Wyrok z dnia 1977-07-15 sygn. IV CR 263/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 263/77

Wyrok z dnia 15 lipca 1977 r. 

W sytuacji, gdy poszkodowanemu przysługuje roszczenie o rentę (art. 444 § 2 k.c.) i o zadośćuczynienie (art. 445 § 1 k.c.), sąd nie może z powołaniem się na art. 440 k.c. oddalić powództwa o rentę i ograniczyć wysokości zadośćuczynienia, natomiast w razie istnienia okoliczności wymienionych w tym przepisie może zasądzić odszkodowanie z obu powyższych tytułów w ograniczonej wysokości.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Marmaj. Sędziowie SN: S. Rudnicki (sprawozdawca), T. Bielecki.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Krystyny C. przeciwko Państwowemu Zakładowi Ubezpieczeń - Oddział w B. i Marianowi S. o odszkodowanie na skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 21 grudnia 1976 r.

uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo przeciwko Marianowi S. i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w Katowicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie wniosków stron o zasądzenie kosztów postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki zasądził od pozwanego Mariana S. na rzecz powódki kwotę 15.000 zł, a w pozostałej części oddalił powództwo.

Sąd ustalił, że pozwany, prowadząc motorower, najechał na powódkę i spowodował u niej szereg poważnych obrażeń ciała, które doprowadziły do inwalidztwa w zakresie II, a następnie III grupy z powodu długotrwałego leczenia złamania kości lewego podudzia. Wypadek, za którego spowodowanie pozwany skazany został prawomocnym wyrokiem karnym, spowodował u powódki dotkliwe i długotrwałe cierpienia. Leczenie skutków wypadku dotychczas nie jest zakończone. Powódka, która przed wypadkiem podjęła pracę w charakterze krawcowej, obecnie nie pracuje zawodowo. Jej mąż pracuje w zakładach mięsnych i zarabia 3.600 zł. Powódka jest matką 4 małoletnich dzieci. Ze względu na następstwa wypadku nie może wykonywać prac domowych i wyręcza się pomocą obcej osoby, której płaci 750 zł miesięcznie. Pozwany, liczący 23 lata, ślusarz, zarabia 3.600 zł miesięcznie i otrzymuje deputat węglowy 6 ton rocznie. Żona jego pracuje i jako szwaczka zarabia 1.900 zł miesięcznie. Pozwany nie ma dzieci. Sąd uznał, że w tej sytuacji "dalej idące odszkodowanie, w tym i renta, nawet gdyby się to roszczenie okazało zasadne, nie mogą obciążać pozwanego, przekreśliłyby bowiem jego egzystencję życiową" i dlatego powołując się na przepis art. 400 k.c. oddalił powództwo w pozostałej części.

W rewizji od tego wyroku powódka domaga się jego uchylenia w części oddalającej powództwo przeciwko pozwanemu Marianowi S. i przekazania sprawy w tym zakresie Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania. Rewizja oparta jest na zarzucie naruszenia art. 440 k.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 440 k.c. zezwala na ograniczenie stosownie do okoliczności sprawy - w stosunkach między osobami fizycznymi - zakresu obowiązku naprawienia szkody pod warunkiem, że takiego ograniczenia wymagają zasady współżycia społecznego ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę. Z przepisu tego wynika przede wszystkim, że w razie spełnienia określonych w nim przesłanek obowiązek naprawienia szkody może być ograniczony, osoba odpowiedzialna za szkodę nie może zostać całkowicie zwolniona z niego.

Oznacza to, że w sytuacji, gdy poszkodowanemu przysługuje roszczenie o rentę (art. 444 § 2 k.c.) i o zadośćuczynienie (art. 445 § 1 k.c.), sąd nie może z powołaniem się na art. 440 k.c. oddalić powództwa o rentę i ograniczyć wysokości zadośćuczynienia, natomiast w razie istnienia okoliczności wymienionych w tym przepisie może zasądzić odszkodowanie z obu powyższych tytułów w ograniczonej wysokości.

Prawidłowa wykładnia art. 440 k.c. prowadzi ponadto do wniosku, że stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej powinien być oceniony nie w abstrakcji, lecz w przeciwstawieniu i porównaniu sytuacji poszkodowanego i osoby odpowiedzialnej oraz przy uwzględnieniu wysokości i rodzaju odszkodowania. Wynika to z tego, że wymieniony przepis określa nie stan majątkowy, ale zasady współżycia społecznego jako naczelne kryterium miarkowania odszkodowania (ze względu na stan majątkowy).

Samo porównanie stanu majątkowego poszkodowanego i osoby odpowiedzialnej nie wystarcza jeszcze do rozstrzygnięcia, czy i w jakim zakresie odszkodowanie powinno ulec ograniczeniu. Stan majątkowy sprawcy może być w danej chwili bardzo niekorzystny, lecz mimo to zasady współżycia społecznego mogą nie przemawiać za ograniczeniem odszkodowania, jeżeli np. odszkodowanie nie jest wysokie albo jeżeli istnieją widoki na polepszenie sytuacji majątkowej.

Podobnie okoliczność, że zarobki zobowiązanego do odszkodowania są przeciętne, sama przez się nie wystarcza do ograniczenia wysokości albo czasu trwania renty dla poszkodowanego, który utracił zdolność do pracy i jest bez środków do życia, albo znajduje się w ciężkiej sytuacji materialnej.

W tych bowiem przykładowo przytoczonych okolicznościach może się okazać, że zasady współżycia społecznego nie wymagają - ze względu na stan majątkowy osoby odpowiedzialnej za szkodę - w ogóle ograniczenia jej odpowiedzialności bądź tylko w bardzo nieznacznym stopniu.

Ponieważ Sąd Wojewódzki okoliczności powyższych nie miał na uwadze i oddalił powództwo z naruszeniem art. 440 k.c. bez ich rozważenia, przeto zaskarżony wyrok ulega uchyleniu, sprawa bowiem wymaga poczynienia ustaleń faktycznych w tym kierunku (art. 388 § 1 k.p.c.). Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd rozważy, jakie skutki spowodował wypadek w zakresie zdolności powódki do pracy, jakiej zmianie uległa sytuacja majątkowa powódki wskutek tego wypadku, jakie są perspektywy na przyszłość co do poprawy stanu zdrowia, i na tej podstawie ustali, jaka renta należałaby się powódce. Ponadto Sąd rozważy nie tylko wysokość dochodów pozwanego, ale i jego możliwości zarobkowe jako młodego pracownika posiadającego zawód wykwalifikowanego ślusarza, nie mającego nikogo na utrzymaniu. Dopiero całościowe spojrzenie pozwoli Sądowi na prawidłowe zastosowanie art. 440 k.c.

OSNC 1978 r., Nr 4, poz. 74