Uchwała z dnia 1977-01-07 sygn. III CZP 43/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 43/76

Uchwała z dnia 7 stycznia 1977 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Bryl (sprawozdawca). Sędziowie SN: F. Wesely, Z. Marmaj.

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Generalnego PRL, W. Sztejn, w sprawie z powództwa Marianny O. przeciwko Wacławowi i Jadwidze O. o zachówek, po rozpoznaniu na posiedzeniu zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 9 lipca 1976 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Jak ustalić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku osobie, która jako jedyna z trzech spadkobierców ustawowych odpowiada warunkom do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, w sytuacji gdy do spadku oprócz gospodarstwa rolnego wchodzą jeszcze inne składniki, a długi spadkowe nie związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego przekraczają wartość tych składników?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Przy obliczaniu zachowku należnego osobie, która byłaby uprawniona do dziedziczenia gospodarstwa rolnego w sytuacji, gdy oprócz niej pozostali ustawowi spadkobiercy takiego prawa nie zachowali, uwzględnia się wartość gospodarstwa rolnego i innych pozostałych przedmiotów spadkowych, jeżeli wartość udziału w gospodarstwie rolnym nie pokrywa wartości udziału tej osoby, jaki by jej przypadał w całości spadku; wszelkie długi spadkowe nie związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego obciążają proporcjonalnie do wartości spadku zarówno gospodarstwo rolne, jak i pozostałe przedmioty majątkowe należące do spadku.

Uzasadnienie

Ustalenie zachowku stosownie do art. 1082 k.c., jeżeli do spadku należy gospodarstwo rolne, następuje z uwzględnieniem przepisów tytułu X kodeksu cywilnego, obejmującego przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, a więc m.in. również art. 1079 k.c. Stosownie zaś do treści art. 1079 k.c., jeżeli oprócz gospodarstwa rolnego spadek obejmuje inne przedmioty majątkowe, udziały spadkobierców w gospodarstwie rolnym zalicza się na poczet ich udziałów w całości spadku.

Jak wynika z treści wymienionych przepisów, pomimo poddania gospodarstwa rolnego szczególnym przepisom o dziedziczeniu, istnieje ścisły związek między gospodarstwem rolnym a innymi przedmiotami należącymi do jednego spadku, wielkość bowiem udziałów spadkobierców w innych przedmiotach majątkowych uzależniona jest od tego, czy i w jakiej wysokości dziedziczą albo dziedziczyliby oni gospodarstwo rolne. Potrzeba dokonania zaliczenia występuje w sytuacji, gdy nie wszyscy spadkobiercy dziedziczą zarówno gospodarstwo rolne, jak i inne przedmioty majątkowe wchodzące w skład spadku. Od wyników tego zaliczenia zależeć będzie wartość udziału, jaki przypadałby uprawnionym do zachowku w razie dziedziczenia ustawowego. Jakkolwiek osoba, która nie odpowiada warunkom dziedziczenia gospodarstwa rolnego, nie może otrzymać częściowej równowartości tego gospodarstwa w formie zachowku, niemniej jednak nie wyłącza to możliwości brania pod uwagę należącego do spadku gospodarstwa rolnego.

Jeżeli bowiem dokona się zaliczenia przewidzianego w art. 1079 k.c., to tak obliczony zachowek osoby, która nie odpowiada warunkom wymaganym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, mieścić się będzie w granicach wartości innych przedmiotów majątkowych należących do spadku (por. uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 23.X.1967 r. III CZP 3/67 - OSNCP 1968, poz. 68).

Długi spadkowe nie związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego obciążają cały spadek. Zasada ta wynika z treści art. 922 i 981 k.c. Mając powyższe na uwadze, przyjąć należy, że wszelkie długi spadkowe nie związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego obciążają proporcjonalnie do wartości spadku zarówno gospodarstwo rolne, jak i pozostałe przedmioty.

Od wyników dokonanego we wskazany wyżej sposób zaliczenia (art. 1079 k.c.) i obciążenia długami proporcjonalnie do wartości spadku zarówno gospodarstwa rolnego, jak i pozostałych przedmiotów zależeć będzie wartość udziału, jaki przypadłby uprawnionemu do zachowku odpowiadającemu warunkom do dziedziczenia gospodarstwa rolnego i uprawnionym do zachowku, którzy warunków do dziedziczenia gospodarstwa nie zachowali.

Stanowisko to ilustruje następujący przykład: Wartość gospodarstwa rolnego i innych przedmiotów spadkowych wynosi po 30.000 zł. Łączna wartość spadku wynosi 60.000 zł Długi nie związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego wynoszą 30.000 zł. Długi te obciążają każdą masę proporcjonalnie, tj. po 15.000 zł. Wartość gospodarstwa rolnego po potrąceniu długów wynosi 15.000 zł, wartość pozostałych przedmiotów spadku równa się też kwocie 15.000 zł. Udział trzech spadkobierców przy dziedziczeniu z ustawy wyniósłby po 10.000 zł (30.000 : 3), a zachowek 1/2 z tej kwoty, tj. po 5.000 zł (10.000 : 1/2).

W wypadku zachowania prawa do dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez jednego z trzech spadkobierców ustawowych udział spadkowy tegoż spadkobiercy przy dziedziczeniu ustawowym wyniósłby 15.000 zł, a zachowek 1/2 tej kwoty, tj. 7.500 (15.000 : 1/2). Zachowek spadkobiercy, który zachował prawo do dziedziczenia gospodarstwa, zostałby pokryty w całości udziałem, jaki by mu przypadał z gospodarstwa rolnego. Natomiast dla dwóch pozostałych spadkobierców, którzy nie zachowali praw do dziedziczenia gospodarstw rolnych, zachowek będzie wynosił po 3.750 (15.000 : 2 = 7.500 : 1/2 = 3.750 zł).

Sąd Najwyższy pominął w swych rozważaniach zagadnienie odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe związane tylko z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, jako wykraczające poza pytanie prawne.

Z powyższych zasad należało udzielić odpowiedzi wskazanej w sentencji uchwały.

OSNC 1977 r., Nr 9, poz. 154