Uchwała z dnia 1977-01-14 sygn. III CZP 58/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 58/76

Uchwała z dnia 14 stycznia 1977 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Wasilkowska. Sędziowie SN: St. Rudnicki, Zb. Trybulski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prokuratura Rejonowa w Świebodzinie działająca na rzecz Alfonsa A. przeciwko Zakładom Termotechnicznym w S. o rentę uzupełniającą, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze postanowieniem z dnia 6 października 1976 r., do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy przyznana przez Sąd w wyroku renta uzupełniająca z ograniczeniem do ukończenia przez uprawnionego 65 lat życia może być po tej dacie na podstawie art. 907 § 2 k.c. nadal wypłacana w tej samej lub zmienionej wysokości, jeżeli oczywiste jest, że podstawa wymiaru renty w dacie wyrokowania jest zaniżona w stosunku do podstawy, jaka byłaby przyjęta w chwili osiągnięcia przez uprawnionego wieku emerytalnego?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Jeżeli wskutek zmiany wysokości zarobków, stanowiących podstawę ustalenia renty inwalidzkiej lub emerytury, ta ostatnia byłaby wyższa od pobieranej przez poszkodowanego renty inwalidzkiej, poszkodowany - na którego rzecz zasądzono rentę uzupełniającą, wyrównującą różnicę pomiędzy tymi zarobkami a rentą inwalidzką tylko do czasu ukończenia przez niego 65 lat życia - może żądać renty uzupełniającej za okres późniejszy, w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy emeryturą, jaką otrzymałby, gdyby nie wypadek, a rentą inwalidzką (art. 907 § 2 k.c.).

Uzasadnienie

Zgodnie z art. 366 k.p.c. prawomocny wyrok korzysta z tzw. powagi rzeczy osądzonej, czyli wyklucza ponowne postępowanie sądowe w tej samej sprawie między tymi samymi stronami. Ta zasada prawomocności materialnej wyroków podlega ograniczeniu wówczas, gdy wyrok zasądza rentę wypadkową mającą na celu wynagrodzenie szkody przyszłej o charakterze ciągłym. Przepisy kodeksu cywilnego o wynagrodzeniu szkody, zwłaszcza zaś szkody polegającej na całkowitej lub częściowej utracie zdolności do pracy zarobkowej (art. 361 i 444 § 2 k.c.), zobowiązują sprawcę (lub osobę odpowiedzialną za niego) do pełnego wyrównania szkody. Realizacja tej zasady nie napotyka trudności, gdy chodzi o szkodę już powstałą, gdyż możliwe jest ustalenie jej wysokości i odpowiadającego jej odszkodowania. Niebezpieczeństwo naruszenia zasady, iż odszkodowanie powinno pokrywać powstałą szkodę występuje w przypadkach, gdy zasądzona renta wypadkowa ma wynagrodzić szkodę przyszłą o charakterze ciągłym. Nawet przy najbardziej wnikliwym przewidywaniu okoliczności mogących mieć wpływ na określenie wysokości i czasu trwania przyszłej renty nie można wykluczyć z góry nowych sytuacji, które w istotny sposób zmienią przesłanki roszczenia o przyszłą rentę.

Dlatego przepis art. 907 § 2 k.c. stwierdza, że jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron w razie zmiany stosunków może żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym.

Jeśli chodzi o zmianę stosunków dotyczących czasu trwania renty, to polegać ona może na tym, że szkoda podlegająca wyrównaniu w postaci renty bądź to ustała wcześniej niż to sąd przewidywał (np. w razie ustąpienia skutków wypadku, odzyskania przez poszkodowanego pełnej zdolności do pracy zarobkowej i osiągania przez niego zarobków, jakie mógłby uzyskiwać gdyby nie wypadek), bądź też - wskutek zmiany stosunków - szkoda ta występuje również po okresie, jakiego dotyczyły przewidywania sądu, którego wyrok stwierdzał, że renta ma być płacona do określonej daty.

