Uchwała z dnia 1976-05-07 sygn. III CZP 26/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 26/76

Uchwała z dnia 7 maja 1976 r.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski. Sędziowie: Z. Trybulski, Z. Wasilkowska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Jadwigi W. przeciwko Marianowi i Mariannie małż. S. o przywrócenie zakłóconego posiadania, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Radomiu postanowieniem z dnia 29 stycznia 1976 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy powodowi, który utracił posiadanie w wyniku samowolni pozwanego, a następnie je czynem samowolnym odzyskał przed upływem terminu z art. 344 § 2 k.c., przysługuje roszczenie o przywrócenie utraconego posiadania na zasadzie art. 344 § 1 k.c. i art. 478 k.p.c.?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Powodowi, który utracił posiadanie w wyniku samowoli pozwanego, a następnie je czynem samowolnym odzyskał przed upływem terminu z art. 344 § 2 k.c., nie przysługuje roszczenie o przywrócenie utraconego posiadania.

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne przekazane Sądowi Najwyższemu przez Sąd Wojewódzki w trybie art. 391 k.p.c. powstało na tle następującego stanu sprawy:

W dniu 19.IX.1974 r. Jadwiga W. zakłóciła posiadanie części działki Mariana S. w ten sposób, że ją zaorała i zasiała na niej żyto. W kwietniu 1975 r. Marian S. samowolnie odebrał sporną część działki, zaorał zasiane przez Jadwigę W. żyto i posadził kartofle. W dniu 27.V.1975 r. Jadwiga W. wystąpiła z roszczeniem o przywrócenie zakłóconego posiadania działki, a w dniu 9.VIII.1975 r. z takim samym roszczeniem wystąpił pierwotny posiadacz, tj. Marian S. Sąd Rejonowy rozpoznał obie sprawy łącznie i wyrokiem z dnia 29.IX.1975 r. powództwo Mariana S. uwzględnił, a oddalił powództwo Jadwigi W. Sąd Rejonowy uznał, że ochrona posiadania przysługuje Marianowi S., albowiem on aż do września 1974 r. był spokojnym posiadaczem działki i wytoczył powództwo przed upływem rocznego terminu przewidzianego w art. 344 § 2 k.c. Przy rozpoznawaniu rewizji Jadwigi W. Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły się wątpliwości ujęte w pytaniu prawnym.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

W uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 23.XI.1959 r. (OSN 1960, poz. 65), wpisanej do księgi zasad prawnych, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że powodowi, który uzyskał posiadanie w ten sposób, że pozbawił samowolnie posiadania pozwanego, a następnie je utracił na skutek samowoli pozwanego dokonanej przed upływem terminów do wytoczenia powództwa posesoryjnego, przysługuje ochrona posesoryjna unormowana w art. 305 prawa rzeczowego oraz w art. 451 i 452 kodeksu postępowania cywilnego.

Rozważając kwestię, czy uchwała powyższa zachowała aktualność pod rządem nowego stanu prawnego, należy dojść do wniosku pozytywnego. Podstawowe w tej kwestii przepisy prawa materialnego nie uległy zmianie.

W szczególności art. 342 k.c. jest niemal dosłownym powtórzeniem art. 382 pr. rzecz. i zabrania samowolnego naruszenia posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze, art. 343 § 2 k.c. stanowi odpowiednik art. 303 § 2 pr. rzecz. i zawiera bardziej tylko szczegółowo unormowany zakaz samopomocy celem przywrócenia stanu poprzedniego (z wyjątkami przewidzianymi w tym przepisie), a art. 344 k.c. jest w swej istotnej treści odpowiednikiem art. 305 pr. rzecz. Jedyna merytoryczna zmiana, polegająca na wprowadzeniu rocznego terminu prekluzyjnego dla dochodzenia roszczenia posesoryjnego (art. 344 § 2 k.c.) zamiast poprzednich terminów 1 miesiąca (od dnia dowiedzenia się o naruszeniu posiadania) i 6 miesięcy (od chwili naruszenia) - nie może rzutować na zajęcie odmiennego stanowiska. Przeciwnie, zmiana ta wzmacnia stanowisko zajęte w omawianej uchwale o tyle, że skoro nawet przy zmianie posiadania w ciągu b. krótkiego czasu 1 miesiąca Sąd Najwyższy przyznał pierwszeństwo ochrony ostatniemu, a nie pierwszemu posiadaczowi, to tym bardziej odnosi się to do sytuacji, gdy jak w sprawie niniejszej, pierwotny posiadacz uciekł się do niedozwolonej samopomocy dopiero w 7 miesięcy od zakłócenia jego posiadania, chociaż ciągle jeszcze w granicach rocznego terminu przysługującej mu ochrony posesoryjnej.

