Uchwała z dnia 1977-07-02 sygn. III CZP 50/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 50/77

Uchwała z dnia 2 lipca 1977 r.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie SN: K. Olejniczak, St. Rudnicki.

Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Franciszka F. z udziałem Janiny K. o podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 28 kwietnia 1977 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy w świetle art. 5 k.c., art. 42, 46 k.r.o. i art. 567 § 1, art. 623 i nast., 688 k.p.c. dopuszczalne jest podzielenie wkładu budowlanego w spółdzielczym zrzeszeniu budowy domów jednorodzinnych w ten sposób, że każdemu uczestnikowi przydziela się pół wkładu budowlanego wraz z ekspektatywą uzyskania spółdzielczego prawa do połowy domku jednorodzinnego z uwagi na to, że wartość wybudowanego już domku jednorodzinnego jest znacznie większa od wkładu budowlanego?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Podział wkładu budowlanego w spółdzielczym zrzeszeniu budowy domów jednorodzinnych, wchodzącego w skład wspólności ustawowej małżeńskiej, może nastąpić również w ten sposób, że każdemu z małżonków przydziela się połowę wkładu budowlanego wraz z ekspektatywą nabycia prawa do połowy domu jednorodzinnego.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.

Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy postanowieniem z dnia 28.IV.1977 r. ustalił, że w skład dorobku stron, powstałego w czasie trwania ich małżeństwa, wchodzi m.in. wkład budowlany w spółdzielczym zrzeszeniu budowy domów jednorodzinnych w wysokości 246.968 zł 50 gr, przy czym dokonując podziału przyznał każdej stronie połowę wkładu budowlanego wraz z ekspektatywą uzyskania spółdzielczego prawa do połowy domu jednorodzinnego.

W rewizji wnioskodawca wniósł o zmianę orzeczenia przez przyznanie mu całego wkładu budowlanego z ustanowieniem spłaty na rzecz uczestniczki postępowania. Skarżący podkreślił m.in., że rozwiązanie przyjęte przez Sąd Rejonowy faktycznie nie dzieli majątku, lecz stwarza "przymusową" współwłasność dla byłych małżonków.

Jak wynika z pisma Wojskowego Spółdzielczego Zrzeszenia Budowy Domów Jednorodzinnych "B" z dnia 6.IV.1977 r. skierowanego do Sądu Wojewódzkiego, wnioskodawca, który jest członkiem Spółdzielczego Zrzeszenia, dokonał w dniu 29.IV.1977 r. przyjęcia na podstawie protokołu przekazania nowo wybudowanego przez Spółdzielnię domu, a w dniu następnym dokonał zameldowania całej rodziny, nie wyłączając byłej żony -uczestniczki niniejszego postępowania sądowego. Pozostał więc jeszcze do załatwienia ostatni etap, tj. przeniesienie przez Spółdzielnię własności domu oraz odpowiedniego prawa do gruntu na rzecz wnioskodawcy albo wspólnie na niego i uczestniczkę postępowania.

W sprawie jest bezsporne, że wnioskodawca i uczestniczka postępowania zawarli związek małżeński w dniu 10.V.1966 r., że związek ten został rozwiązany przez rozwód w dniu 21.I.1976 r. oraz że w czasie trwania małżeństwa oboje małżonkowie zebrali i wnieśli jako wkład do Spółdzielni 246.968,50 zł.

Zauważyć należy, co następuje:

Stosownie do art. 135 § 1 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach do spółdzielni budownictwa mieszkaniowego, oprócz spółdzielni mieszkaniowych i spółdzielni budowlano-mieszkaniowych, zalicza się również spółdzielcze zrzeszenia budowy domów jednorodzinnych. Zaznaczyć jednakże należy, że zachodzi istotna różnica między charakterem obu pierwszych typów spółdzielni a spółdzielczym zrzeszeniem budowy domów jednorodzinnych. Zrzeszenie bowiem ma charakter w zasadzie przejściowy. Celem bowiem jego jest nie dostarczenie lokali mieszkaniowych, lecz budowanie domów i przekazywanie ich członkom na własność. Ponadto o ile w spółdzielniach mieszkaniowych oraz budowlano-mieszkaniowych na pełnię praw majątkowych członka składają się poza prawem do udziału dwa prawa, tj. prawo do wkładu oraz prawo do lokalu, przy czym z chwilą powstania spółdzielczego prawa do lokalu te dwa prawa są ze sobą najściślej związane i nie mogą być przedmiotem odrębnych czynności prawnych, o tyle ten dualizm nie istnieje w spółdzielczych zrzeszeniach budowy domów jednorodzinnych, ponieważ z chwilą przeniesienia własności domu, wkład jako odrębna kategoria prawna przestaje istnieć i stanowi ekwiwalent uzyskanego prawa własności.

