Wyrok z dnia 1976-04-23 sygn. IV PZP 1/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV PZP 1/76

Wyrok z dnia 23 kwietnia 1976 r.

W wypadku, gdy materialna odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia jest ukształtowana umownie tak, że ciężar udowodnienia winy pracownika spoczywa na zakładzie pracy, nie znajduje zastosowania przepis art. 124 § 3 k.p., natomiast z mocy art. 127 k.p.c ma odpowiednie zastosowanie art. 117 § 1 k.p.

Przewodniczący: sędzia J. Knap. Sędziowie: E. Berutowicz, T. Szymanek (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Spółdzielni Spożywców "Społem" Oddział Spółdzielczych Domów Handlowych w W. przeciwko Edwardowi O. i Wandzie T. o odszkodowanie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 19 lutego 1976 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w warunkach odpowiedzialności pracowników handlu za szkody w mieniu na podstawie § 1 ust. 1 pkt 1 i § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 października 1975 r. w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę w powierzonym mieniu (Dz. U. Nr 35, poz. 191) stosuje się przepisy art. 117 § 1 względnie 124 § 3 kodeksu pracy?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

W wypadku, gdy materialna odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia jest ukształtowana umownie tak, że ciężar udowodnienia winy pracownika spoczywa na zakładzie pracy, nie znajduje zastosowania przepis art. 124 § 3 k.p., natomiast z mocy art. 127 k.p.c ma odpowiednie zastosowanie art. 117 § 1 k.p.

Uzasadnienie

Powódka zawarła z pozwanymi E.O., kierownikiem stoiska sprzętu radiowo-telewizyjnego oraz z W.T. zastępcą kierownika tegoż stoiska umowę o pracę tej treści, iż ponoszą oni odpowiedzialność materialną za mienie im powierzone na podstawie wykazania im winy.

Za okres od 13.V. do 14.X.1974 r. powódka ujawniła niedobór na stanowisku pracy powierzonym pozwanym w kwocie 49.790 zł i w niniejszej sprawie dochodzi od E.O. kwoty 27.445 zł oraz od W.T. kwoty 22.345 zł z odsetkami i kosztami procesu.

Sąd Rejonowy w Warszawie oddalił powództwo z tej przyczyny, że powódka nie wykazała pozwanym, by ujawniony niedobór kasowo-towarowy powstał z ich winy.

Powódka zaskarżyła ten wyrok rewizją. Przy rozpoznawaniu tej rewizji przez Sąd Wojewódzki powstało zagadnienie prawne - o treści wskazanej w sentencji uchwały - budzące poważne wątpliwości, które tenże sąd przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.

Sąd Najwyższy kierował się następującymi przesłankami:

Powódka z wyprzedzeniem zasad przewidzianych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 października 1975 r. w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkody w powierzonym mieniu (Dz. U. Nr 35, poz. 191) ustaliła warunki odpowiedzialności materialnej pozwanych za szkody w mieniu, o którym mowa w art. 124 § 2 k.p., powierzonym z obowiązkiem zwrotu albo do rozliczenia się na zasadach przewidzianych w art. 114-116 i 118 k.p., tj. w przypadkach i granicach winy im udowodnionej.

Takie uregulowanie - w drodze umowy - odpowiedzialności materialnej pozwanych za szkodę w mieniu im powierzonym nie podważa zasady, że ponoszą oni odpowiedzialność w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu (art. 124 § 1 k.p.) w zakresie zawinienia.

Różnica polega tylko na tym, że ciężar udowodnienia okoliczności uzasadniających odpowiedzialność pracownika - w tym w szczególności winy - obciąża w pełni zakład pracy, musi on wykazać pracownikowi, że ten ze swej winy nie wykonał lub nienależycie wykonał swoje obowiązki pracownicze, zakład pracy doznał określonej szkody majątkowej oraz że szkoda jest następstwem naruszenia przez pracownika jego obowiązków pracowniczych. W razie wykazania, że przesłanki te zachodzą, pracownik poniesie odpowiedzialność materialną na podstawie art. 114 k.p. i art. 124 § 2 k.p.

Winę, jako podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej, należy rozumieć szeroko. Pracownik, jako sprawca szkody, odpowiada bowiem nie tylko za działanie umyślne (zły zamiar) oraz rażące niedbalstwo, lecz także za brak należytej staranności przy wykonywaniu swych obowiązków. Realizując obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy oraz ochrony jego mienia, pracownik obowiązany jest do zachowania najwyższej staranności. Kwestii zawinienia pracownika nie należy oczywiście oceniać w oderwaniu od rodzaju pracy, zajmowanego przez pracownika stanowiska oraz związanych z nim obowiązków.

Jeżeli strony ustaliły warunki odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się tak, że ciężar udowodnienia winy - okoliczności uzasadniającej odpowiedzialność pracownika - spoczywa na zakładzie pracy, to nie ma wówczas zastosowania przepis art. 124 § 3 k.p., nakładający na pracownika materialnie odpowiedzialnego, który dąży do uwolnienia się od odpowiedzialności, obowiązek wykazania, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a zwłaszcza wskutek niezapewnienia przez zakład pracy warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.

Niemniej jednak okoliczności wymienione w tym przepisie mogą uzasadniać przyjęcie, że do powstania albo zwiększenia szkody przyczynił się sam poszkodowany - zakład pracy lub inna osoba z uwagi na przepis art. 117 § 1 k.p.

Zasada wyrażona w przepisie art. 117 § 1 k.p. ma zastosowanie do odpowiedzialności za szkodę pracownika, przewidzianej w art. 114 i 124 k.p. w zw. z art. 127 k.p.

Wprawdzie cytowane wyżej rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkody w powierzonym mieniu nie wymienia art. 117 § 1 k.p., to jednak z mocy art. 127 k.p. przepis ten ma zastosowanie do stanu faktycznego objętego pytaniem prawnym. Zresztą, przepis ten dotyczy zasad ustalania szkody i nie musiał go ustawodawca wymieniać w tym rozporządzeniu.

W przedmiocie przyczynienia się poszkodowanej do powstania szkody albo jej zwiększenia (art. 117 § 1 k.p.) aktualne są nadal poglądy wyrażone w literaturze prawniczej, że przyczynienie się poszkodowanego należy rozumieć szeroko. Zachodzi ono nie tylko wtedy, gdy zachowanie się pracodawcy jest subiektywnie zawinione, ale i także wtedy, gdy nie jest zawinione, byleby zachowanie to pozostawało w związku przyczynowym z powstaniem szkody.

Skoro odpowiedzialność za część szkody nie obciążającą pracownika ponosi na zasadach określonych w rozdziale pierwszym działu V Kodeksu pracy kierownik zakładu pracy lub inny pracownik odpowiedzialny za przyczynienie się zakładu do powstania tej szkody, należy - tam, gdzie jest to ze względu na ekonomikę procesu możliwe - osoby te wezwać w trybie art. 194 § 4 k.p.c. do udziału w sprawie w charakterze pozwanych.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy udzielił na postawione pytanie prawne odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1977 r., Nr 1, poz. 1