Jeśli chodzi o przepisy procesowe, to należy stwierdzić, że nastąpiła zmiana stanu prawnego przez pominięcie w art. 478 obecnego k.p.c. tej części art. 452 dawn. k.p.c., która dopuszczała w procesie posesoryjnym badanie ostatniego stanu "spokojnego" posiadania. Z treści tego przepisu można było wyciągnąć wniosek przeciwny stanowisku zajętemu w omawianej uchwale 7 Sędziów SN, tj. że w procesie posesoryjnym dopuszczalny jest zarzut wadliwego posiadania, polegającego w szczególności na tym, że obecny posiadacz wyzuł samowolnie z posiadania poprzedniego posiadacza i że dopóki temu ostatniemu przysługuje roszczenie o przywrócenie posiadania, obecne posiadanie nie może być uważane za "spokojne".

Należy zresztą stwierdzić, że jak to wynika z uzasadnienia omawianej uchwały, Sąd Najwyższy upatrywał jedynie kontrargumentów przeciwko swemu stanowisku właśnie w art. 452 obowiązującego wówczas k.p.c. i mógł dojść do odpowiedzi objętej sentencją uchwały tylko przez przyjęcie, że art. 452 został w tej części milcząco delegowany przez przepisy prawa rzeczowego (co zresztą przez część doktryny było kwestionowane).

W tych warunkach skoro późniejszy ustawodawca zmienił treść art. 452 k.p.c. i skoro zgodnie z obecnymi przepisami (art. 478 k.p.c.) w sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego, należy dojść do wniosku, że zasada prawna uchwalona przez skład 7 Sędziów SN w 1959 r. znalazła w obecnym stanie prawnym całkowite potwierdzenie.

Dotychczasowe rozważania, przemawiające za aktualnością omawianej uchwały 7 Sędziów SN, zawierają pośrednio odpowiedź na pytanie Sądu Wojewódzkiego. Pytanie to nie dotyczy wprawdzie wprost kwestii rozstrzygającej omawianą uchwałą, tj. czy przysługuje roszczenie posesoryjne powodowi, który samowolnie pozbawił posiadania pozwanego, a następnie sam je utracił na skutek niedozwolonej samopomocy pozwanego, gdyż Sąd Wojewódzki ujął pytanie od strony przeciwnej, tj. czy roszczenie o ochronę posiadania przysługuje pierwszemu posiadaczowi, który utracił posiadanie w wyniku samowoli pozwanego, a następnie posiadanie to również czynem samowolnym odzyskał, jednakże są to dwie strony tego samego zagadnienia. W sytuacji bowiem, gdy następują wzajemne samowolne naruszenia posiadania, tylko jednej z tych osób może służyć ochrona posesoryjna, tj. albo pierwotnemu posiadaczowi, albo temu, kto ostatnio miał rzecz w posiadaniu.

Nie można by przyjąć takiego rozwiązania, aby ochrona ta służyła przemiennie jednej lub drugiej stronie, zależnie np. od wcześniejszego wytoczenia powództwa lub innych okoliczności.

W tych warunkach na postawione przez Sąd Wojewódzki pytanie należało udzielić odpowiedzi, że powodowi który utracił posiadanie w wyniku samowoli pozwanego, a następnie je czynem samowolnym odzyskał przed upływem terminu z art. 344 § 2 k.c., nie przysługuje roszczenie o przywrócenie utraconego posiadania.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że odpowiedź powyższa odnosi się do stosunków pomiędzy osobami, które dopuściły się wzajemnych naruszeń posiadania tej samej rzeczy, nie zaś do wypadku, gdy kolejne naruszenie posiadania nastąpiło ze strony osoby trzeciej.

Wypada wreszcie zauważyć, że w omawianej uchwale składu 7 Sędziów Sąd Najwyższy podkreślił, iż w sytuacji, gdy powód występuje przeciwko samowoli pozwanego, która była reakcją na samowolę powoda, istnieje możliwość oddalenia powództwa na podstawie art. 3 przep. og. pr. cyw. (obecnie art. 5 k.c.), jeśliby okazało się - przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności konkretnego przypadku - że żądanie powoda przywrócenia mu posiadania godzi w zasady współżycia społecznego. Również w takim wyjątkowym przypadku nie można by mówić o odżyciu na nowo roszczenia pierwotnego posiadacza o ochronę posiadania. Roszczenie to bowiem (w każdym razie jego zasadnicza część) zostało skonsumowane przez wejście pierwotnego posiadacza z powrotem - chociaż samowolnie - w posiadanie przedmiotu sporu.

Z tych wszystkich przyczyn Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi objętej sentencją uchwały.

OSNC 1976 r., Nr 11, poz. 240