Ta ostatnia sytuacja występuje zwłaszcza wówczas, gdy sąd określa końcową datę płacenia renty, odpowiadającą dacie osiągnięcia przez poszkodowanego wieku uprawniającego go do uzyskania emerytury. W takich przypadkach sąd wychodzi z założenia, że skoro renta przewidziana w art. 444 § 2 k.c. należy się wówczas, gdy wskutek całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej poszkodowany ponosi szkodę w zarobkach, to z chwilą, gdy dojdzie do utraty prawnej zdolności do pracy zarobkowej wskutek osiągnięcia wieku emerytalnego i uzyskania emerytury, ustaną przesłanki do domagania się renty z powyższego tytułu. Poszkodowany nie mógłby już wykonywać pracy zarobkowej i osiągać zarobków po osiągnięciu tego wieku, a na wymiar emerytury - która wstąpi w miejsce wynagrodzenia za pracę - nie mają wpływu okoliczności określone w art. 444 § 2 k.c., wobec czego brak szkody, która na podstawie tego przepisu podlegałaby wyrównaniu. Oczywiście, argumentacja ta jest często zawodna, gdyż w wielu dziedzinach życia społecznego z uwagi na trudności kadrowe występuje możliwość zatrudniania pracownika za jego zgodą również po osiągnięciu przez niego wieku emerytalnego, z drugiej zaś strony coraz większe są możliwości zatrudnienia emerytów przy tzw. pracach zleconych, chałupniczych itp.; w konsekwencji również po osiągnięciu wieku emerytalnego poszkodowany może nadal ponosić szkody podlegające wyrównaniu w formie renty (niezależnie od renty z tytułu zwiększonych potrzeb.

Jeżeli jednak mimo tych zastrzeżeń sąd określił jako końcową datę obowiązku płacenia renty datę osiągnięcia przez poszkodowanego wieku uprawniającego do uzyskania emerytury, to może okazać się, że od chwili wydania wyroku zaszła taka zmiana stosunków, iż po tej dacie poszkodowany ponosi szkodę pozostającą w związku przyczynowym z wypadkiem, która to szkoda powinna być wyrównana w formie renty przewidzianej w art. 444 § 2 k.c.

Byłoby tak np. w wypadku zmiany przepisów, które wykluczały możliwość zarobkowania przez osobę pobierającą emeryturę, gdyż szkodę stanowiłaby wówczas kwota zarobku, jaki poszkodowany mógłby osiągać zgodnie z tymi nowymi przepisami.

Podobnie ma się sytuacja w przypadku, gdy w następstwie zmiany wysokości zarobków w okresie między datą utraty przez poszkodowanego zdolności do pracy zarobkowej a datą osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego podstawę ustalenia wysokości emerytury stanowią dawne, niższe zarobki, osiągane przez poszkodowanego w chwili ustania zatrudnienia wskutek wypadku, a nie te - wyższe - jakie uzyskiwałby, gdyby pracował w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego. Wówczas nową szkodę, wypływającą ze zmiany stosunków, stanowiłaby różnica między wysokościami emerytur, ustalonymi na podstawie tych różnych podstaw ich wymiaru, w związku z czym opierając się na przepisie art. 907 § 2 k.c. możliwe będzie dokonanie zmiany określenia czasu trwania renty na okres po ukończeniu przez poszkodowanego wieku uprawniającego do uzyskania emerytury, i to w wysokości odpowiadającej ustalonej w ten sposób szkodzie.

Nieco odmienna jest sytuacja w przypadku, gdy poszkodowany pobierał w następstwie wypadku rentę inwalidzką z ubezpieczenia społecznego ustaloną według wysokości jego zarobków z okresu przed wypadkiem i rentę uzupełniającą przewidzianą w art. 444 § 2 k.c., której czas trwania został ograniczony do chwili ukończenia przez poszkodowanego 65 roku życia. Z chwilą osiągnięcia tego wieku poszkodowanemu przysługuje wybór pomiędzy wspomnianym świadczeniem z tytułu renty inwalidzkiej a świadczeniem emerytalnym, którego podstawę stanowiłyby również zarobki z okresu przed wypadkiem. Jeśli poszkodowany wybrał wyższe świadczenie inwalidzkie, a okazało się, że gdyby nie wypadek mógłby w chwili ukończenia 65 lat życia osiągać wyższe od poprzednich zarobki, to ta zmiana stosunków mająca wpływ na ustalenie podstawy emerytury, a tym samym i na jej wysokość, uzasadnia zastosowanie przepisu art. 907 § 2 k.c. W takim przypadku usprawiedliwione będzie żądanie zasądzenia renty za okres po ukończeniu 65 lat w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy wypłacaną poszkodowanemu rentą inwalidzką, a emeryturą, jaką otrzymywałby, gdyby nie wypadek.

Z tych względów należało udzielić odpowiedzi, jak w sentencji uchwały.

OSNC 1977 r., Nr 9, poz. 156