Uchwała z dnia 1977-02-16 sygn. III CZP 2/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 2/77

Uchwała z dnia 16 lutego 1977 r.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Pietrzykowski. Sędziowie SN: A. Gola, Z. Trybulski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Zofii T. przeciwko Gerardowi T. o rozwód, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach postanowieniem z dnia 14 grudnia 1976 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy art. 58 § 2 zdanie pierwsze k.r.o. ma zastosowanie jedynie do sytuacji, gdy małżonkowie w momencie rozwodu wspólnie zamieszkują, czy także w wypadku, gdy małżonkowie razem nie mieszkają, ponieważ jeden z nich opuścił mieszkanie na skutek konfliktów"

udzielił następującej odpowiedzi:

Orzeczeniu w myśl art. 58 § 2 zd. 1 k.r.o. o sposobie korzystania przez rozwodzących się małżonków ze wspólnego mieszkania - także lokalu spółdzielczego - nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że jeden z małżonków nie przebywa w tym mieszkaniu, wskutek przejściowego opuszczenia go bez zrzeczenia się praw do zajmowania tego mieszkania.

Uzasadnienie

I Bezpośrednim skutkiem orzeczenia rozwodu jest ustanie małżeństwa. Fakt ten stwarza konieczność rozstrzygnięcia przez sąd różnego rodzaju spraw, i to w stosunkach prawnych między rozwiedzionymi małżonkami, jak i między nimi a ich małoletnimi dziećmi.

Zgodnie z cechującą prawo polskie tendencją do zapobiegania mnożenia postępowań sądowych w sytuacjach, gdy interes społeczny przemawia za kompleksowym rozstrzygnięciem stosunków prawnych stanowiących określoną jedność praw i obowiązków, przepis art. 58 k.r.o. w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234) nie poprzestał na zobowiązaniu sądu do rozstrzygnięcia w wyroku orzekającym rozwód o stosunkach między rozwiedzionymi małżonkami a ich małoletnimi dziećmi (§ 1), lecz ponadto zobowiązał sąd do orzeczenia w tym wyroku o sposobie korzystania przez rozwiedzionych małżonków ze wspólnego mieszkania (§ 2 zdanie 1) oraz upoważnił sąd do orzeczenia w tymże wyroku (na żądanie jednego albo dwojga małżonków) o eksmisji ze wspólnego mieszkania (§ 2 zdanie 2), o podziale wspólnego mieszkania (§ 2 zdanie 3) lub o podziale majątku wspólnego (§ 3).

II W trudnej jeszcze sytuacji mieszkaniowej rozstrzygnięcie sądu o wspólnym dotychczas mieszkaniu ma dla rodziny dotkniętej rozwodem istotne znaczenie. Nadal bowiem częste będą przypadki, że - mimo orzeczenia rozwodu między małżonkami - zajmować oni będą (wraz z dziećmi) - przynajmniej czasowo - dotychczasowe wspólne mieszkanie i dlatego przepis art. 58 § 2 zdanie 1 k.r.o. zobowiązuje sąd do orzeczenia o sposobie korzystania przez nich z każdego takiego mieszkania. Ustawa nie daje podstaw do uznania, iż jakiekolwiek dotychczas faktycznie wspólne mieszkanie małżonków mogłoby - ze względu na taką czy inną podstawę prawną jego zajmowania - być wyłączone spod działania wspomnianego przepisu. Dlatego rozstrzygnięcie, o którym mowa w art. 58 § 2 zdanie 1 k.r.o., dotyczyć będzie każdego mieszkania znajdującego się faktycznie we wspólnej dyspozycji małżonków niezależnie od posiadanego tytułu prawnego i w szczególności może to być mieszkanie zajmowane na podstawie tytułu prawnorzeczowego (dom lub lokal mieszkalny stanowiący przedmiot własności osobistej, lokal mieszkalny będący przedmiotem spółdzielczego prawa do lokalu w spółdzielni budowlano-mieszkaniowej, lokal mieszkalny jako przedmiot służebności osobistej) lub na podstawie tytułu obligacyjnego (lokal mieszkalny będący przedmiotem najmu na podstawie umowy lub decyzji o przydziale, podnajmu lub użyczenia oraz lokal mieszkalny będący przedmiotem spółdzielczego prawa do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej). Ze względu na faktyczny charakter omawianej wspólności wspólnym mieszkaniem w rozumieniu wspomnianego przepisu będzie także takie mieszkanie, co do którego tytuł prawny przysługuje tylko jednemu małżonkowi.

III Przepis art. 58 § 1 zdanie 1 k.r.o. odnosi się tylko do takich wspólnych mieszkań, które małżonkowie faktycznie "zajmują" w chwili orzekania rozwodu. Chodzi o sytuacje, w których dochodzi do zajęcia lokalu w celu korzystania z niego jako z pomieszczenia zaspokajającego potrzeby mieszkaniowe danej osoby i mającego stanowić istotny ośrodek jej działalności życiowej (rodzina, gospodarstwo domowe, wypoczynek i ewentualnie praca).

Opuszczenie takiego mieszkania przez jednego z małżonków może uzasadniać domniemanie faktyczne (art. 231 k.p.c.), iż przestał on zajmować - w omawianym znaczeniu - wspólne mieszkanie.

Domniemanie takie jednak nie zachodzi, gdy małżonek udowodni, że opuszczając przejściowo to mieszkanie nie rezygnował z uprawnień do korzystania z niego. W szczególności nie może być uznane za taką rezygnację opuszczenie mieszkania wskutek czasowej delegacji do pracy w innej miejscowości, pobytu za granicą nie w celu emigracji, wyjazdu w celu sprawowania pieczy nad członkiem rodziny lub długotrwałego pobytu w zakładzie leczniczym. We wszystkich tych przypadkach intencją małżonka opuszczającego wspólne mieszkanie jest z reguły powrót do niego, po ustaniu przyczyny uzasadniającej to opuszczenie.

Specjalny charakter mają przypadki opuszczenia mieszkania przez małżonka przed wszczęciem procesu rozwodowego lub w czasie tego procesu. Łączy się to zwykle z narastaniem konfliktów między małżonkami, troską o prawidłowy rozwój dzieci przebywających w atmosferze takich konfliktów, a niejednokrotnie spowodowane jest sprzecznym z prawem lub zasadami współżycia społecznego postępowaniem współmałżonka.

Jeżeli takie opuszczenie mieszkania miało charakter przejściowy i dokonane było bez zamiaru zrzeczenia się tego mieszkania, wówczas orzekając rozwód sąd orzeknie również o sposobie korzystania z tego mieszkania przez rozwiedzionych małżonków (art. 58 § 2 zdanie 1 k.r.o.).

Z tych względów na przedstawione zagadnienie prawne udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1977 r., Nr 11, poz. 201