświadczenie spadkodawcy, daty sporządzenia tego protokołu. Dlatego też ocena skutków prawnych późniejszego przerobienia daty podanej w protokole, zawierającym treść testamentu allograficznego, musi być taka sama, gdy chodzi o testament sporządzony zarówno pod rządem art. 80 pr. spadk., jak i pod rządem art. 951 k.c.

Wymaganie zamieszczania w protokole testamentu allograficznego daty jego sporządzenia należy do formy testamentu i ma na celu usunięcie wątpliwości co do skuteczności tego testamentu w wypadku sporządzenia przez spadkodawcę kilku testamentów, jak również wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do rozrządzenia swym majątkiem na wypadek śmierci w chwili sporządzania testamentu. Jeżeli w świetle ustaleń Sądu Rejonowego, nie kwestionowanych przez Sąd Wojewódzki jako rewizyjny, pierwotnie podana w protokole data 30 marca 1962 r. jest rzeczywistą datą jego sporządzenia, to z ustalenia tego wynika, że wymaganie co do daty, przewidziane w art. 80 pr. spadk., a obecnie w art. 951 k.c., zostało spełnione, z punktu widzenia więc tego wymagania nie może być mowy o nieważności testamentu.

W myśl bowiem art. 958 k.c., jak i poprzednio obowiązującego art. 89 § 1 pr. spadk., nieważny jest testament sporządzony z naruszeniem przepisów o formie testamentu, nieważność więc odnosi się do naruszenia wymagań co do formy sporządzenia testamentu, a nie odnosi się do zdarzeń późniejszych. Nie ma poza tym jakiejkolwiek podstawy prawnej do uznania za nieważny testamentu allograficznego z tego tylko powodu, że rzeczywista data jego sporządzenia została później przerobiona. Przerobienie testamentu, sporządzonego z zachowaniem wszelkich wymagań co do formy, nie pociąga za sobą skutku w postaci nieważności testamentu, może natomiast pociągać za sobą niegodność spadkobiercy w razie udowodnienia, że przerobił on testament albo świadomie skorzystał z testamentu przerobionego przez inną osobę. Jednakże z przepisów o niegodności, zawartych zarówno w art. 928-930 k.c., jak i poprzednio w art. 7-9 pr. spadk., nie można wyprowadzić wniosku, że przerobienie daty testamentu powoduje jego nieważność.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na przedstawione zagadnienie prawne udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1978 r., Nr 9, poz. 154