Członkowi spółdzielczego zrzeszenia nie przysługuje w związku z tym też tzw. spółdzielcze prawo do lokalu. Do chwili przeniesienia własności domu nabywa on w tym czasie natomiast prawo majątkowe swoiste, wynikające z istoty i charakteru tego typu spółdzielni, a mianowicie prawo, którego treścią jest roszczenie względem spółdzielczego zrzeszenia o przeniesienie na niego własności domu w toku likwidacji oraz prawo korzystania z domu, jeżeli z ustawy i statutu wynika możliwość wcześniejszego jego objęcia. Już więc z samego charakteru spółdzielczego zrzeszenia budowy domów jednorodzinnych wynika, że zasady, które dotyczą pozostałych spółdzielni mieszkaniowych, nie mają w pełni zastosowania do tego typu spółdzielni, a skoro ustawa nie reguluje wielu kwestii dotyczących praw członków zrzeszenia, możliwe jest jedynie stosowanie w drodze analogii niektórych przepisów normujących prawa członków spółdzielni budowlano-mieszkaniowej jako najbardziej zbliżonej. Takie też stanowisko prezentuje uchwała nr 6 Rady Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego z dnia 10 kwietnia 1972 r., wyjaśniając w zasadach stanowiących załącznik do tej uchwały, że do członków spółdzielczego zrzeszenia stosuje się odpowiednie zasady dotyczące spółdzielni budowlano-mieszkaniowej.

Analizując przy powyższym założeniu kwestię, czy do pozostających w związku małżeńskim członków spółdzielczego zrzeszenia ma zastosowanie przepis art. 138 ustawy o spółdzielniach i ich związkach, należy dojść do wniosku, że przepis ten do członków tych spółdzielni nie ma zastosowania. Powołany przepis bowiem, aczkolwiek znajduje się w przepisach ogólnych działu III ustawy, normuje wyraźnie sytuację spółdzielczego prawa do lokalu, wchodzącego w skład wspólnego majątku małżonków.

Z powyższego wynika z kolei wniosek, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby uznać, że małżonkowie budujący wspólnie dom jednorodzinny w ramach zrzeszenia mogą oboje należeć do tego zrzeszenia i reprezentować swoje prawa wobec spółdzielni według przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Odmiennie również niż w pozostałych typach spółdzielni mieszkaniowych będzie się kształtować kwestia podziału wkładu.

Jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w wytycznych z dnia 30 września 1974 r. III CZP 1/74 (OSNCP 1975, z. 3, poz. 37), jeżeli przed powstaniem spółdzielczego prawa do lokalu w skład majątku wspólnego wchodzi wkład mieszkaniowy lub budowlany, sąd w sprawie o podział tego majątku może - stosownie do okoliczności - przyznać uczestnikom postępowania albo wierzytelność z tytułu wkładu lub wkład, przy czym wkład ten musi być przyznany tylko jednemu z małżonków, który nabywa równocześnie ekspektatywę uzyskania prawa do mieszkania. Wynika to z założenia i istoty spółdzielczego prawa do lokalu, które może być przyznane tylko jednej osobie. Tego rodzaju ograniczenie nie ma zastosowania natomiast w spółdzielczym zrzeszeniu budowy domów jednorodzinnych. Jeżeli więc oboje małżonkowie nie zgadzają się na podział samego wkładu jako wierzytelności, lecz wyrażają gotowość uzyskania w przyszłości prawa do udziału we współwłasności przyszłego domu, wówczas przedmiotem podziału jest wkład łącznie z wiążącym się z tym wkładem swoistym prawem majątkowym, o którym była mowa wyżej, a którego treścią jest roszczenie względem spółdzielczego zrzeszenia o przeniesienie w toku likwidacji własności domu, a nadto - jeżeli statut to przewiduje - możliwość wcześniejszego objęcia domu w celu korzystania z niego. Wkład ten oraz wiążące się z nim wyżej wskazane prawo majątkowe, jeżeli wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, mogą być wobec tego przedmiotem podziału między obojga małżonków. W konsekwencji, w wypadku ukończenia budowy domu prawo własności do tego domu oraz odpowiednie prawo do gruntu może być przeniesione tylko na rzecz obojga małżonków. Tego rodzaju podział wkładu i wiążących się z nim praw majątkowych między obojga małżonków uznać należy za dopuszczalny. Wprawdzie nie prowadzi on do ostatecznego podziału majątku wspólnego, niemniej jednak przekształca dotychczasową współwłasność łączną na współwłasność w częściach do określonych składników majątkowych. Ponadto, w razie przeniesienia na obojga małżonków prawa własności do domu oraz odpowiedniego prawa do gruntu, nic nie stoi na przeszkodzie do wyjścia z niepodzielności przez ustanowienie w drodze zniesienia współwłasności odrębnej własności lokali, jeśli oczywiście taki podział jest możliwy. Gdyby zaś to nie było możliwe - wystąpienie o podział quoad usum.

Z tych względów na przedstawione pytanie prawne udzielono odpowiedzi jak w sentencji.

OSNC 1978 r., Nr 3, poz. 43