Uchwała z dnia 1977-03-21 sygn. III CZP 11/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 11/77

Uchwała z dnia 21 marca 1977 r.

1) Określona w art. 556 § 1 k.c. odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne rzeczy sprzedanej odnosi się także do rzeczy używanych, nie obejmuje ona jednakże odpowiedzialności za takie zmniejszenie wartości lub użyteczności rzeczy, które jest normalnym następstwem jej prawidłowego używania;

2) W razie niemożliwości lub znacznych trudności wykazania przez kupującego stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad (art. 560 § 3 k.c.), kupujący nie może żądać obniżenia ceny.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: S. Rudnicki (sprawozdawca), Z. Wasilkowska.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Barbary K. przeciwko Tomaszowi B. i Czesławowi W. o odszkodowanie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 21 grudnia 1976 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

1) "Czy przy kupnie używanego samochodu, po dużym przebiegu i kilkuletniej eksploatacji, uzasadniona jest odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne na podstawie art. 556 k.c., czy w rozumieniu tego przepisu można mówić, że rzecz sprzedana ma wady zmniejszające jej wartość lub użyteczność, skoro w przypadku tych wad nie można wykluczyć, że wada może być wynikiem długoletniego używania samochodu.

2) W przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie 1, czy do obniżenia ceny na podstawie art. 560 § 1 k.c., w wypadku gdy ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, sąd może stosować przepis art. 322 k.p.c.?"

udzielił następującej odpowiedzi:

1) Określona w art. 556 § 1 k.c. odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne rzeczy sprzedanej odnosi się także do rzeczy używanych, nie obejmuje ona jednakże odpowiedzialności za takie zmniejszenie wartości lub użyteczności rzeczy, które jest normalnym następstwem jej prawidłowego używania;

2) W razie niemożliwości lub znacznych trudności wykazania przez kupującego stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad (art. 560 § 3 k.c.), kupujący nie może żądać obniżenia ceny.

Uzasadnienie

Kodeks cywilny nie ogranicza określonej w art. 556 odpowiedzialności sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej tylko do rzeczy nowych lub nie używanych. Skoro zaś zgodnie z przyjętymi zasadami wykładni nie należy czynić rozróżnień tam, gdzie ustawa ich nie wprowadza, wobec tego trzeba przyjąć, że sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy nie używanych i używanych. Pogląd taki, który nie był nigdy kwestionowany ani w orzecznictwie Sądu Najwyższego, ani w piśmiennictwie prawniczym, odpowiada zasadniczemu celowi rękojmi, jakim jest ochrona interesów kupującego bez względu na winę sprzedawcy. Rozciągnięcie odpowiedzialności sprzedawcy (rękojmi za wady) na wszystkie rodzaje rzeczy (nie używane i używane) nie obciąża sprzedawcy ponad miarę, ponieważ odpowiedzialność ta może być przez strony wyłączona lub ograniczona w obrocie nie uspołecznionym bez zastrzeżeń, a w stosunkach między jednostkami gospodarki uspołecznionej oraz między tymi jednostkami a innymi osobami - jeżeli zezwalają na to przepisy szczególne (art. 558 k.c.).

Sam fakt, że przedmiotem sprzedaży jest rzecz używana, nie pozostaje wszakże bez wpływu na ocenę, czy kwestionowana przez kupującego wada może być uważana za wadę w rozumieniu art. 556 § 1 k.c. Przepis ten łączy bowiem odpowiedzialność z tytułu rękojmi tylko z taką wadą fizyczną, która zmniejsza wartość lub użyteczność rzeczy ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, oraz gdy rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, lub rzecz została wydana kupującemu w stanie niezupełnym. Przy kupnie rzeczy używanych kujący jest zazwyczaj przygotowany na to, że normalne zużycie rzeczy zawsze zmniejsza jej wartość, a przeważnie i użyteczność w stopniu zależnym od rodzaju rzeczy i celu, któremu ona służy. Dotyczy to zwłaszcza rzeczy, których używanie polega na eksploatacji mechanicznej, w takich wypadkach bowiem techniczne zużycie materiałów lub poszczególnych zespołów powoduje wcześniejsze awarie, nie zawsze możliwe do przewidzenia, a będące normalnym następstwem prawidłowego używania. Takie wady objęte są świadomością kupującego, znajdują ekwiwalent w niższej (od rzeczy nie używanej) cenie kupna i mieszczą się w granicach podjętego przez kupującego ryzyka. Najbardziej bowiem prawidłowa eksploatacja rzeczy zawsze powoduje zmniejszenie jej wartości lub użyteczności, zwiększając w realny sposób niebezpieczeństwo awarii będącej normalnym następstwem takiej eksploatacji.

Inaczej przedstawia się sprawa, gdy jedna z wad określonych w art. 556 § 1 k.c. nie jest normalnym następstwem zmniejszonej wskutek używania wartości lub użyteczności (trwałości) rzeczy. Tego rodzaju wady objęte są rękojmią sprzedawcy. Odpowiedź na pytanie, czy ujawniona wada jest normalnym następstwem prawidłowego używania rzeczy, wymaga z reguły wiadomości specjalnych, którymi dysponuje biegły. Argumenty powyższe uzasadniają udzielenie przez Sąd Najwyższy odpowiedzi, w zasadzie twierdzącej, na pierwsze pytanie.

Jeżeli rzecz sprzedana ma wady, kupujący może od umowy odstąpić albo żądać obniżenia ceny w takim stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad (art. 560 § 1 i 3 k.c.). Stosownie do przepisu art. 6 k.c. ciężar udowodnienia tego spoczywa na kupującym, który z faktu istnienia wady wywodzi dla siebie skutki prawne. W niektórych wypadkach z przyczyn natury faktycznej kupujący nie może udowodnić, w jakim stosunku wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad. Zdarza się to wtedy, gdy rzeczy już nie ma, albo gdy udowodnienie tego jest nader utrudnione. Sąd Wojewódzki sugeruje w uzasadnieniu swego postanowienia odpowiednie stosowanie w takich wypadkach przepisu art. 322 k.p.c. Sugestii takiej nie można jednak podzielić. Jak to już podkreślono w piśmiennictwie prawniczym, przepis art. 322 k.p.c. stanowi szczególną zasadę wyrokowania w sprawach w nim wymienionych. Są to sprawy o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy dożywocia. Wyliczenie to nie jest przykładowe, tylko wyczerpujące i dlatego wymieniony przepis nie ma zastosowania w sprawach w nim nie wymienionych. Nie można także przez analogię przyznać sądowi uprawnienia do wyrokowania według swobodnego uznania w innych wypadkach, jeśli powód nie może udowodnić faktów, których ciężar wykazania na nim spoczywa, a w których ustawa takiego uprawnienia nie przewiduje i nie zawiera określonych ułatwień dowodowych. Dlatego też nie ma żadnych podstaw prawnych do przenoszenia hipotezy art. 322 k.p.c. do sytuacji określonej w art. 560 § 3 k.c.

Kupujący, który nie może wykazać, w jakim stosunku wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad, nie może żądać obniżenia ceny. Jego uprawnienia ograniczają się w takim wypadku do drugiego z przyznanych mu roszczeń, tzn. do odstąpienia od umowy (art. 560 § 1 k.c.).

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy udzielił na drugie pytanie odpowiedzi w zasadzie negatywnej.

OSNC 1977 r., Nr 8, poz. 132